Tarihin Sıfır Noktasında Bir Mekânsal Çözümleme Çalışması: Göbeklitepe Ören Yeri (Şanlıurfa)

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 76 - 91, 29.02.2024

Necmettin Gür Elif Sağlık

https://doi.org/10.53353/atrss.1327776

Öz

Tarihi öneme sahip sit alanlar, ören yerleri ve doğal alanlar geçmişten günümüze kadar olan süreçte kültürel bir miras olarak karşımıza çıkmaktadır. Göbeklitepe, ulusal ve uluslararası öneme sahip, tarihinin bilinen en eski tapınağı olmasının yanında günümüze kadar gelen kalıplarını yıkan bir alandır. Bu kapsamda değerlendirildiğinde ören yeri bu çalışmada, peyzaj mimarlığı disiplini çerçevesinde ele alınmış ve alanın mekânsal düzenlemesi, kullanımı, işlevselliği ve etkileşimini değerlendirmek amacıyla mekânsal çözümleme işlemi gerçekleştirilmiştir. Çözümleme işlemi; mekânsal ilişkileri, bitkisel materyal, alan kullanımları ve bunlar arasındaki ilişkiler, alanın genel durumunu ortaya koyan SWOT analizi gibi bir dizi aşamadan oluşmuştur. Elde edilen bulgularda; alandaki mekânların çoğunda birden fazla odak noktasının olduğu, ulaşım akslarının mekânlar arasında kesintisiz bağlantı sağladığı ve konforlu bir biçimde ilerleyebildiği tespit edilmiştir. Ayrıca alandaki kentsel donatı elemanları gibi konstrüksiyonel elemanların doğaya ve tarihsel dokuya uygun olarak kullanıldığı gözlemlenmiştir. Bunların yanında alandaki bitkisel materyal kullanımında tür çeşitliliğindeki kısıtlılık alan için olumsuz bir yön olarak karşımıza çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Göbeklitepe, açık mekanlar, mekansal çözümleme, tasarım teknikleri, peyzaj mimarlığı

A Spatial Solution Study at the Zero Point of History: Göbeklitepe Ruins (Şanlıurfa)

Öz

Historically important areas, ruins and natural areas appear as a cultural heritage from past to present. Göbeklitepe is the oldest known temple site in history, of national and international importance. When evaluated in this context, in this study, the ruins were discussed within the framework of the landscape architecture discipline and spatial analysis was carried out to evaluate the spatial arrangement, use, functionality and interaction of the area. Analysis process consists of stages such as spatial relationships, plant material, land uses and the relationships between them and SWOT analysis about the area. In the findings obtained; It has been determined that most of the places in the area have more than one focal point, transportation axes provide uninterrupted connection between the places and can proceed comfortably. In addition, it has been observed that constructional elements such as urban reinforcement elements in the area are used by nature and historical texture. In addition, the limitation in species diversity in the use of plant material in the area appears as a negative aspect of the area.

Anahtar Kelimeler

Göbeklitepe, open spaces, spatial solution, design techniques, landscape architecture

Kaynakça

• Açar, A. & Atalay, M. (2014). Kentli bireylerin kırsal mekân algısı ve kırsal mekân tüketimi: Antalya-Çakırlar örneği. Mediterranean Journal of Humanities, 4(1), 1-19. http://dx.doi.org/10.13114/MJH.201416419.
• Altan Erol, C. (2021). Enez Kent Merkezi ve Kalesinin Kültürel Peyzaj Açısından Değerlendirilmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Işık Üniversitesi, İstanbul, Türkiye. Veri tabanından erişildi. Erişim Adresi (12.05.2023): https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Biehl, K. S. (2014). Migration, urban space and diversity: a case from Istanbul. Insight Turkey, 16(4), 55-63.
• Birinci, S., Kaymaz, Ç. K. & Camcı, A. (2018). Göbekli Tepe’nin arkeolojik turizm potansiyelinin değerlendirilmesi (Şanlıurfa). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22(3), 1351-1367.
• Çorbacı, Ö. L. & Ekren, E. (2022). Kentsel açık yeşil alanların kurakçıl peyzaj açısından değerlendirilmesi Ankara Altınpark örneği. Peyzaj Araştırmaları ve Uygulamaları Dergisi, 4(1), 1-11. https://doi.org/10.56629/paud.1137410.
• Dane, E. (2019). Kültürel Sürdürülebilirlik Bağlamında Heybeliada Kent Dokusunda Mekânsal Çözümleme. (Yüksek Lisans Tezi). Kentsel Tasarım Programı, Şehir ve Bölge Planlama Anabilim Dalı, Fen Bilimleri Enstitüsü, T.C. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul, Türkiye. Veri tabanından erişildi. Erişim Adresi (12.05.2023): https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Dülgaroğlu, O. (2022). Bir kültürel miras değeri olan Göbeklitepe Ören Yeri’nin marka kişiliği. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1), 381-391. https://doi.org/10.18506/anemon.1054952.
• Göler, M. E. (2016). Anadolu’nun İlk Tapınağı: Göbekli Tepe. (Yüksek Lisans Tezi) Felsefe Ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı, Sosyal Bilimler Anabilim Dalı, T.C. Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Ankara, Türkiye. Veri tabanından erişildi. Erişim Adresi (12.05.2023): https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=YKlkMoJTxZMPFiPyYs12zQ&no=E1b_IknYhWAUbAvlUm9j6g.
• Gür, N. & Nemutlu, F. E. (2021). Tarihi alanlarda dikey bahçe kullanımı: Hasan Mevsuf Şehitliği örneği Çanakkale. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 23(3), 792-807. https://doi.org/10.24011/barofd.975280.
• Gür, N. & Kahraman, Ö. (2022). The role of plant desıgn ın the landscape ergonomıcs of thermal tourısm areas: The case of Eynal Thermal Springs, Simav-Kütahya. Uluslararası Peyzaj Mimarlığı Araştırmaları Dergisi (IJLAR), 6(2), 1-12.
• Gür, N & Kahraman, Ö. (2023). Plant Species Selection for Vertical Garden Systems with Multi-Criteria Decision Making Techniques . International Journal of Engineering Research and Development, 15 (2) , 446-462. https://doi.org/10.29137/umagd.1146322.
• İrcan, M. R., & Duman, N. (2021). Standartlaştırılmış Yağış İndisi (SYİ) yöntemi ile Şanlıurfa ili kuraklık analizi. Coğrafya Dergisi, (42), 1-18.
• Kaya, Z. (2019). Şehir ve Medeniyet Etkileşimi Bir Mekânsal Çözümleme Örneği: Anadoluhisarı. (Yüksek Lisans Tezi). Küresel Şehirler ve İstanbul Araştırmaları Bilim Dalı, Yerel Yönetimler Anabilim Dalı, Sosyal Bilimler Enstitüsü, T.C. Marmara Üniversitesi, İstanbul, Türkiye. Veri tabanından erişildi. Erişim Adresi (12.05.2023): https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Kazancı, N. & Adıyaman Lopes, Ö. (2022). Stones of Göbeklitepe, SE Anatolia, Turkey: An example of the shaping of cultural heritage by local geology since the Early Neolithic. Geoheritage, 14(2), 57. https://doi.org/10.1007/s12371-022-00694-9.
• Kurt, A. O. & Göler, M. E. (2017). Anadolu’da ilk tapınak: Göbeklitepe. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 21(2), 1107-1138. https://doi.org/10.18505/cuid.334942.
• Mani, K., & Johnson-Laird, P. N. (1982). The mental representation of spatial descriptions. Memory & Cognition, 10(2), 181-187. https://doi.org/10.3758/BF03209220.
• Meydan Uygur, S. & Baykan, E. (2007). Kültür turizmi ve turizmin kültürel varlıklar üzerindeki etkileri. Gazi Üniversitesi Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, (2), 30-49.
• Nemutlu, F. E., Altıntaş, M., Akpınar, B. & Usta, R. T. (2021). Çanakkale Kepez Meydanı öneri peyzaj tasarımı. ÇOMÜ Ziraat Fakültesi Dergisi, 9(2), 419-432. https://doi.org/10.33202/comuagri.936670.
• NTV (2022). Göbeklitepe ’de yeni bulgulara rastlandı. Erişim Adresi (10.02.2023): https://www.ntv.com.tr/n-life/kultur-ve-sanat/gobeklitepede-yeni-bulgulara-rastlandi,-Ruxwpk50EShnUbxK9RgMA.
• Onat, E. (1995). Mimarlık Form ve Geometri. İstanbul: Yem Kitabevi.
• Özcan, Z., Bayraktar, N., Görer, N. & Tekel, A. (2003). Kente dair analitik bir çözümleme: Sokaklar ‘ilk yıl şehir planlama atölyesi deneyimi’. Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 18(2).
• Sağlık, A., Kelkit, A., Sağlık, E., & Temiz, M., (2020). Tarihi Alanlarda Sürdürülebilir Sonuçlar İçin Peyzaj Tasarımı: Çanakkale Anadolu Hamidiye Tabyası. GSI JOURNALS SERIE A: Advancements In Tourism, Recreation And Sports Sciences , 2(2), 71-82.
• Sağlık, E. (2022). Biçim grameri ile mekânsal çözümleme: Örnek alan ÇOMÜ Terzioğlu Yerleşkesi. Megaron, 17(3), 560-574. https://doi.org/10.14744/MEGARON.2022.32659.
• Schmidt, K. (2000). Göbekli Tepe, southeastern Turkey: A preliminary report on the 1995-1999 excavations. Paléorient, 26(1), 45-54.
• Schmidt, K. (2010). Göbekli Tepe–the Stone Age Sanctuaries. New results of ongoing excavations with a special focus on sculptures and high reliefs. Documenta Praehistorica, 37, 239-256. https://doi.org/10.4312/dp.37.21.
• Şehla, C. (2010). Kentsel Mekân Tasarımında Merdivenli Sokaklar Üzerine Tipolojik Bir Yaklaşım (Yüksek Lisans Tezi). Şehir ve Bölge Planlama Anabilim Dalı, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul, Türkiye. Veri tabanından erişildi. Erişim Adresi (12.05.2023): https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Türk Dil Kurumu (2023). Mekân. Erişim Adres (20.02.2023): https://sozluk.gov.tr/.
• Topraklı, M. (2022). Göbeklitepe Anıtsal Yapılarının Seramik Form Ve Yüzeylerde Yorumlanması (Yüksek Lisans Tezi). Seramik Sanat Dalı, Seramik Anasanat Dalı, Sosyal Bilimler Enstitüsü, T.C. Selçuk Üniversitesi, Konya, Türkiye. Veri tabanından erişildi. Erişim Adresi (12.05.2023): https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.