A General Perspective on the Verse Letter in Classical Kurdish (Kurmanji) Literature

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 3, 689 - 703, 30.12.2023

Mesut Arslan

https://doi.org/10.18506/anemon.1311108

Öz

The letter is a historical means of communication. Since ancient times, people have written letters to each other and communicated in this way. It is possible to divide letters into different types. Of these, it is primarily verse letters that are the subject of classical literature studies. Verse letters are letters written in the form of poetry. The poets who wrote these letters both fulfill the function of communication and find the opportunity to show their mastery in poetry. Poets with divans include these verse letters in their divans just like their other poems, thus making them a sample of literature and a historical document. There is also a tradition of verse letters in classical Kurdish literature. Kurdish poets have also displayed their skills in this field in their language. As far as we know, no specific study has been conducted in this field. With this article, we would like to introduce the subject, share examples of verse letters from Kurdish literature, and so we can use it as a source for future comprehensive research. For this reason, we have limited our examples to the Kurmanji dialect of Kurdish. In this context, Seyid Eliyê Findikî Divan has been our main source. Because we identified eleven verse letters in Kurdish in Findikî Divan. According to this, he is the poet who wrote the most verse letters in Kurmanji. Sheikh Eskerî, Mela Izedînê Xweşiko and Mela Ehmedê Zinarexî are also among the poets who wrote verse letters in Kurdish. In our article, we have also benefited from their verse letters and shared examples. We also analyzed the general structure of a verse letter in classical Kurdish literature based on the examples we identified.

Anahtar Kelimeler

Verse Letter, Seyid Eliyê Findikî, Mela Ehmedê Zinarexî, Classical Kurdish Literature, Kurmanji

Nêrîneke Giştî Li Nameyên Menzûm Di Edebiyata Kurdî (Kurmancî) Ya Klasîk De

Öz

Name, ji bo ragihandinê alaveke kevn e. Ji serdemên pêşîn ve mirovan ji hev re name nivîsîne û bi vî şeklî têkilî danîne. Mirov dikare nameyan dabeşî çend cureyan bike lê cureya ku ji bo lêkolînên edebiyata klasîk gava pêşîn dibe mijar nameyên menzûm in. Nameyên menzûm, bi kurtî ew name ne ku bi şêweya helbestê têne nivîsîn. Helbestvanên ku van nameyan dinivîsîn hem meqseda xwe ya ragihandinê pêk tînin hem jî karîn û xurtiya xwe ya edebî di vî warî de jî nîşan didin. Helbestvanên xwedî dîwan wan nameyan jî wekî helbestên xwe yên din di dîwanên xwe de bi cih dikin û bi vî rengî ew hem dibine nimûneyên edebî hem jî dibine belgeyên dîrokî. Di edebiyata Kurdî ya klasîk de jî kevneşopiya nameyên menzûm heye. Helbestvanên Kurdan di vî warî de jî bi zimanê xwe hunera xwe nîşan dane. Bi qasî ku em dizanin heta niha xebatek li ser vê mijarê nehatiye kirin. Bi vê nivîsê em dixwazin destpêkekê bikin, nimûneyên nameyên menzûm ên bi Kurdî nîşan bidin da ku ji bo lêkolînên berfirehtir rê vebe. Loma me xebata xwe bi zaravayê Kurmancî sînordar kir. Di vê mijarê de Dîwana Seyid Eliyê Findikî ji me re bû çavkaniya sereke. Ji ber ku me di Dîwana Findikî de bi Kurmancî yazdeh heb nameyên menzûm tesbît kirin. Li gorî vê di nav helbestvanên Kurmancî yên klasîk de yê ku herî zêde nameyên menzûm nivîsiye Findikî ye. Wekî din Şêx Eskerî, Mela Izedînê Xweşiko û Mela Ehmedê Zinarexî jî bi Kurmancî nameyên menzûm nivîsîne. Me ji helbestên wan jî sûd wergirt û nimûne nîşan dan. Herwiha li gorî nimûneyên berdest me di edebiyata Kurdî ya klasîk de plansaziya giştî ya nameyeke menzûm derxist.

Anahtar Kelimeler

Nameya menzûm, Seyid Eliyê Findikî, Mela Ehmedê Zinarexî, Edebiyata Kurdî Ya Klasîk, Kurmancî

Klasik Kürt (Kurmancî) Edebiyatında Manzum Mektup Türüne Genel Bir Bakış

Öz

Mektup, tarihî bir iletişim aracıdır. İlk çağlardan beri insanlar birbirlerine mektup yazmışlar ve bu şekilde iletişim kurmuşlardır. Mektupları çeşitlere ayırmak mümkündür. Bunlardan klasik edebiyat araştırmalarına konu olan öncelikle manzum mektuplardır. Manzum mektuplar, kısaca şiir şeklinde yazılan mektuplardır. Bu mektupları kaleme alan şairler hem haberleşme işlevini yerine getirmekte hem de şiirdeki ustalıklarını gösterme fırsatı bulmaktadır. Divan sahibi şairler, bu manzum mektuplarını da diğer şiirleri gibi divanlarına almakta, böylece onlar da birer edebiyat numunesi ve tarihî belge hüviyeti kazanmaktadır. Klasik Kürt edebiyatında da manzum mektup geleneği vardır. Kürt şairleri bu alanda da kendi dilleriyle hünerlerini sergilemiştir. Bildiğimiz kadarıyla şimdiye kadar bu alanda spesifik bir çalışma yapılmamıştır. Bu makale ile konuya giriş yapmak, Kürt edebiyatından manzum mektup örneklerini paylaşmak ve böylece gelecek kapsamlı araştırmalara kaynaklık etmek istiyoruz. Bu nedenle örneklerimizi Kürtçenin Kurmancî lehçesi ile sınırlandırdık. Bu bağlamda Seyid Eliyê Findikî Divanı başlıca kaynağımız oldu. Çünkü Findikî Divanı’nda on bir adet Kürtçe manzum mektup tespit ettik. Buna göre o Kurmancca en çok manzum mektup yazan şairdir. Şêx Eskerî, Mela Izedînê Xweşiko ve Mela Ehmedê Zinarexî de Kürtçe manzum mektup yazan şairlerdendir. Makalemizde onların manzum mektuplarından da yararlandık ve örnekler paylaştık. Ayrıca tespit ettiğimiz örnekler üzerinden klasik Kürt edebiyatında manzum bir mektubun genel yapısını inceledik.

Anahtar Kelimeler

Manzum mektup, Seyid Eliyê Findikî, Mela Ehmedê Zinarexî, Klasik Kürt Edebiyatı, Kurmancca

Kaynakça

• Adak, A. (2019). Teşeyên Nezmê Di Edebiyata Kurdî ya Klasîk de. İstanbul: Nûbihar.
• Akay, S. (2021). Şiir Çizme Sanatı ve Siirtli Şeyh Süleyman El-Halidî (Yüksek) Divanından Görsel Şiir Örnekleri. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9 (2), 337-345.
• Arslan, M. (2021). Şeyh-i Meczûb Divanı (Metin-inceleme) (Teza lîsansa bilind). Ji “Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi [Saziya Perwerdeya Bilind Navenda Tezan a Netewî]” hatiye wergirtin (Tez No. 666002).
• Arslan, M. (2022). Emin Feyzi’nin Edebi Yönü Hakkında Birkaç Söz. S. Bozkurt-M. Arslan (ed.), di nav Süleymaniye’den İstanbul’a Bir Kürt Aydını Emin Feyzi Bey’in Hatıraları (1862-1929) de (r. 17-24). İstanbul: Nûbihar.
• Arslan, M. (2023). Di Nameyên Menzûm ên Seyid Eliyê Findikî de Çavdêriya Civakî, Rexne û Şîret. A. Kırkan-Y. Cengiz (ed.), di nav Dilbilim ve Karşılaştırmalı Edebiyat -Karşılaştırmalı Edebiyat- de (r. 128-138). Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları.
• Aydın, E. (2007). Divanlardaki Manzum Mektuplar (Teza lîsansa bilind). Ji “Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi [Saziya Perwerdeya Bilind Navenda Tezan a Netewî]” hatiye wergirtin (Tez No. 220654).
• Bozkurt, N. (2004). Mektup. TDV İslâm Ansiklopedisi. (Gihîn: 23.05.2023), https://islamansiklopedisi.org.tr/mektup#1.
• Çetin, M. (2014). Bandora Sînoran li ser Mela û Şairekî Kurd: Mele Izedînê Xweşiko. Wêje û Rexne, 3, 267-276.
• Deniz, M. İ. (2017). Jiyana Seyid ʻEliyê Findikî û Dîwana Wî (Teza lîsansa bilind). Ji “Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi [Saziya Perwerdeya Bilind Navenda Tezan a Netewî]” hatiye wergirtin (Tez No. 458717).
• Ehmedê Xanî. (1968). Mem û Zîn. (M. E. Bozarslan, Amd.) İstanbul: Gün.
• Ehmedê Xanî. (1986). Nûbar. (Z. Kaya, Amd.) Stockholm: Roja Nû.
• Fuzûlî. (2021). Fuzûlî Dîvânı. (A. Kılınç, Amd.) İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Gültekin, B. (2022). İmâm-ı Rabbanî'nin Mektûbat'ı ve Mektûbât'ta Öne Çıkan Tasavvufî Kavramların İlk Dönem Sûfîlerle Mukayesesi (Teza lîsansa bilind). Ji “Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi [Saziya Perwerdeya Bilind Navenda Tezan a Netewî]” hatiye wergirtin (Tez No. 786938).
• İlhan, A. (2019). Şeyh Müşerref el-Hunûkî ve Arapça Manzum Mektupları (Teza lîsansa bilind). Ji “Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi [Saziya Perwerdeya Bilind Navenda Tezan a Netewî]” hatiye wergirtin (Tez No. 584597).
• Kanar, M.-Kurtuluş, R. (2000). İnşa (Fars Edebiyatı). TDV İslâm Ansiklopedisi. (Gihîn: 23.05.2023), https://islamansiklopedisi.org.tr/insa--dil-edebiyat#2-fars-edebiyati.
• Kanar, M. (2013). Kanar Farsça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Say.
• M. E. Zinarexî. (2018). Dîwan. (T. Nas-T. Aydın-A. Adak-Z. Ergün, Amd.) İstanbul: Nûbihar.
• Melayê Cizîrî. (1987). Dîwan. (Z. Kaya-E. Narozî, Amd.) Stockholm: Roja Nû.
• S. E. Findikî. (2017). Dîwan. (S. Dilovan-H. Şemrexî, Amd.) İstanbul: Nûbihar.
• S. E. Findikî. (2020). Kulliyatu's-Seyyid ‘Elî el-Findikî. (Mela M. Seîd Erzen el-Findikî, Amd.) İstanbul: Nûbihar.
• Sönmez, N. (2018). Dîwana Şêx Muşerrefê Xinûkî - Metn û Lêkolîn-. Diyarbakir: Seyda Kitapevi.
• Şêx Eskerî. (1989). Iqdê Durfam. (Z. Zinar, Amd.) Stockholm: Apec-tryck & Förlag.
• Şêx Eskerî. (2009). Keşkol. (Z. Zinar, Amd.) İstanbul: Doz.
• Qubadî, X. (2016). Dîwanî Xanay Qubadî. (K. U. Xeyat, Amd.) Sine: Neşr-i Şiwan. (Gihîn: 24.11.2022), www.books.vejin.net/en/book/276.
• Uzun, M. İ. (2006). Münşeat. TDV İslâm Ansiklopedisi. (Gihîn: 21.05.2023), https://islamansiklopedisi.org.tr/munseat.