Ermeni Sorununun Oluşum Sürecinde Rus Politika ve Stratejilerinin Rolü

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 16, 1 - 14, 23.04.2020

Feriha Tunçay

Öz

Fransız İhtilâli ile dünyaya yayılan milliyetçilik dalgası birçok etnik grubu bünyesinde barındıran imparatorlukları etkilemiştir. Milliyetçilik dalgasından etkilenen imparatorluklardan biri de Osmanlı İmparatorluğu olmuştur. Rusya’nın sıcak denizlere inme politikaları I. Petro dönemi (1672-1725)’ne kadar uzanmaktadır. Boğazlardan güneye inemeyen Rusya, Erzurum-İskenderun Hattını ele geçirmek için yeni stratejiler geliştirmiştir. Bunun için 1774 yılında imzalanan Küçük Kaynarca Antlaşması ile Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Ortodoks Hıristiyanların himaye edilmesinde söz hakkı elde etmiştir. Ayrıca Patrik Nerses Varjabedyan’ın gayretleri sonucu Ermenilerin Ayastefanos Antlaşması’na dâhil edilmesini sağlamıştır. Ancak Ayastefanos Antlaşması'nın yerine, İngiltere’nin girişimiyle; İngiltere, Avusturya, Fransa, Almanya, Rusya ve Osmanlı Devleti arasında Berlin Antlaşması imzalanmıştır. Diplomatik alanda istediklerini alamayan Rusya farklı stratejileri denemeye başlamıştır. Öncelikle Ermeni toplumunda kilisenin etkisinin çok büyük olduğunu fark etmiştir. Kendisine bağlı olan Eçmiyazin Katogigosluğu yardımıyla Osmanlı İmparatorluğu’nda yaşayan Ermenilere nüfuz etmek için faaliyetlerde bulunmuştur. Bu politikasında başarılı olan Rusya, Osmanlı Ermenilerine milliyetçilik ve bağımsızlık fikrini aşılama fırsatını elde etmiştir. Ayrıca Rusya tarafından Ermenilere iki görev verilmiştir. Birincisi Ermenilerin bulundukları bölgelerde ayaklanmalar çıkarılarak bölgedeki Müslüman halkın göç etmesini sağlamak, ikincisi ise Ruslar tarafından desteklenen Ermeni milis kuvvetleri aracılığıyla Türk Ordusu’nun savunma hattını kırmaktır. Böylece Ermeni milis kuvvetleri Rusya’nın Doğu Anadolu’daki ilerleyişini kolaylaştıracaktı. Ayrıca Doğu Anadolu’da bulunan Rus Konsolosları da propaganda yoluyla Ermenileri örgütlemiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Rusya, Ayastefanos Antlaşması, Berlin Antlaşması, Ermeniler

Kaynakça

• KaynakçaARFA, Hassan, The Kurds, Oxford University Press, London, 1968.ARSLAN, Ali, Kutsal Ermeni Papalığı Eçmiyazin Kilisesi’nde Stratejik Savaşlar, Truva Yayınları, İstanbul, 2005.BOYAJIAN, Dicran H., Armenia, Educational Book Crafters, New Jersey, 1972.DEDEYEV, Bilal, “The 19th Century Russian Formula In Armenian Nationalism”, XIX. Yüzyılda Ermeni Milliyetçiliğinin Doğuşu ve Büyük Devletlerin Politikaları 22-24 Mayıs 2008, Kayseri, 2008, ss. 1.GÜRÜN, Kâmuran, Ermeni Dosyası, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2010.HALAÇOĞLU, Ahmet, 1895 Trabzon Olayları ve Ermenilerin Yargılanması, Bilge Sanat Yapım Yayınları, İstanbul, 2005.HALAÇOĞLU, Yusuf, Ermeni Tehciri, Babıali Kültür Yayıncılığı, İstanbul, 2011.HÜSEYİN Nâzim Paşa, Ermeni Olayları Tarihi I, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın Nu:15, Ankara, 1998.İNAN, Kâmran, “Rusya’nın Kafkasya Politikası”, Avrasya Dosyası, Cilt 1 Sayı 1, İlkbahar 1994.KANTARCI, Şenol, Tarih ve Uluslararası İlişkiler Boyutuyla Ermeni Dosyası, Lalezar Kitabevi, Ankara, 2007.KEROVYPAN, Keğam, Mitolojik Ermeni Tarihi, Çev. Sarkis Seropyan, Aras Yayınları, İstanbul, 2003. MAZICI, Nurşen, Uluslararası Rekabette Ermeni Sorunu’nun Kökeni 1870-1920, Pozitif Yayınları, İstanbul, 2005.MUSTAFAYEV, Beşir, “ Cihan Hâkimiyetini Moskoflara Öğütleyen Deli Petro’nun Vasiyetnamesi ve Ermenistan Devletinin Kurulmasında Etkisi”, Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 4 Sayı 11, 2013, s. 1-11.MÜNİR Süreyya Bey, Ermeni Meselesinin Siyasi Tarihçesi (1877-1914), Başbakanlık Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın Nu:53, Ankara, 2001.Osmanlı Belgelerinde Ermeni-Rus İlişkileri I (1841-1898), Başbakanlık Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın Nu:78, Ankara, 2006. Osmanlı Belgelerinde Ermeni-Rus İlişkileri II (1899-1906), Başbakanlık Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın Nu:79, Ankara, 2006. Osmanlı Belgelerinde Ermeni-Rus İlişkileri III (1907-1921), Başbakanlık Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın Nu:80, Ankara, 2006.ÖLMEZ, Adem, “The Effect Of The Realations Russia And The Etcmiadzin On The Ottoman Armenians”, XIX. Yüzyılda Ermeni Milliyetçiliğinin Doğuşu ve Büyük Devletlerin Politikaları 22-24 Mayıs 2008, Kayseri, 2008.ÖZDEMİR, Hakan, “Ermeni İdaresinin Ermeni Okullarına Yaklaşımı (1878-1900)”, Tarih Okulu Dergisi, Sayı XIII, Sonbahar-Kış 2012.ÖZDEMİR, Hikmet vd, Ermeniler: Sürgün ve Göç, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2010.PAYASLIAN, Şimon, United States Policy Toward the Armenian Question and the Armenian Genocide, Palgrave Micmillan, Newyork, 2005.PERİNÇEK, Mehmet, Rus Devlet Arşivlerinden 100 Belgede Ermeni Meselesi, Doğan Kitap, İstanbul, 2007.PRICE, M. Philips, A History of Turkey, Allen & Unwin, London, 1956.SANJIAN, Avedis K., The Armenian Communities in Syria Under Ottoman Dominion, Cambridge, Massachusetts, 1965.SUNGUR,Mutullah, “ Ayastefanos (3 Mart 1878) ve Berlin (13 Temmuz 1878) Antlaşmalarında Ermeni Meselesi Ve Rusya İle İngiltere’nin Rolü”, XIX. Yüzyılda Ermeni Milliyetçiliğinin Doğuşu ve Büyük Devletlerin Politikaları 22-24 Mayıs 2008, Kayseri, 2008, ss. 1.SÜSLÜ, Azmi, Ruslara Göre Ermenilerin Türklere Yaptıkları Mezalim, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1987.Türk Tarihinde Ermeniler Sempozyumu- Tebliğler ve Panel Konuşmaları-, Dokuz Eylül Üniversitesi Rektörlüğü Yayın No.:2, İzmir, 1983.TÜZÜN, Necat, Tarihimizde Ermeniler, Akdeniz Üniversitesi “Atatürk Devrimleri be İlkeleri Araştırma Merkezi” Yayın No:2, 1983.ZARA, Phillipe de, Mustapha Kemal, Dictateur, Fernand Sorlot, Paris, 1936.