ŞEYHÜLİSLAM KEMALPAŞAZÂDE’YE AİT BİR TIP RİSALESİ: FEVÂİDÜ’L-KEMALPAŞAZÂDE

Yıl 2021, Sayı: 9, 169 - 216, 29.06.2021

Mükerrem Bedizel Aydın Büşra Seda Yılmaz

Öz

Osmanlı dönemi âlimlerden olan şeyhülislam Kemalpaşazâde, 1469 yılında doğmuş 1534 yılında vefat etmiştir. Arapça, Farsça ve Türkçe olarak yazdığı 200’den fazla eseri bulunmaktadır. Akaid, kelam, fıkıh, tefsir, tasavvuf gibi dinî sahalar başta olmak üzere tarih, edebiyat, dil, felsefe gibi konularda kaleme aldığı eserleri üzerinde yapılan çalışmalar oldukça fazladır. Buna karşın tıpla ilgili eserleri üzerinde hemen hiç çalışma yapılmamıştır. Kemalpaşazâde’nin tıbbi konularda yazdığı Arapça ve Türkçe sekiz civarında eseri olduğu söylenmektedir. Bunlar üzerinde yapılacak araştırmalar hem tıp tarihi alanına katkı sağlayacak hem de Kemalpaşazâde’yi daha iyi tanımaya imkân sağlayacaktır.
Bu makalede Kemalpaşazâde’nin daha önce incelenmemiş olan Fevâidü’l-Kemalpaşazâde adlı eseri tanıtılmış ve değerlendirilmiştir. Türkçe yazdığı bu eserin telif tarihi bilinmemektedir. Günlük diyet içinde yer alan gıdaların/müfret devaların konu edildiği eserde gıdalar hıltlar nazariyesine uygun olarak tanıtılmış, vücuda verdikleri faydalar, zararlar ve bu zararlardan korunma çareleri tablo hâlinde verilmiştir. Çalışmada eserin Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde bulunan nüshasıyla Millet Yazma Eser Kütüphanesinde bulunan nüshası karşılaştırılarak incelenmiştir

Anahtar Kelimeler

Kemalpaşazâde, Osmanlı tıp tarihi, müfret deva

A MEDICAL BOOKLET BY SHEIK UL-ISLAM KEMALPASAZADE: FEVÂİDÜ’L-KEMALPAŞAZÂDE

Öz

Sheikh ul-Islam Kemalpasazâde, one of the Ottoman Era scholars, was born in 1469 and died in 1534. He wrote more than 200 works written in Arabic, Persian and Turkish. There are many studies on his works on history, literature, language, philosophy, and particularly on religious fields such as aqidah, kalam, fiqh, tafsir, and sufism. However, there are hardly any studies that have been conducted on his medical works. It is said that Kemalpasazâde had around eight works on medical subjects in Arabic and Turkish. Research into this will both contribute to the field of medical history and will help us to get to know Kemalpasazâde better.
In this article, Kemalpasazâde's work named Fevâidü'l-Kemalpaşazâde, which has not been studied before, is introduced and evaluated. The copyright date of this work, which he wrote in Turkish, is unknown. In this work, foods and simple remedies in the daily diet are mentioned and the foods are presented in accordance with the humoral theory and their benefits and ill-effects on the body and the ways of protecting oneself from them are given in tables. In the study, the copy of the work found at the library at the Topkapı Palace Museum was examined comparatively with the copy at the People’s National Manuscript Library (Millet Yazma Eser Kütüphanesi).

Anahtar Kelimeler

Kemalpasazâde, Ottoman History of Medicine, simple drugs

Kaynakça

• Arcı, Müstakim (2021). İslâm Coğrafyasında Salgınlar Tarihinin Sessiz Kaynakları: Taun/Veba Risaleleri Literatürü. Nazariyat, C.7 S.1, s. 93-148.
• Aydın, Mükerrem Bedizel Zülfikar (2005). Osmanlı Tıbbında ‘Müfred Deva’ Kullanımı ve ‘Müfredat’ Eserlerinin Genel Özellikleri. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, C.6 S.2, s. 299-315.
• Bayat, Ali Haydar (2003). Türk-İslâm Tıbbında Bahnâmeler ve Tifaşi’nin Rücû’u’ş-Şeyh ile’s-Sıbâh fi’l-Kuvveti ‘ale’l-Bâh’ı. Tıp Tarihi Araştırmaları 11, s.149
• Dalkıran, Sayın (1996). İbn-i Kemal’in Tılsımât Risâlesi. Türk Dünyası Araştırmaları, S.104, s. 195-208.
• Demir, Halis – Çatılı, Kemal (2019). İbn Kemal Üzerine Yapılan İlmi Çalışmalar. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.7 S.1, s. 151-178.
• İhsanoğlu, E. (Ed.). (2008). Osmanlı Tıbbi Bilimler Literatürü Tarihi I (OTBLT). İstanbul: IRCICA Yayınları.
• İhsanoğlu, E. (Ed.). (2006). Osmanlı Tabii ve Tatbiki Bilimler Literatürü Tarihi I (OTTBLT), İstanbul: IRCICA Yayınları.
• Karasoy, Yakup (2009). Tutmacı, Eski Oğuz Türkçesiyle Yazılmış Bir Tıp Kitabı Tabiatnâme. Konya: Palet Yayınları.
• Kırbıyık, Kasım (2012). Tîfâşî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C.41. İstanbul: TDV Yayınları. s.149.
• Kemapaşazâde. Risâle-i Kemalpaşazâde. Millet Yazma Eser Kütüphanesi: 159/1. v.1a-8a.
• Kemalpaşazâde. Fevâid-i Kemalpaşazâde. Topkapı Sarayı Müzesi Yazma Eser Kütüphanesi: 1687/3. v. 87b-90a.
• Sakızlı İsa Efendi (2019). Nizamü'l-Edviye. (Haz. M. Bedizel Aydın - Sibel Murad). Ankara: TÜBA Türk-İslam Bilim Kültür Mirası Dizisi: 26.
• Saraç, M. A. Yekta (1995). Şeyhülislam Kemal Paşazade; Hayatı, Şahsiyeti, Eserleri ve Bazı Şiirleri. İstanbul: Risale Yayınları.
• Sarı, Nil (2008). Osmanlı Tıbbında Besinlerle Tedavi ve Sağlıklı Yaşam. Türk Mutfağı (Ed. A. Bilgin – Ö. Samancı). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. s. 137-151.
• Sarı, N. ve Zülfikar M. B. (1992, Mayıs). Beslenme ile Sağlık Arasında Kurulan İlişki ve Tabiatnâme. Bursa Tıp Tarihi Günleri Sempozyumu (14-15 Mayıs 1992) Konferans ve Bildiri Özetleri. İstanbul. s.26.
• Şen, Ahmet Tunç (2017). Practicing Astral Magic in Sixteenth-Century Ottoman Istanbul: A Treatise on Talismans Attributed to Ibn Kemāl (d. 1534). Magic, Ritual, and Witchcraft C.12 S.1. s. 66-88.
• Turan, Şerafettin (2002). Kemalpaşazâde. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C.25. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s. 238-263.