Abbâsî Halifesi Mansûr (754-775)’un Mehdî (775-785)’ye Vasiyetleri ve Bunun Mehdî’nin Yönetim Anlayışına Etkileri

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 3, 705 - 717, 30.12.2023

Murat Serdar Sami Okan Köse

https://doi.org/10.18506/anemon.1275252

Öz

Abbâsî devletinin üçüncü halifesi olan Mehdî (775-785) döneminde Abbâsî devleti sınırları içerisinde kayda değer birçok olumlu gelişme görülmüştür. Doğal olarak bu olumlu ve nitelikli gelişmelerin fitilini ateşleyen kişi konumu gereği Mehdî olmuştur. Mehdî babası Mansur’un (754-775) katı ve sert politikasının aksine devlet çatısı altında yaşamasından ötürü son derece ılımlı ve yumuşak bir siyaset izlemeye özen göstermiştir. Sadece politik anlamda değil devletin imarına ilişkin olarak da oldukça üstün gayretler göstermiş olan Halife Mehdî, bu gayretlerinin deyim yerindeyse meyvesini somut anlamda toplamıştır. Bunun yanı sıra adaletin tesisine de bir hayli ehemmiyet veren Mehdî devlet içinde adalet mekanizmasını tesis etmiştir. Böylelikle hem devletin kurumlarında adaletsizliğin ortadan kalkmasının sonucu olarak liyakate dayalı gerçek bir kurumlaşmayı temin etmiş hem de devlet içinde adaletsizliğe bağlı olarak ortaya çıkma ihtimali olan kargaşa ortamının da önüne geçmiştir. Fakat burada ifade etmek gerekir ki Mehdî’nin yönetim anlamında takındığı bu idari veya siyasi tavrın itici gücü veya diğer bir ifadeyle en önemli müsebbibi babası Mansûr’un vasiyetnamesinde kendisine telkin ettiği birtakım önemli öğüt ve tavsiyelerdir. Biz de bu çalışmada babası Mansûr tarafından kendisine telkin edilen tavsiyelerin Mehdi’nin siyasetinde ne derece etkili olduğu ya da olmadığını tartışacağız.

Anahtar Kelimeler

Abbasi, Mansur, Mehdi, Vasiyetname, Yönetim Anlayışı

Abbasid Caliph al-Mansūr's (754-775) Will to Mahdī (775-785) and its Effects on Mahdī's Understanding of Administration

Öz

During the period of Mahdi (775-785), who was the third caliph of the Abbasid state, many remarkable positive developments were seen within the borders of the Abbasid state. Naturally, the person who ignited these positive and qualified developments was the Mahdi due to his position. Unlike the strict and harsh policy of his father Mansur (754-775), the Mahdi took care to follow an extremely moderate and soft policy towards those living under the roof of the state. Caliph Mahdi, who made great efforts not only in the political sense but also in the zoning of the state, reaped the fruits of these efforts, so to speak, concretely. In addition, the Mahdi, who attaches great importance to the establishment of justice, established the justice mechanism within the state. In this way, it not only provided a real institutionalization based on merit as a result of the elimination of injustice in the institutions of the state, but also prevented the environment of turmoil that could arise due to injustice within the state. However, it should be stated here that the driving force of this administrative or political attitude of Mahdi in terms of administration, or in other words, the most important cause, is some important advice and advice that his father Mansûr suggested to him in his testament. In this study, we will discuss how effective or not the advice given to him by his father, Mansûr's, is in the Mahdi's politics.

Anahtar Kelimeler

Abbasi, Mansur, Mahdi, Testament, Management Concept

Kaynakça

• Barthold, W. (1984). İslâm Medeniyeti Tarihi, 6. Baskı, (İzah, Düzeltme, İlave ve Eklerle Çev.: Mehmet Fuat Köprülü), Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Bektaşoğlu, F. (1994). Harun er-Reşid ve Zamanı, On Dokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Samsun.
• Bezer, G. Ö. (2007). “Rakka”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 34, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2007, s. 432-433.
• Bozkurt, N. (2003-a). “Mansur”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 28, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 5-6.
• Bozkurt, N. (2003-b). “Mehdî-Billâh”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 28., İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 377-379.
• Câbirî, M. Â. (2001). Arap-İslâm Siyasal Aklı, 2. Baskı, (Çev: Vecdi Akyüz), İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Cehşiyârî, E. A. b. A. (1457/1938). Kitâbü’l Vüzerâ ve’l-Küttâb,1. Baskı, (Tahkik: Mustafa es-Sekkâ, İbrâhîm el-Ebyârî, Abdülhafîz Şelebî), Kahire: Matbaatu Mustafa el-Bâbâ el-Halebî ve Evlâduh.
• Çağrıcı, M. (1994). “Da‘vet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 9., İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 16-19.
• Doğan, N. (2013). İslâm Siyaset Tarihinde Din, İktidar ve İdeoloji: Erken Abbâsi Dönemi (750-833), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Ankara.
• Dûrî, A. (t.y). ʿAsru’l-ʿAbbâsiyyi’l Evvel: Dirâse fi’t-Târîh es-Siyâsî ve’l-İdârî ve’l-Mâlî, Beyrut: Merkezü Dirâseti’l-Vahdeti’l-ʿArabiyye.
• Eser, M. (2020). “Abbâsîler Döneminin İlk Mehdisi Muhammed b. Abdullah ve Onun Mehdiliği ile İlgili Rivayetlerin Değerlendirilmesi”, Bilimname Dergisi, C. 2020, S. 41, s. 7-38.
• Gutas, D. (2003). Yunanca Düşünce, Arapça, Kültür: Bağdat’ta Yunanca-Arapça Çeviri Hareketi ve Erken Abbasi Toplumu, (Çev: Lütfü Şimşek), İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Güzel, A. (2012). Abbasî Halifesi Mehdî b. Mansûr, Konya: Kitap Dünyası Yayınları.
• Hamevî, Y. (1397/1977). Muʿcemü’l-Büldân, C. 2., Beyrut: Dâr-ü Sâdır.
• Hamevî, Y. (t.y.). Muʿcemü’l-Büldân, C. 3., Beyrut: Dâr-ü Sâdır.
• Hudarî Bek, M. (1986). Muhâdarât Târîhu’l-Ümemi'l-İslâmiyye (ed-Devletü’l-ʿAbbâsiyye), 1. Baskı (Tahkik: Muhammed el-Osmânî), Beyrut: Dâru’l-Kalem.
• Humphreys, S. R. (2016). İslam Tarih Metodolojisi (Bir Sosyal Tarih Uygulaması), (Çev: Murtaza Bedir, Fuat Aydın), İstanbul: Litera Yayıncılık.
• ʿIbâdî, A. M. (1972). fi’t-Târîhi’l-ʿAbbâsî ve’l Endelüsî, Beyrut: Dâru’n-Nahdati’l-ʿArabiyye.
• İbn Kesîr, E. F. D. (1410/1990). el-Bidâye ve’n-Nihâye, 8. Baskı, C. 10, Beyrut: Mektebetü’l-Ma‘ârif.
• İbn Kuteybe, E. M. A. b. M. (t.y.). el-Maʿârif, 2. Baskı, (Tahkik: Servet ‘Ukkâşe), Kahire: Dâru’l-Ma‘ârif.
• İbnü’l-Esîr, E. H. A. C. (1407/1987). el-Kâmil fi’t-Târîh, C. 5, (Tashih: Muhammed er-Rakkâk), Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbnü’l-ʿImâd, (1408/1988). Şezerâtü’z-Zeheb, 1. Baskı, C. 2, (Tahkik: Abdülkâdir el-Arnâvût, Mahmûd el-Arnâvût), Beyrut: Dâru İbni Kesîr.
• İbnü’n-Nedîm, E. F. M. b. E. Y. (t.y.). El-Fihrist, Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife.
• İbnü’t-Tıktakâ, E. C. S. M. b. A. b. T. (t.y.). el-Fahrî fi’l-Âdâbi’s-Sultâniyye ve’d-Düveli’l-İslâmiyye, Beyrut: Dâr ü’s-Sâdır.
• İlgün, K. (1994). Halife Mansur ve Dönemi (136-158/754-775), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul.
• Koçak, Y. (2014). Abbasiler’in Kuruluş Döneminde Abbasiyyun-Talibiyyun Mücadelesi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara.
• Köse, N. (2021). Abbasiler Döneminde Halifelere ve Sultanlara Verilen Unvanların Siyasi Hayata Yansımaları, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Samsun.
• Köse, S. O. (2020). Hârûnürreşîd Döneminde Bermekîler, Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Hatay.
• Leysî, S. M. (t.y.). Cihâdü’ş-Şîʿa fî ʿAsri’l-Abbâsiyyi’l-Evvel, Dâru’l-Cîl, Beyrut (y.y.y.).
• Makdisî, Z. M. b. T. (t.y.). Kitâbü’l-Bed’ ve’t-Târîh, C. 6, (y.y.), Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye.
• Mantran, R. (1981). İslâmın Yayılış Tarihi (VII-XI. Yüzyıllar), (Çev: İsmet Kayaoğlu), Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Ömer, F. (2004). “Abbasî Halifesi Mehdî Dönemi (169-185/775-785) Üzerine Bazı Mülahazalar”, Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 3, S. 6, Çorum. s. 203-214.
• Paydaş, K. (2012). “Emevîler ve Abbasiler Döneminde Önemli bir Sugûr Şehri Tarsus”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 31, S. 51, Ankara. s. 165-200.
• Sancılı, F. (2021). Erken Dönem Abbasîlerde Mezhep-İktidar İlişkileri, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Sivas.
• Suyûtî, C. (1424/2003). Târîhu’l-Hulefâ’, Beyrut: Dâru İbni Hazm.
• Sünbül, İ. (2019). Abbasi Devleti Sugûr (Sınır) ve Avâsım (Sınır Öncesi) Şehirleri (VIII. ve X. Yüzyıllar Arası), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sakarya.
• Taberî, E. C. M. C. (t.y.). Târîhu’r-Rusul ve’l-Mülûk, 2. Baskı, C. 7, (Tahkik: Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim), Mısır: Dâru’l-Maârif.
• Takkûş, M. S. (1430/2009). Târîhu’d-Devleti’l-ʿAbbâsiyye, 7. Baskı, Beyrut: Dâru’n-Nefâis.
• Uslu, R. (1998). “Hûzistan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 18, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s. 436-439.
• Üçok, B. (1979). İslâm Tarihi (Emevîler-Abbâsîler), Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Varen, S. (1999). Abbâsî Halifelerinden Mehdî ve Dönemi, Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Şanlıurfa.
• Watt, W. M. (2010). İslâm Düşüncesinin Teşekkül Devri, (Çev.: Ethem Ruhi Fığlalı), İstanbul: Sarkaç Yayınları.
• Ya‘kûbî, A. b. E. Y. (1431/2010). Târîhu’l-Ya‘kûbî, C. 2, (Tahkik: Abdülemir Muhannâ), Beyrut: Mektebetü’s-Sadduk.
• Yavuz, K.; Dadan, A. (2020). “Abbâsîler’de Muktedir Halifeler Dönemindeki Halifelerin Kişilikleri”, Marife Dini Araştırmalar Dergisi, C. 20, S. 2, s. 637-658.
• Yeniçeri, C. (2004). “Mezâlim”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 29., İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 515-518.
• Yıldız, H. D. (1992). “Bermekîler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 5., İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 517-520.