OSMANLI DEVLETİ’NDE İPTİDAİ MEKTEPLERIN YAYGINLAŞTIRILMASI MİDİLLİ SANCAĞI ÖRNEĞİ(1885-1913)

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 1, 155 - 192, 01.02.2024

Arzu Baykara Taşkaya

Öz

Midilli Adası bulunduğu konum itibariyle başkent İstanbul’ a olan yakınlığıyla da Cezayir-i Bahr-i Sefid Vilayetinin bir dönem vilayet merkezi olarak da hizmet vermiş en önemli sancaklarından biri olmuştur. Ekonomik açıdan oluşan zenginlikle ada üzerinde bulunan zeytin bahçelerinin geliri de eğitime ayrılmıştır. İbtidai mekteplerin durumu hem merkezde hem de kazası olan Molova ‘da ve karyelerde incelenmiştir. Mekan olarak aynı coğrafyada olmalarına rağmen Rum iptidai Okulları ve Müslüman okullarında ne yönden farklıklar bulunmaktadır bu sorunun cevabı da verilmeye çalışılmıştır. Ayrıca hiç vatandaşı olmamasına rağmen Fransız misyonerliğinin tesiriyle Fransa Katolik okullarının açılma isteğine devlet olumlu bakmamıştır. .Eğitim için en önemli mesele maalesef maddi kaynak sıkıntısı olmuştur. İbtidai mekteplerdeki şakirdan sayısı ve mektebe alınma şartları , şakirdanların aldıkları notlar ,farklı sınıf kademelerinde verilen dersler de arşiv kayıtlarına yansımıştır. İbtidai mektebinin muallimleri ,mualimlerin atanma tayin -özlük hakları,emeklilik durumu ve maarifin denetimi de değinilen diğer meselelerdir. Makalemizin amacı Osmanlı Devletinde iptidai mekteplerin kurumsal olarak detaylı şekilde nasıl işlemekte olduğunu vererek ve yeni kurulan Cumhuriyet döneminde ve günümüzde ilkokullarda eğitim nasıl bir değişim gerçekleştirmiştir açıklamaktadır. Makalemizin asıl malzemesi TC Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivinde bulunan yüz yirmiden fazla arşiv belgesi ve Midilli hakkında yazılan inceleme eserleridir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, İbtidai Mektepler, Midilli Adası

Kaynakça

• 1-Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Ali Emiri Tasnifi (Mustafa III) AE.SMST.III 361 – 28887 AE.SMST.III 361 - 28887
• Babı Ali Evrak Odası BEO / 2967 – 222499, BEO 2144 – 160776 BEO 4112 - 308360 BEO 1982 – 148590, BEO, 2001 – 150024, BEO 2056 – 154159, BEO 2010 – 150738, BEO 1715 – 128608, BEO 2725 – 204371
• Dahiliye Nezareti (Mektubi) DH.MKT.1115 -89 DH.MKT.320 – 75, DH.MKT.2560 -5
• Dahiliye Nezareti (Şifre) DH, ŞFR,263-103 DH, ŞFR, 264,20
• Dahiliye Nezareti (İrade) DH. İD., 30 – 26
• Hariciye Nezareti (İdare) HR. İD., 2031 –27, HR. İD..1803 -1
• Harita HRT,267
• HR.th 278 -91
• Meclisi Vala MV,63,5
• Maarif Nezareti (Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi) MF. İBT:, 200–126 MF.İBT.109 – 81 MF.İBT., 338 -44 MF.İBT.147 – 58 MF.MKT.709 -17MF.İBT. 368 -28 MF.İBT. 439 – 47 MF.İBT.351 -4 MF.İBT.340-1 MF.İBT. 337 -21 MF.İBT. 290 -28,MF.İBT.395 – 71 MF.İBT.471 -2,MF.İBT.142 – 113 MF.İBT.448 -17, MF.İBT. 372 -21 MF.İBT. / 491 - 42 ,MF.İBT.389 – 52 MF.İBT.469 – 77 MF.İBT. / 441 - 11 MF.İBT., 440 -11 MF.İBT.440 – 53 MF.İBT.388 – 64 MF.İBT. / 335 – 20 MF.İBT.125 - 119 , MF.İBT. / 272 - 94 ,MF.İBT.335 -13 MF.İBT. / 25 – 118 MF.İBT. / 267 – 67 MF.İBT.410 -10 MF.İBT. / 320 - 83MF.İBT.227 -13 MF.İBT.439-11 MF.İBT. / 352 – 29 MF.İBT.265 - 19MF.İBT. 341 – 31 MF.İBT. 367 – 15 MF.İBT. 404 -22 MF.İBT.410 -10 MF.İBT. / 227 – 84 MF.İBT.326 – 95 MF.İBT.185 – 82 MF.İBT.227 – 35, MF.İBT. / 227 – 36 MF.İBT.258 -83 MF.İBT.110 – 18 MF.İBT. / 227 – 38,MF,İBT,227-37, MF,İ.BT,227-12
• Maarif Nezareti (Mektubi Kalemi) MF.MKT. / 488 - 21 MF.MKT.,1045 -62-MF.MKT. / 321 – 44MF.MKT. / 624 – 37 MF.MKT.1110-3 MF.MKT.178 – 150 MF.MKT.685 – 26MF.MKT.88 -21 MF.İBT.255 -62 MF.MKT.920 – 52 MF.MKT.899 -73 MF.MKT., 712 – 52 MF.MKT 455 -27 MF.MKT.660 -8,MF.MKT.611 -18 MF.MKT.689 -62 MF.MKT. 671 -228 MF.MKT.781 -62 MF.MKT.686 -47 MF.MKT.346 – 32 MF.MKT. 615 – 55 MF.MKT. 1126 -1 MF. MF.MKT.661 - 57 MF.İBT.500 – 87 MF.MKT. 964 -2,MKT 326 – 49 MF.MKT.412 -55 MF.İBT.358 -19 MF.MKT.1173 -76 MF.MKT.438 -28 MF.MKT. / 540 – 34 MF.MKT.1036 -42 MF.MKT.1106 -18 MF.MKT.1133 -21 MF.MKT.189 – 65 MF.MKT. 872 – 52, MF.MKT.713 - 16MF.MKT.415 – 36, MF.MKT.685 – 26,MF.MKT.569 – 34 MF.MKT. / 1007 – 7-MF.MKT.: 540 -15 MF.MKT.657 -17 MF.MKT.167 – 44 MF.MKT.1000 – 44
• İrade (Maarif) i.MF..20 – 43
• Şura-yı Devlet ŞD. / 2366 – 2 ŞD.2370 – 14 ŞD. / 893 - 18
• Teftişat-ı Rumeli Evrakı (Rumeli Müfettişliği) Müteferri Evrak TFR.I..M... 16 – 1585
• Yıldız Arşivi YPRK.BŞK, 65-32
• Topkapı Sarayı Arşivi Müzesi Evrakı TS.MA.e,1385 – 35
• 2-Yıllıklar -Basılı Eserler
• 1310-1321 Cezayir-i Bahr-i Sefid Vilayet Salnamesi, Matbaayı Vilayet, Rodos .
• Akyüz, Yahya, (1989), Türk Eğitim Tarihi (Başlangıcından 1988’e ) , Ankara : Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları.
• Baykara Taşkaya, A. , (2023) ,“Epidemic (Communicable) Diseases on Lesbos Island (1890-1912). Asya Studies- Academic Social Studies / Akademik Sosyal Araştırmalar, 7(23), ,2023, 195-212.
• Baykara Taşkaya, A (.2023a) , ”Madrasahs In The Sanjak Of Rhodes”,International Academic Research & Reviews in Educational Sciences- I - ,( Edited by Prof. Dr. Doris Hernández dukova & Dr. Monica Mastrantonıo), Global Academy: Ankara, 16-62.
• Baykara Taşkaya, A(.2023b),” Sakız Adası’nda Azınlık ve Yabancı Okullarda Eğitim”, 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum / Education And Society In The 21st Century, Cilt / Volume 12, Sayı / Issue 35, Summer/ Yaz 2023,421-462.
• Bozkurt, Nebi, (2004), “Mektep”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 2004 Ankara, C. 29, 5-6.
• Büyükkarcı, S. (2003), Türkiye’de Rum Okulları, Konya: Yelken Yayınları,2003.
• Cuinet, Vital, (1892), La ‘Turquie D' Aise Paris, E. Leroux, Volume ,1,.
• Cin, Halil, (1991) , “Arazi, “TDV İslâm Ansiklopedisi, 1991 , İstanbul, Cilt 3, 342-346.
• Dağlar Macar, O. (2010), “Osmanlı Rum Eğitim Sistemi ve İstanbul Rum Kız Okulları (19. ve 20. Yüzyıl)”, Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, İstanbul Ticaret Üniversitesi, S. 10, Bahar Dönemi, 2010, 773-817.
• Emecen, Feridun, (1994), “Dönüm”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, C.9, ,521.
• Erkal, Mehmet, (1991), “Arşın” TDV İslâm Ansiklopedisi,İstanbul,C. 3, 411-413.
• Ergin,O., (1997), Türk Maarif Tarihi, cilt 1, İstanbul: Eser Kültür Yayınevi.
• Genç, Mehmet, (2020) , “Mukātaa”,TDV İslâm Ansiklopedisi, 2020, Ankara, C. 31, 129-132.
• Gökmen, Ertan, (2006), “Aydın Vilayeti’nde Sıbyan Mekteplerinin İptidâi Mekteplere Dönüştürülmesi”. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma Ve Uygulama Merkezi Dergisi 20, sy. 20 (Mart 2006): 149-73
• Kallek, Cengiz, (2022), “Kile”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Ankara, C.25, 2022,567-570.
• Karataş, Yakup (2016),” Sultan II. Abdülhamid’in Eğitim Politikalarının Mali Bir Veçhesi: Evkâf-ı Münderisenin Maarife Terki 1839-1867”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [Taed] 57, Erzurum 2016,1840-1867. Kodaman Bayram, (1991), Abdülhamit Devri Eğitim Sistemi, Ankara, TTK.
• Namık Kemal’in Hususi Mektupları IV, (Yay: Fevziye Abdullah Tansel), (2003), VII-VIII Rodos ve Sakız Mektupları, Ankara:TTK Yayınları,2003.
• Saraç, Hüseyin, (2020), “Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslim Kızların Eğitimi ve Aksaray Rum İnas Mektebi” TAD, C. 39/S. 67,305-327.
• Tournefort, Joseph Pitton de, (1717), Relation d’un Voyage du Levant, fait par ordre du Roy. Contenant l’histoire ancienne & moderne de plusieurs Isles de l’Archipel, de Constantinople…, II cilt. Paris: Imprimerie Royale
• Ünver, M. (2012), Midilli Adası’nın İdari ve Sosyo-Ekonomik Yapısı (1876-1914). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). (Danışman: Prof. Dr. Mahir Aydın) , İstanbul, İstanbul Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Vahapoğlu, H, (1990), Osmanlı’dan Günümüze Azınlık ve Yabancı Okulları, Ankara Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Yanardağ, A .(2022), “Osmanlı’da Taşra Darülmuallimin-i Sıbyanların Kuruluşu: Adana Darülmuallimin-i Sıbyan (1892-1908)", Turkish History Education Journal. 11(1),56-73.
• Yıldız, Hatip, (2014),” Osmanlı Devleti’nde Mülki (Sivil) Erkek Rüşdiye Muallimlerinin Nitelikleri, Hakları ve Sorumlulukları”. H i s t o r y S t u d i e s .Volume 6. Issue 3 .April 369-382.