TANZİMAT’TAN CUMHURİYET’E TÜRKİYE’DE SEÇİM SİSTEMLERİ VE HÜKÜMET SİSTEMLERİ İLİŞKİSİ: 1876-1980

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 24, 253 - 274, 03.07.2023

Mustafa Oral Mustafa İşık

https://doi.org/10.31455/asya.1215173

Öz

Siyasal iktidarın ortaya çıkması ve varlığını sürdürmesi, demokratik rejimleri niteleyen temel parametreler olarak temsil ve katılım fikrini uygulamaya geçiren araç ve mekanizmalarından birisi de seçim olgusu ve seçim sistemleridir. Seçme ve oy verme hakkı seçme yöntemlerinin kurumsallaştırılması ile ortaya çıkar. Bu durum sonucunda demokrasinin yaşanabilir ve sürdürülebilir olmasını amaçlayan seçim sistemleri, Türkiye özelinde dünden bugüne uygulamasında ortaya çıkan temel nitelikler, sorunlar ve çözüm arayışları bu çalışmanın ana temasını teşkil etmektedir. Osmanlı Devle-tinden Türkiye Cumhuriyeti’ne aktarılan siyasi- idari mirasın bir boyutu olarak seçim ve seçim sistemleri konusunun bu kapsamda, anayasa hukuku, siyaset bilimi ve kamu yönetimi bağlamında bileşenleri bulunmaktadır. Bir temel hak ve özgürlük olarak seçme hakkının anayasal çerçevede nasıl sistematize edileceği konusu ele alınmıştır. Ayrıca demokrasi teorisi ve pratiği bağlamında seçme yöntemleri ve seçim sistemlerinin siyasal iktidarın kullanımının yönetim süreçlerine etkisi/katkısı ve nihayet devlet tüzel kişiliğinin temel organları olarak yasama, yürütme ve yargı erkleri ile kamu yönetiminin yapısal ve işlevsel anlamdaki durumu ve işleyişi gibi konular bu bileşenler kapsamında değerlendirilebilir. Sözü edilen bu unsurların çerçevelediği içerik kapsamında, Cumhuriyet öncesi ve Cumhuriyet dönemi ayrımlaması yapılmak suretiyle seçim sistemleri ve siyasi-idari işleyiş ve yapılanmanın hükümet sistemleri ile olan ilişkisi, 1876, 1921, 1924 ve 1961 anayasaları şeklindeki bir tasnif çerçevesinde ve bir dönem incelemesi biçiminde bu çalışmada ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Siyasal İktidar, Demokrasi, Seçim Sistemleri, Hükümet Sistemleri, Türkiye

Teşekkür

Teşekkürler

Kaynakça

• Akşin, S. (1976). İstanbul Hükümetleri ve Millî Mücadele. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Akşin, S. (1980). 100 Soruda Jön Türkler ve İttihat ve Terakki. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Akyıldız, A. (2016). Demokrasinin Sayılarla Sınavı: Seçim Sistemleri. Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, 0(7), 127-148.
• Aldıkaçtı, O. (1960). Modern Demokrasilerde ve Türkiye‟de Devlet Başkanlığı. İstanbul.
• Alkan, Y. S. (2021). Representative Democracy and the Concept of Representation: 442 Do They Have A Legitimizing or Checking Function? Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(3), 441-453.
• Armağan, S. (1979). Türk Esas Teşkilat Hukuku. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayını.
• Başgil, A. F. (1960). Esas Teşkilat Hukuku. İstanbul: Baha Matbaası.
• Beetham, D. (2014). Demokrasi ve İnsan Hakları (Çeviren: B. Canatan). Ankara: Liberte Yayını.
• Bucaktepe, A. (2014). Birinci ve İkinci Meşrutiyet Anayasalarında Öngörülen Devlet Modelleri Hakkında Bir Değerlendirme. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 0(42), 45-56.
• Çam, E. (1990). Siyaset Bilimine Giriş. İstanbul: DER Yayınları.
• Çavdar, T. (1981). İleri Gazetesi’nde 1919 Seçimleri. Amme İdaresi Dergisi, 14(2).
• Dahl, R. (1989). Democracy and its Critics. New Haven, CT: Yale University Press.
• Daver, B. (1989). Anayasal Yargı ve Seçim Sistemleri. Anayasa Yargısı 5, Anayasa Mahkemesi 26. Kuruluş Yıldönümü Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 25‐26 Nisan 1988 (s. 9-27), Ankara: Anayasa Mahkemesi Yayını.
• Demir, F. & Karatepe, Ş. (1989). Anayasa Hukukuna Giriş. İstanbul: Evrim Yayınları.
• Derdiman, C. (2011). Anayasa Hukuku, Bursa: Alfa/Aktüel Yayını.
• Ekmen, S.& Fırat, M. (2017). Seçim Sistemlerinin Hükümetlere Etkisi. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), 461-474.
• Erdoğan, M. (1997). Türkiye’de Siyasal Sistem ve Demokrasi. Yeni Türkiye Dergisi, Cumhuriyet Özel Sayısı II, 1997 (23-24), 49-64.
• Erdoğan, M. (2011). Anayasa Hukuku. Ankara: Orion Yayını.
• Erdoğan, M. (2016). Türkiye’de Anayasalar ve Siyaset. Ankara: Hukuk Yayınları.
• Eroğul, C. (1987). Çok Partili Düzenin Kuruluşu: 1945-71. (Derleyen: Schick I. C. & A. E. Tonak). Geçiş Sürecinde Türkiye İçinde (s. 112-158). İstanbul: Belge Yayınları.
• Eryılmaz, B. (2020). Kamu Yönetimi. İzmit: Umuttepe Yayını.
• Fuchs, D. (2007). Participatory, Liberal and Electronic Democracy. (Edits. Zittel, T. & Dieter Fuchs) Participatory Democracy and Political Participation İçinde (s. 29-54), New York: Routletge.
• Gözler, K. (2020). Anayasa Hukukunun Genel Esaslarına Giriş. Bursa: Ekin Yayını.
• Gözler, K. (2020). Türk Anayasa Hukukuna Giriş. Bursa: Ekin Yayını.
• Gözler, K. (2022). Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun. Türk Anayasa Hukuku Sitesi, https://www.anayasa.gen.tr/298sk.htm adresinden 09.09.2022 tarihinde erişildi.
• Gözübüyük, Ş. (2017). Açıklamalı Türk Anayasaları. Ankara: Turhan Kitabevi.
• Gültekin, İ. (2006). Temsilde Adalet İlkesi Bakımından Türkiye’de Uygulanan Seçim Sistemleri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Yrd. Doç. Dr. Nazan Arslanel), Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Güran, S. (2000). Egemenlik Ulus'undur, Üstünlük Anayasa'dadır. https://ayam.anayasa.gov.tr/media/4674/guran.pdf adresinden 30.06.2023 tarihinde erişildi.
• Güvenir, M. (1982). Seçim Sistemleri ve Ülkemizdeki Uygulama. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 37(1), 215-250.
• Haydaroğlu, C. & Çevik, G. (2016). Türkiye’de Seçim Sistemlerinin Demokrasi ve Ekonomi İlişkisi Çerçevesinde İncelenmesi. Uluslararası Politik Araştırmalar Dergisi, 2(1), 51-63.
• Heywood, H. (1997). Politics. Londra: Macmillan.
• Holden, B. (1988). Understanding Liberal Democracy. London: Philipp Allan.
• Kaan, O. (2012). Siyasal Temsil, Partiler ve Parti Sistemleri (Editör: Ö. Kutlu). Siyaset Bilimine Giriş İçinde (s. 283-308). İstanbul: Lisans Yayıncılık.
• Kabacalı, A. (1994). Türk Basınında Demokrasi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Karaincioğlu, N. (2000). Türkiye’de Çok Partili Sisteme Geçiş ve Demokrasi Sorunları (Editör: E. Kalycıoğlu, A.Y. Sarıbay). Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme İçinde (s. 205-215). İstanbul: Alfa Yayınları.
• Karamustafaoğlu, T. (1970). Seçme Hakkının Demokratik İlkeleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
• Karataş, İ. (2019). Türkiye Cumhuriyeti Anayasaları Işığında Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Doç. Dr. Metin Kopar). Adıyaman: Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kışlalı, A. T. (1996). Siyaset Bilimi. Ankara: İmge Yayını.
• Koçak, M. (2006). Batı’da ve Türkiye’de Egemenlik Anlayışının Değişimi: Devlet ve Egemenlik. Ankara: Seçkin Yayını.
• Korkmaz, A. (2020). Hükümet Sistemleri ve Türkiye: Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Yrd. Doç. Dr. Nazan Arslanel), Mersin: Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı.
• Küçük, A. (2012). Türkiye’de 1982 Anayasasından Kaynaklanan Güncel Sorunlar, Türkiye’nin Siyasal ve Anayasal Rejimi. Ankara: Orion Kitabevi.
• Lijphart, A. (1997). Çağdaş Demokrasiler. (Çev: E. Özbudun, E. Onulduran), Ankara: Yetkin Yayını.
• Ökmen, M. (2021). Yerel ve Kentsel Politikalar. Bursa: Sayda Yayını.
• Önalp Çepel, Z. (2017). Demokrasinin Güçlenmesi-Sivil Toplum Tartışmalarında Bir Dış Aktör Olarak Avrupa Birliği. Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi, 16(1), 33-60.
• Öz, E. (1992). Tek Parti Yönetimi ve Siyasal Katılım. Ankara: Gündoğan Yayınları.
• Özbudun, E. (1995). Seçim Sistemleri ve Türkiye. A.Ü Hukuk Fakültesi Dergisi, 44(1), 521-539.
• Özbudun, E. (2016). Otoriter Rejimler, Seçimsel Demokrasiler ve Türkiye. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Özbudun, E. (2021). Türk Anayasa Hukuku. Ankara: Yetkin Yayını.
• Özer, A. (2009). Anayasa Hukuku, Genel İlkeler. Ankara: Turhan Kitapevi.
• Özgül, B. (2002). Seçim ve Seçim Sistemleri, Türkiye’deki Seçim Sistemi Uygulamaları ve Bir Model Önerisi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Prof. Dr. Bilal Özgüven). Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sezen, S. (1994). Seçim ve Demokrasi. Ankara: Gündoğan Yayınları.
• Sitembölükbaşı, Ş. (2001). Parti Seçmenlerinin Siyasal Yönelimlerine Etki Eden Faktörler: Isparta Örnekolay Araştırması 1995-1999. Ankara: Nobel Yayını.
• Soysal, M. (1986). Yüz Soruda Anayasanın Anlamı. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Tanilli, S. (1980). Türk Anayasaları ve İlgili Mevzuat, İstanbul: İ. Ü. Hukuk Fakültesi Yayınları.
• Tanilli, S. (1981). Devlet ve Demokrasi, İstanbul.
• Tanör, B. (1994). İki Anayasa. İstanbul: Beta Yayınevi.
• Tanör, B. (2018). Osmanlı Türk Anayasal Gelişmeleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Terzioğlu, S. S. (2014). Anayasa Hukuku. Ankara: Adalet Yayını.
• Teziç, E. (1967). Seçim Sistemleri, İstanbul.
• Teziç, E. (2003). Anayasa Hukuku. İstanbul: Beta Yayını.
• Timur, T. (1991). Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Timur, T. (1994). Türk Devrimi ve Sonrası. Ankara: İmge Kitapevi.
• Tokgöz, E. (1995). Türkiye’nin İktisadi Gelişme Tarihi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi İİBF Yayınları.
• Tunaya, T. Z. (2000). Osmanlı İmparatorluğu’ndan TBMM Hükümeti Rejimine Geçiş, (Editör: E. Kalycıoğlu, A.Y. Sarıbay). Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme İçinde (s. 252-267). İstanbul: Alfa Yayınları.
• Tunç, H. (1999). Anayasa Hukukuna Giriş. Ankara: Nobel Kitabevi.
• Türk, H. S. (2006). Seçim, Seçim Sistemleri ve Anayasal Tercih. Anayasa Yargısı Dergisi, 22(1), 75-113.
• Türk, H. S. (2015) Demokratik Rejim ve Seçim Sistemleri. TBB Dergisi, 0(117), 419-452.
• Türk, H. S. & Tuncer, E. (1995). Türkiye İçin Nasıl Bir Seçim Sistemi. Ankara: TESAV Yayınları.
• Türköne, M. (2011). Siyaset. İstanbul: Etkileşim Yayını.
• Uçar, F. (2015). Türk Siyasi Hayatında Milliyetçi Cephe Hükümetleri. Ankara: Berikan Yayınları.
• Unat, N. A. (1966). Anayasa Hukuku ve Siyasi Bilimler Açısından 1965 Seçimlerinin Tahlili, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayını.
• Yalın, M. A. (1965). Siyasi Partiler Kanunu ve Seçim Kanunları. İstanbul: Vatan Matbaacılık.
• Yayla, Y. & Tuncer, E. (1973). Seçim Kılavuzu ve Mevzuatı, İstanbul: Kervan Yayınları.
• Yıldırım, M. (2001). Milli Egemenlik Kavramı ve Türkiye’de Seçim Sistemleri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Yrd. Doç. Dr. Fazıl Yozgat), Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yılmaz, H. (2004). Seçim Sistemleri ve Türkiye, (Yayınlanmamış Yüksek lisans Tezi), (Danışman: Yrd. Doç. Dr. Yusuf Şevki Hakyemez), Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Zorlu, S. E. (2016). 5678 Sayılı Kanun’la Gerçekleştirilen Anayasa Değişikliği Sonrası Cumhurbaşkanı’nın Seçimi ve Demokratik Seçimin İlkeleri. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 24(1), 37-68.