Rus Edebiyatında Moskova: XVII. Yüzyılın Sonundan XX. Yüzyılın Başına

Yıl 2024, Cilt: 24 Sayı: 1, 287 - 302, 28.03.2024

Onur Aydın

https://doi.org/10.18037/ausbd.1374449

Öz

Kent araştırmalarında Moskova üzerine gerçekleştirilen çalışmalar son dönemde artmaya başlamıştır. Bu araştırmalarda çoğunlukla tek bir yazarın ya da eserin incelenmesinin, kentin Rus edebiyatındaki konumuna dair kısıtlı veriler sunduğu gözlemlenmiştir. Çalışmada XVII. yüzyılın sonundan XX. yüzyılın başına, Moskova’nın edebî metinlerdeki gelişimine bütüncül bir bakış açısı kazandırılması amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda betimleyici ve karşılaştırmalı analiz yöntemlerine ve imgebilime başvurulmuştur. Eserlerinde Moskova’yı konu edinmiş yazar ve şairlerden öne çıkan isimlerin çalışmaları incelenmiştir. Gerçekleştirilen inceleme neticesinde XVIII. yüzyılın başında Moskova’nın yalnızca başkent olma özelliğini yitirdiği, kutsallık ve annelik rollerini muhafaza ettiği, yüzyılın ikinci yarısında dünyevileşme hareketine dâhil olduğu, yüzyılın sonunda doğal güzellikleriyle öne çıktığı, Vatan Savaşı ile birlikte ise daha destansı bir kimliğe büründüğü tespit edilmiştir. XIX. yüzyılın ikinci yarısında Batıcı-Slavofil tartışmaların arasında kaldığı, ilerleyen yıllarda kapitalizmin etkisiyle ticari yönünün daha fazla vurgulandığı, XX. yüzyılın başında modernleşme ve sekülerizm karşısına konumlandırıldığı, zıt ve uyumsuz bir zeminde kaleme alındığı görülmüştür. Bu verilerden hareketle edebî metinlerde Moskova, Rusya’da yaşanan tarihsel, dinî, siyasi, sosyolojik ve ekonomik alanlarda meydana gelen önemli gelişmelerin habercisi ya da ürünü olarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Rus Edebiyatı, İmge, Kent, Moskova

Moscow in Russian Literature: From the End of the 17th Century to the Beginning of the 20th Century

Öz

Urban studies on Moscow in literature have started to increase recently. These studies mostly examine a single author or work, providing limited data concerning the city’s position in Russian literature. Therefore, the aim of this study is to provide a holistic perspective on the development of Moscow in literary texts from the end of the 17th century to the beginning of the 20th century. This study examined the works of prominent writers and poets whose works focused on Moscow, and used descriptive and comparative analysis methods, as well as imagological analysis, as the primary methods of investigation. The analysis determined that at the beginning of the 18th century, although Moscow lost its position as the capital city, it was able to preserve its sacred and maternal roles. The city moved toward materialism in the second half of the century, stood out with its natural beauty at the end of the century, and took on a more epic identity since the Patriotic War of 1812. It’s evident that the city was stuck between Western-Slavophile debates in the second half of the 19th century, and commercial aspect was emphasized more under the influence of capitalism in the following years. At the beginning of the 20th century, Moscow found itself to be incompatible with the incoming modernization and secularism. Based on this data, it’s clear that Moscow was the harbinger of important developments in the historical, religious, political, sociological and economic fields in Russia, while simultaneously being affected significantly by these developments.

Anahtar Kelimeler

Russian Literature, Image, City, Moscow

Kaynakça

• Aksakov, S. K. (1964). Petru. V. N. Orlov (Gl. red.), Poetı krujka N. V. Stankeviça: N. V. Stankeviç, V. İ. Krasov, K. S. Aksakov, İ. P. Klyuşnikov içinde (s. 392-394). Leningrad: Sovetskiy pisatel. Leningradskoye otdeleniye.
• Aydın, O. (2023). Maneviden maddiye Rusya’nın iki kutuplu Hristiyanlık anlayışı. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 25(47), 237-266. doi: 10.17335/sakaifd.1246108
• Balmont, K. D. (1969). K. D. Balmont. Stihotvoreniya. V. N. Orlov (Gl. red.). Leningrad: Sovetskiy pisatel. Leningradskoye otdeleniye.
• Blok, A. A. (1960). Sobraniye soçineniy v 8-i t. Tom 3. Stihotvoreniya i poemı (1907-1921). V. N. Orlov, A. A. Surkova ve K. İ. Çukovskogo (Red.). Moskva, Leningrad: GİHL.
• Bryusov, V. Ya. (1974). Sobraniye soçineniy v 7-i t. Tom 3. Stihotvoreniya 1918-1924. Poema “Egipetskiye noçi” i stihotvoreniya, ne vklyuçavşiyesya V. Ya. Bryusovım v sborniki 1891-1924. Moskva: Hudojestvennaya literatura.
• Bunin, İ. A. (1966). Çistıy ponedelnik. V. S. Greçaninova (Sost.), Sobraniye soçineniy v 9-i t.: Tom 7. Tyomnıye allei içinde (s. 238-251). Moskva: Hudojestvennaya literatura.
• Çehov, A. P. (2022). Üç kız kardeş (13. Bs.) (Ataol Behramoğlu, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Davıdova, A. V. (2008). “Moskovskiy tekst” v romane V. Makanina “Andegraund, ili geroy naşego vremeni”. Almanah sovremennoy nauki i obrazovaniya, 2(9), 52-54. Erişim adresi: https://www.gramota.net/articles/issn_1993-5552_2008_2-3_20.pdf
• Dostoyevskiy, F. M. (1973). Polnoye sobraniye soçineniy i pisem: V 30 t. Tom 6. Prestupleniye i nakazaniye. V. G. Bazanov (Otv. red.). Leningrad: Nauka. Leningradskoye otdeleniye.
• Dostoyevskiy, F. M. (1976). Polnoye sobraniye soçineniy i pisem: V 30 t. Tom 14. Bratya Karamazovı. Knigi I-X. V. G. Bazanov (Otv. red.). Leningrad: Nauka. Leningradskoye otdeleniye.
• Galimova, Ye. Ş. (2012). Severnıy tekst v sisteme lokalnıh (gorodskih i regionalnıh) sverhtekstov russkoy literaturı. E. F. Şafranskaya (Otv. red.), Filologiçeskiye traditsii v sovremennom literaturnom i lingvistiçeskom obrazovanii: (sb. nauç. st.: v 2-h t.): T. 1. içinde (s. 186-193). Moskva: Sovremennoye gumanitarnoye obrazovaniye.
• Geçit, M. S. (2020). Kutsal kitaplara göre Hz. Nuh’un gemisi nerede yapıldı, nereden kalktı, nereye indi?. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(2), 147-171. doi: 10.31463/aicusbed.742785
• Gogol, N. V. (2009). Nujno proezditsya po Rossii (İz pisma k gr. A, P. T......mu). İ. A. Vinogradov ve V. A. Voropayev (Sost.), Polnoye sobraniye soçineniy i pisem v 17-i t.: Tom VI. Vıbrannıye mesta iz perepiski s druzyami. Duhovnaya proza, kritika, publitsistika içinde (s. 89-96). Moskva: İzdatelstvo Moskovskoy Patriarhii.
• Griboyedov, A. S. (2011). Akıldan bela (Cenk Gündoğdu ve Engin Toprak, Çev.). İstanbul: İkaros Yayınları.
• İnanır, E. (2018). Rus edebiyatında bir topos olarak Sibirya. Uluslararası Toplumsal Bilimler Dergisi, 2(2), 64-73. doi: 10.30830/tobider.sayi.4.5
• Kantemir, A. D. (1956). Satira I. Na hulyaşçih uçeniya. K umu svoyemu. Z. İ. Gerşkoviç (Sost.), A.D. Kantemir. Sobraniye stihotvoreniy (2-e izd.) içinde (s. 57-67). Leningrad: Sovetskiy pisatel.
• Karamzin, N. M. (2004). Zavallı Liza (Birsen Karaca, Çev.). Birsen Karaca (Haz. ve Der.). Rus edebiyatı öykü antolojisi içinde (s. 31-46). İstanbul: Dünya Yayıncılık.
• Keleş, R. (1980). Kentbilim terimleri sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları 474. Ankara: Sevinç Basımevi.
• Kuznetsov, S. A. (Gl. red.). (2000). Bolşoy tolkovıy slovar russkogo yazıka. Sankt-Peterburg: Norint.
• Küçük, K. S. (2016). Aleksandr Nikolayeviç Ostrovski’nin izinden Moskova. Art-Sanat Dergisi, (Özel Sayı), 738-742. Erişim adresi: https://cdn.istanbul.edu.tr/file/1CD58DF90A/A60F514B92B04DBCB986F9 42466878C0?doi=
• Küçük, K. S. (2018). A.N. Ostrovski oyunlarında Moskova yaşamı (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Lermontov, M. Yu. (2014a). Borodino. N. G. Ohotin (Otv. red.), Polnoye sobraniye soçineniy v 4-h t.: Tom 1. Stihotvoreniya içinde (s. 281-283). Sankt-Peterburg: İzdatelstvo Puşkinskogo Doma.
• Lermontov, M. Yu. (2014b). Saşka. Yu. M. Prozorov (Otv. red.), Polnoye sobraniye soçineniy v 4-h t.: Tom 2. Poemı içinde (s. 288-338). Sankt-Peterburg: İzdatelstvo Puşkinskogo Doma.
• Lermontov, M. Yu. (2014c). Pesnya pro tsarya İvana Vasilyeviça. Yu. M. Prozorov (Otv. red.), Polnoye sobraniye soçineniy v 4-h t.: Tom 2. Poemı içinde (s. 347-361). Sankt-Peterburg: İzdatelstvo Puşkinskogo Doma.
• Lomonosov, M. V. (1986a). Oda na rojdeniye ego imperatorskogo vısoçestva gosudarya velikogo knyazya Pavla Petroviça. Yu. A. Andreyev (Gl. red.), İzbrannıye proizvedeniya (s. 139-145) içinde. Leningrad: Sovetskiy pisatel.
• Lomonosov, M. V. (1986b). Pyotr Velikiy. Yu. A. Andreyev (Gl. red.), İzbrannıye proizvedeniya (3-e izd.) (s. 280-311) içinde. Leningrad: Sovetskiy pisatel.
• Lotman, Yu. M. (1992). İzbrannıye stati: V 3 t. (Tom 2). Tallinn: Aleksandra.
• Makovskiy, M. M. (1996). Sravnitelnıy slovar mifologiçeskoy simvoliki v indoyevropeyskih yazıkah. Obraz mira i mirı obrazov. Moskva: Gumanitarnıy izdatelskiy tsentr VLADOS.
• Mayakovskiy, V. V. (2018). Bolşoye sobraniye stihotvoreniy i poem v odnom tome. Vladimir Mayakovskiy. Moskva: Eksmo.
• Mednis, N. Ye. (2003). Sverhtekstı v russkoy literature. Novosibirsk: Izd-vo NNRU.
• Muravyov, V. B. (Sost.). (1986). “Gorod çudnıy, gorod drevniy...”. Moskva v russkoy poezii XVII - naçala XX vekov. Moskva: Moskovskiy raboçiy.
• Nabilkina, L. N. (2013). Kulturologiçeskiy obraz moskvı: Degumanizirovannıy i gumanistiçeskiy. Vestnik MPGU, 2, 387-394. Erişim adresi: https://cyberleninka.ru/article/n/kulturologicheskiy-obraz-moskvy-degumanizirovannyy -i-gumanisticheskiy
• Polotskiy, S. (1953). Rifmologion. İ. P. Eryomin (Sost.), İzbrannıye soçineniya. Simeon Polotskiy içinde (s. 97-160). Moskva, Leningrad: İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR.
• Puşkin, A. S. (1960a). Yevgeniy Onegin. K. İ. Tyunkin (Red.), Sobraniye soçineniy v 10-i t.: Tom 4. Yevgeniy Onegin, dramatiçeskiye proizvedeniya içinde (s. 5-200). Moskva: GİHL.
• Puşkin, A. S. (1960b). Boris Godunov. K. İ. Tyunkin (Red.), Sobraniye soçineniy v 10-i t.: Tom 4. Yevgeniy Onegin, dramatiçeskiye proizvedeniya içinde (s. 201-298). Moskva: GİHL.
• Saraç, H. (2019). Sovyet propaganda dili (bir asrı geride bırakan Ekim Devrimi’nin dile getirdikleri). İstanbul: Değişim Yayınları.
• Skuridina, S. A., Kuzminıh, Ye. O. ve Novikova, M. V. (2022). Moskva v vospriyatii F.M. Dostoyevskogo, M.A. Bulgakova i S.A. Yesenina. Aktualnıye voprosı sovremennoy filologii i jurnalistiki, 2(45), 59-66. doi: 10.36622/aqmpj.2022.86.27.008
• Şurupova, O. S. ve Popova, Ye. A. (2014). Moskovskiy i provintsialnıy sverhtekstı russkoy literaturı v proizvedeniyah sovremennıh avtorov. Vestnik Voronejnogo gosudarstvennogo universiteta, Seriya: Filologiya. Jurnalistika, 3, 41-43. Erişim adresi: http://www.vestnik.vsu.ru/pdf/phylolog/2014/03/2014-03-11.pdf
• Tan Metreş, E. H. (2016). Kentsel bellek bağlamında Yu. V. Trifonov’un öykülerinde ‘Moskova’ (Yayınlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Tan Metreş, E. H. (2017a). Yuri Trifonov’un Moskova metinlerinde “genius loci” (“Değişim” adlı öyküsü örneğinde). Turkish Studies, 12(5), 485-496. doi: 10.7827/TurkishStudies.11410
• Tan Metreş, E. H. (2017b). XX. yüzyıl Rus edebiyatında kentleşme ve toplumsal dönüşümün izleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(50), 143-149. Erişim adresi: https://www.sosyalarastirmalar.com/articles/trace-of-urbanization-and-social-transform ation-in-russian-literature-of-the20th-century.pdf
• Tetik, K. (2016). V. Bryusov-urbanist v otsenke A. Bloka. İzvestiya Yujnogo federalnogo universiteta. Filologiçeskiye nauki, 2, 48-58. doi: 10.18522/1995-0640-2016-2-48-58
• Tetik, K. (2017a). Urbanistiçeskaya poeziya K.D. Balmonta i V. Ya. Bryusova. MGU imeni M.V. Lomonosova, Dissertatsiya na soisk. uç. ste. kandidata fil. nauk, Moskva.
• Tetik, K. (2017b). Urbanistiçeskaya poeziya K.D. Balmonta i V. Ya. Bryusova. MGU imeni M.V. Lomonosova, Avtoreferat dissertatsii na soisk. uç. ste. kandidata fil. nauk, Moskva. Tolstoy, L. N. (1940). Polnoye sobraniye sochineniy v 90 t. (Tom 11. Voyna i mir, tom 3). Moskva: GİHL.
• Toporov, V. N. (1995). Mif. Ritual. Simvol. Obraz: İssledovaniya v oblasti mifopoetiçeskogo: İzbrannoye. Moskva: İzdatelskaya gruppa “Progess” – “Kultura”.
• Toporov, V. N. (2003). Peterburgskiy tekst russkoy literaturı. İzbrannıye trudı. N. G. Nikolayuk (Red.). Sankt-Peterburg: “İskusstvo-SPB”.
• Zafer, Z. (2004). Anton Çehov’un eserlerinde taşra konusu. A. Behramoğlu ve V. Petroçenko (Ed.). Çehov’dan sonraki yüzyıl, uluslararası Çehov sempozyumu, 04-05 kasım 2004, İstanbul, Türkiye, bildiri kitabı içinde (s. 63-74). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.