Alaca Höyük’te Hitit Bayramları ve Kurban Uygulamaları

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 35, 822 - 844, 20.06.2023

Fatma Sevinç Erbaşı

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1285870

Öz

Çorum ili sınırları içindeki Alaca Höyük arkeolojik kazıları, başladığı andan itibaren son derece çarpıcı keşiflere ev sahipliği yapmıştır. Erken Tunç Çağına ait tabakalarda gün yüzüne çıkartılan kraliyet mezarlarında tespit edilen kurbanların, Hitit Çağında devam eden törensel kurban için bir prototip oluşturduğu gözlemlenebilmektedir. Erken Tunç Çağı mezarlarından elde edilen bulgular, burada farklı türde kurban uygulamalarının gerçekleştirildiğini ortaya koymaktadır. Alaca Höyük kraliyet mezarlarında sıvı kurbanı/libasyon ve hayvan kurbanının belirli bir düzende uygulanmış olduğu anlaşılmaktadır. Hitit Döneminde de benzer kurban etkinliklerinin törensel protokole uygun olarak icra edildiği, Hitit İmparatorluk Dönemine tarihlendirilen orthostatlar üzerindeki tasvirler sayesinde okunabilmektedir. Bu durum, Alaca Höyük’ün geçmişten gelen köklü bir kültsel kurban geleneğine sahip olduğunu belgelemektedir. Söz konusu orthostatlarda Hitit kral ve kraliçesinin yönettiği bir bayram töreninde libasyon/içki kurbanlarına ve hayvan kurbanlarına dair sahneler dikkati çekmekte ve bu sahnelerin Hitit bayram törenlerini ayrıntılı olarak anlatan metinlerle uyumlu olduğu anlaşılmaktadır. Bir diğer önemli ayrıntı kurban-av bağlantısının orthostlarda belirli bir akış içinde konumlandırılışıdır. Orthostatlar aynı zamanda tanrılar, kurban törenlerinin uzman personeli, kullanılan malzeme ve törenlerin atmosferi hakkında da aydınlatıcı nitelik taşımaktadır. Orthostatlarda törenlere dair sahnelerin düzenlenişi ve bu sahnelerin kurbanların uygulanış yöntemleri bakımından ele alınmış olması son derece dikkat çekicidir. Bu yönüyle orthostatlar, Alaca Höyük’ün bir kült merkezi olarak Hitit dini yaşamındaki konumunu anlamak açısından da ipuçları sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Orthostat, Av, Libasyon, Riton, Altar, Arinna, Büyük Festival

Hittite Festivals and Sacrifice Practices at Alaca Höyük

Öz

Alaca Höyük archaeological excavations within the borders of Çorum province have been the site of many striking discoveries since the beginning. It can be observed that the sacrifices which were found in the layers of excavated tombs belonging to the Early Bronze Age constitute a prototype for the ceremonial sacrifice which also continued in the Hittite Period. Findings from Early Bronze Age burials reveal that different types of sacrificial practices were performed here. It is observed that liquid sacrifice/libation and animal sacrifice were practiced in a certain order in Alaca Höyük royal tombs. It can be read by the depictions on orthostats dated to the Hittite Imperial Period that similar sacrificial activities were performed in accordance with the ceremonial protocol in the Hittite Period. This situation manifests that Alaca Höyük has a deep-rooted tradition of cultic sacrifice from the past. In the orthostats, various type sacrifice scenes in a feast led by the Hittite king and queen draw attention, and it is understood that they are compatible with the texts detailly describing the Hittite religious ceremonies. Another important detail is the positioning of the sacrifice-hunt connection within a certain order on orthostats. Orthostats also inform about the gods, the expert personnel of the sacrificial ceremonies, the materials used and the atmosphere of the ceremonies. The arrangement of the scenes of the ceremonies in the orthostats and the way these scenes were handled in terms of the sacrificial practice method is extremely remarkable. In this respect, orthostats also provide clues in terms of understanding the position of Alaca Höyük as a cult centre in Hittite religious life.

Anahtar Kelimeler

Orthostat, Hunting, Libation, Rython, Altar, Arinna, The Great Festival

Kaynakça

• Alp, Sedat. 1967. “Libasyon Kapları "Gaga Ağızlı Desti" ile "Kol Biçimli Alet" ve Hitit Metinlerindeki Karşılıkları / Die Libationsgefässe "Schnabelkanne" und "armförmiges Gerät" und ihre hethitischen Bezeichnungen”, Belleten 31. 513-530/531-549.
• Alparslan Doğan, Meltem. 2007. “II. Muvatalli ve Dönemi”. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eskiçağ Dilleri ve Kültürleri Anabilim Dalı – Hititoloji Bilim Dalı, İstanbul.
• Archi, Alfonso. 1979. “Das Kultmahl bei den Hethitern”, VIII. Türk Tarih Kongresi I. Ankara, 197-213.
• Arık, Remiz Oğuz. 1937. Türk Tarih Kurumu Tarafından Yapılan Alaca Höyük Hafriyatı: 1935’deki Çalışmalara ve Keşiflere Ait İlk Rapor. Ankara.
• Baltacıoğlu, Hatçe. 1995. “Alca Höyük Sfenksli Kapı Tekerlekli Boğa Ritonu Kabartması
• Konusunda Gözlemler”, Kaynak linki: https://www.academia.edu/1132938/Alaca_H%C3%B6y%C3%BCk_Sfenksli_Kap%C4%B1_Tekerlekli_Bo%C4%9Fa_Ritonu_Kabartmas%C4%B1_Konusunda_G%C3%B6zlemler
• Baltacıoğlu, Hatçe. 1996a. “Alaca Höyük Sfenksli Kapı Heykeltıraşlık Eserlerinin Tarihlendirilmesi”, Anadolu Medeniyetleri Müzesi 1995 Yıllığı. Ankara, 274-294.
• Baltacıoğlu, Hatçe. 1996b. “Alaca Höyük Sfenksli Kapı Kabartmalarında Yaban Domuzu ve
• Geyik Avı”, Kaynak linki: https://www.academia.edu/1148151/Alaca_H%C3%B6y%C3%BCk_Sfenksli_kap%C4%B1_Kabartmalar%C4%B1nda_Yaban_Domuzu_ve_Geyik_Av%C4%B1, 1-24.
• Baltacıoğlu, Hatçe. 2003. “Alaca Höyük Sfenksli Kapı Aşçılar Kabartması”, Archivum Anatolicum/Anadolu Arşivleri. Cilt VI. Sayı 1. Ankara, 59-131.
• Baltacıoğlu, Hatçe. 2007. “Yazılı Kaynakların ve Arkeolojik Verilerin Işığında Eski Hitit Sanatında Bir Kent Modelinin Tanımı". Anadolu Medeniyetleri Müzesi 2006 Yıllığı. Ankara, 385-437.
• Baltacıoğlu, Hatçe. 2017. “Alaca Höyük II. Kültür Katında Bulunmuş Bir Kült Kabı Parçası”. Yaşar Coşkun’a Saygı Yazıları, A. S. Güneri (ed.), İzmir, 73-90.
• Beckman, Gary Michael. 1988. “Herding and Herdsman in Hittite Culture”. Festschrift für Heinrich Otten zum 75 Geburtstag (Herausgegeben von Erich Neu-Christer Rüster). Wiesbaden, 33-44.
• Bryce, Trevor. 2003. Hitit Dünyasında Yaşam ve Toplum. (Çev. M. Günay), Ankara.
• Carruba Onofrio. 1967. “Rhyta in den hethitischen Texten”. Kadmos 6, 88-97.
• Collon, Dominique. 2004. “Eski Yakındoğu’da Rahip ve Rahibe Tasvirleri”, (Çev. Fatma Sevinç), Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi (AÜDTCFD). Cilt 44. Sayı 2, 79-110.
• Coşkun Yaşar. 1969. “Boğazköy Metinlerinde Geçen Başlıca Libasyon Kapları”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi (AÜDTCFD) 27, 1-61.
• Coşkun Yaşar. 1972. “Libasyonla İlgili "šipant-" ve "eku-" Terimleri Üzerinde Bir İnceleme”. VII. Türk Tarih Kongresi (Ankara 25-29 Eylül 1970) Kongreye Sunulan Bildiriler, 89-97.
• Çınaroğlu, Aykut. 2018. “Alaca Höyük Erken Tunç Çağı Krali Mezarları ve İkiz İdoller”. Arkhaia Anatolika: Anadolu Arkeolojisi Araştırmaları Dergisi 1, 1-14.
• Darga, Muhibbe. 1992. Hitit Sanatı. İstanbul.
• Easton, Donald. 2010. “The Wooden Horse: Some Possible Bronze Age Origins”. Luwian and Hittite Studies Presented to J. David Hawkins on the Occasion of his 70th Birthday, Itamar Singer (ed.), Tel Aviv, 50-63.
• Erkut, Sedat. 1992. “Hitit Çağının Önemli Kült Kenti Arinna’nın Yeri”. Hittite and Other Anatolian and Near Eastern Studies in Honor of Sedat Alp, H. Otten − H. Ertem − E. Akurgal − A. Süel (ed.), Ankara, 159-165.
• Frantz-Szabó, Gabriella. 1987-1990. “Libation: Philologisch. Bei den Hethitern”. Reallexikon der Assyriologie (RlA), Band 7. Berlin. New York.
• Gurney, Oliver Robert. 1977. Some Aspects of Hittite Religion. London.
• Haas, Volkert. 1994. Geschichte der hethitischen Religion. Leiden.New York. Köln.
• Heimpel, Wolfgang. 1987-1990. “Libation: Philologisch. Mesopotamien”. Reallexikon der Assyriologie (RlA), Band 7, Berlin. New York.
• Holliday, Peter J. 1990. “Time, History, and Ritual on the Ara Pacis Augustae”. The Art Bulletin, Vol. 72, No. 4, 542-557.
• James, Edwin Oliver. 1920. “Sacrifice”, Encyclopaedio of Religion and Ethics XI. J. Hastings (ed.), Edinburg.
• Kabaağaç, Sina- Alova, Erdal. 1995. Latince/Türkçe Sözlük. İstanbul.
• Koşay Hamit Zübeyir. 1937. “Türk Tarih Kurumu Tarafından Alaca Höyük’te 1936 Yazında Yaptırılan Hafriyatta Elde Edilen Neticeler”. Belleten 1, 525-533.
• Koşay, Hamit Zübeyir. 1951. Türk Tarih Kurumu Tarafından Yapılan Alaca Höyük Kazısı: 1937-1939’daki Çalışmalara ve Keşiflere Ait İlk Rapor. Ankara.
• Mellink, Machteld. 1987. “Anatolian Libation Pourers and the Minoan Genius”. Monsters and Demons in the Ancient and Medieval Worlds, A. E. Farkas- P. O. Harper- E. B. Harrison (eds.), Mainz on Rhine.
• Özgüç, Tahsin. 1948. Öntarihte Anadolu’da Ölü Gömme Adetleri. Ankara.
• Özgüç, Tahsin. 1988. İnandıktepe: Eski Hitit Çağında Önemli Bir Kült Merkezi. Ankara.
• Popko, Maciej. 1978. Kultobjekte in der hethitischen Religion (nach keilschriftlichen Quellen). Warszawskiego.
• Popko, Maciej. 1994. Zippalanda: ein Kultzentrum im hethitischen Kleinasien. Heidelberg.
• Reyhan, Esma. 2017. Hitit Devletinde Siyaset ve Yönetim: Direktif, Yemin ve Sadakat. Ankara.
• Russel, Nerissa. 2012. “Hunting Sacrifice at Neolithic Çatalhöyük”. Sacred Killing: The Archaeology of Sacrifice in the Ancient Near East, A. M. Porter – G. M. Schwartz (ed.), Winona Lake, 79-95.
• Schachner, Andreas. 2022. “Hitit Sanatının Gelişimi ve Toplumsal İşlevlerine Dair”. Hititler Bir Anadolu İmparatorluğu, M. Doğan Alparslan-M. Alparslan (yay. haz.), İstanbul, 283-304.
• Sevinç Erbaşı, Fatma. 2013. Hititlerde Öteki Kurban ve Büyü. Cenaze / Diğer Ritüeller. İstanbul.
• Sevinç Erbaşı, Fatma. 2014. “Hitit Döneminde Bir Kült Objesi Olarak Sunak”. Proceedings of the 8th International Congress of Hittitology, Warsaw, September 5–9, 2011, P. Taracha (ed.), Warsaw, 775-792.
• Sevinç Erbaşı, Fatma. 2023. “Erken Tunç Çağı’nda Alaca Höyük Kralî Mezarlarında Kurban Uygulamalarına Dair Bazı Gözlemler”. OANNES -Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi – International Journal of Ancient History. Cilt 5, Sayı 1, 275-301.
• Sipahi, Tunç. 2000. “Eine althethitische Reliefvase vom Hüseyindede Tepesi”. Istanbuler Mitteilungen 50, 63-85.
• Sipahi, Tunç. 2014. “Son Yıllardaki Çalışmaların ve Buluntuların Işığında Eski Hitit Kabartmalı Vazoları Üzerine Değerlendirmeler”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Arkeoloji Bölümü Dergisi (Anadolu/Anatolia) 40, 39-61.
• Sir Gavaz, Özlem. 2012. Hitit Krallarının Kült Gezileri: Ayinler, Ziyaret Merkezleri, Yollar ve Lokalizasyonla İlgili Yeni Gözlemler. Çorum.
• Taracha, Piotr. 2011. “The Iconographic Program of the Sculptures of Alacahöyük”. Journal of Ancient Near Eastern Religions 11, 132-147.
• Taracha, Piotr. 2012. “The Sculptures of Alacahöyük: A Key to Religious Symbolism in Hittite Representational Art”. Near Eastern Archaeology, Vol. 75, No. 2, 108-115.
• Ünal, Ahmet. 2002. Hititler Devrinde Anadolu 1. İstanbul.
• Yalçın, Ünsal - Yalçın, Gönül. 2010. Alacahöyük Kral Mezarlarına Yeni Bir Bakış: Hükümdar, Dini Lider, Zanaatkar?. İstanbul.
• Yıldırım, Tayfun. 2005. “Hüseyindede Tepesinde Bulunan Yeni Bir Kült Vazosu”. V. Uluslararası Hititoloji Kongresi Bildirileri, Çorum 02-08 Eylül 2002, Ankara, 761–774.
• Yıldırım, Tayfun. 2009. “Hüseyindede: a Settlement in Northern Central Anatolia – Contributions to Old Hittite Art”. Studia Asiana 5: Central-North Anatolia in the Hittite Peirod New Perspectives in Light of Recent Research, Acts of the International Conference Held at the University of Florence (7-9 February 2007), F. P. Daddi - G. Torri – C. Corti (ed.), Roma, 235-252.
• Yiğit, Turgut. 2002. “Hitit Çivi Yazılı Belgelere Göre Çoban”. Belleten, Cilt LXVI, Sayı 247, Ankara, 765-787.
• Yiğit, Turgut – Özcan Ali – Kıymet, Kurtuluş. 2016. Hitit İmparatorluk Dönemi Kaya Anıtları. Ankara.