1980 ASKERİ MÜDAHALESİNDEN MAHALLİ SEÇİMLERE (1984 MAHALLİ İDARELER SEÇİMLERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME)

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 31, 25 - 35, 29.01.2024

Sibel Ulu

Öz

Mahalli idareler seçimleri, demokratik bir ülkenin yönetiminde önemli bir role sahiptir. Bu seçimler, vatandaşlarına kendi yerel temsilcilerini belirleme fırsatı verirken, aynı zamanda yerel yönetimlerin işlevlerinin etkin bir şekilde yerine getirilmesine katkıda bulunur. Türkiye'nin demokratikleşme sürecinde 1984 yılı da bu yönden önemli bir dönüm noktası teşkil etmektedir.12 Eylül 1980 askeri müdahalesi ile birlikte demokrasi bir süreliğine kesintiye uğramış ve bu dönemde belediye başkanları İçişleri Bakanlığı tarafından merkezden atanmıştır. 6 Kasım 1983 genel seçimlerinden dört buçuk ay sonra mahalli seçimlerin yapılması mahalli seçimleri daha önemli bir hale getirmiş ve Türkiye, 25 Mart 1984 tarihinde gerçekleştirilen mahalli seçimler ile yeni bir seçim tecrübesi yaşamıştır. Çünkü mahalli seçimlere giden süreçte siyasal alan kısmen daha özgürleşmiş ve genel seçimlere katılmayan bazı partilerin mahalli seçimlere katılmasına izin verilmiş ve Türkiye siyaseti birçok yeni siyasi parti ile tanışmıştır. Ayrıca bu mahalli seçimlerde ilk defa partiler, medya organları üzerinden bir mahalli seçim propagandası çerçevesi oluşturabilmişlerdir. 25 Mart 1984 tarihinde gerçekleştirilen mahalli idareler seçimlerine 6 siyasi parti katılmıştır. Bu partiler, Anavatan Partisi (ANAP), Sosyal Demokrasi Partisi (SODEP), Doğru Yol Partisi (DYP), Milliyetçi Demokrasi Partisi (MDP), Halkçı Parti (HP) ve Refah Partisi’dir (RP). ANAP, 1983 yılında yapılan genel seçimlerde göstermiş olduğu başarıyı 25 Mart 1984 tarihinde gerçekleştirilen mahalli seçimlerde de göstermiş ve ANAP önemli bir başarı elde ederek birinci parti olarak çıkmayı başarmıştır. Bu çalışmada, 1980 askeri müdahalesi sonrasında yapılan 1984 mahalli idareler seçimleri partilerin siyasi programları ve seçim sonuçları çerçevesinde değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

1984 mahalli idareler seçimleri, ANAP, SODEP, 12 EYLÜL 1980

From 1980 Military Intervention to Local Elections (1984 An Evaluation on Local Administration Elections)

Öz

Kaynakça

• AHMAD, F. (1999). Modern Türkiye’nin Oluşumu, Çev., Yavuz Alogan. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• AKGÜL, A. (2011). Erbakan Devrimi. İstanbul: Togan Yayıncılık.
• AKŞİN, S. (2007). Kısa Türkiye Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• ANAVATAN PARTİSİ. Anavatan Partisi Programı. Ankara: TBMM Kütüphanesi Yayını, 1983, https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/bitstream/handle/11543/693/199607439.pdf?sequence=4&isAllowed=y [Erişim Tarihi: 03.07.2022].
• ÇAYLAK, A. (1999).“1980 Sonrası Türkiye’sinde Neo-Liberal Canlanma.” Yeni Türkiye, 25: 473-490.
• ÇAVUŞOĞLU, H. (2009a). “Merkez Sağda 27 Mayıs ve 12 Eylül Sonrası Partileşme.” Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12/22: 165-178.
• ÇINAR, T. (2007). “Yerel Seçimlerde Kent Büyüklüğü ile Oy Vermenin Yönü Arasındaki İlişki: Türkiye Örneği 1963-1999.” Ankara Gazi Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Dergisi 62/3: 141-165
• ÇINAR, Y.(2011) “Turgut Özal ve AK Parti Dönemi Türk Dış Politikasına Teorik Bir Bakış Örneği: Liberal Düşüncenin Türk Dış Politikasına Etkisi.” Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, 26: 1-19.
• ÇİTÇİ, O. vd., (2001). Yerel Seçimler Panoraması 1963-1999, TODAİE Yerel Yönetimler Araştırma ve Eğitim Merkezi, Ankara.
• ÇOBAN, E. (2017) “Yerel Basına Göre 1960-1985 Yılları Arasında Bingöl’de Yerel Seçimler.” Bingöl Araştırmaları Dergisi, 2: 97-112.
• ÇÖLÜK, Ö. (2023). “12 Eylül Darbesi İle Değişen Yerel Yönetim Yapısı Çerçevesinde; 25 Mart 1984 İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı Seçimi.” Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları-Recent Period Turkish Studies, 43: 293-322.
• DEMİRKANOĞLU, Y. ve ÖZDEMİR, H. (2013) “Türkiye’de Merkez Sağ Partilerin Kentsel Toprak Politikaları: Turgut Özal Dönemi Anavatan Partisi (ANAP) Örneği.” Akademik Bakış Dergisi, 35: 1-19.
• DEMİR, K. A. (2017) Cumhuriyet Dönemi Belediyecilik Kanunları ve Yerel Seçimleri (1923-2014), İmaj Yayınları, Ankara.
• DOĞRU YOL PARTİSİ. (1983). Doğru Yol Partisi Tüzük ve Programı. Ankara: Doğru Yol Partisi Yayını.
• ERGÜL, T. (1995). Sosyal Demokraside Ayrışma Yılları. Ankara: Gündoğan Yayınları.
• FIRINCI, A. (2015). “Türkiye’de Muhafazakâr İdeolojinin Yükselmesinde 1994 Yerel Seçimlerinin Etkisi.” Yüksek lisans tezi, Kırıkkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale.
• FİDAN, A. (2011).“1980 Sonrası Yapılan Yerel Seçim Sonuçları İle Genel Seçim Sonuçlarının Karşılaştırmalı Analizi: Mersin Örneği.” Yüksek lisans tezi, Mersin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin.
• HALKÇI PARTİ. (1983). Halkçı Parti Programı. Ankara: Halkçı Parti Yayınları.
• KARLI, İ. (2009).“1946-2007 Türk Basınında Milletvekili Genel Seçimleri.” Doktora tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• MİLLİYETÇİ DEMOKRASİ PARTİSİ. (1983).Milliyetçi Demokrasi Partisi Programı. Ankara: Kültür Ofset Matbaacılık.
• MUTLUSU, A. F. (2010)“Anavatan Partisi.” İttihat ve Terakki’den Günümüze Siyasi Partiler, Der., Turgay Uzun, Ankara: Orion Kitabevi, s. 375-390.
• REFAH PARTİSİ. (1986). Refah Partisi Programı. Samsun: Eser Matbaası.
• SAFİ, İ. (1984). “Türkiye’de Muhafazakârlığın Düşünsel-Siyasal Temelleri ve ‘Muhafazakâr Demokrat’ Kimlik Arayışları.” Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2005.
• SOSYAL DEMOKRASİ PARTİSİ. (1984). Seçim Bildirgesi. Ankara: TBMM Kütüphanesi Yayını.
• ÖZDEMİR, H. (2007). Atatürk’ten Günümüze Cumhurbaşkanı Seçimleri. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• TANÖR, B. (2000). Çağdaş Türkiye. İstanbul: Cem Yayınevi.
• TAŞDEMİR, E. (2005). “1980 Sonrası Türk Basını, Türk Siyasi Hayatı ve Basın-Siyaset İlişkisi.” Selçuk İletişim Dergisi, 3/4: 173-180.
• TAŞKIN, Y. (2009). “Türkiye’de Sınıfsal Yeniden Yapılanma, AKP ve Muhafazakâr Popülizm.” AKP Yeni Merkez Sağ mı?, Der.; Ümit Kurt, Ankara: Dipnot Yayınları, 2009, s. 157-180.
• TURAN, A. E. (2008). Türkiye’de Yerel Seçimler. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayını.
• YÜKSEK SEÇİM KURULU. “25 Mart 1984 Mahalli İdareler Genel Seçimleri.” https://www.ysk.gov.tr/tr/25-mart-1984-mahalli-idareler-genel-secimi/80065
• ZÜRCHER, E. J. (2000). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. Çev., Yasemin Saner Gönen. İstanbul: İletişim Yayınları, 2000.