İbn Hişâm’ın Evdahü’l-Mesâlik Adlı Eserinde Şiirle İstişhâd Metodu

Yıl 2023, Sayı: 18, 83 - 111, 30.12.2023

Seyithan Gayır

Öz

Tam adı Ebû Muhammed Cemâluddîn ‘Abdullâh b. Yûsuf b. Ahmed b. ‘Abdillâh b. Hişâm el-Ensârî el-Mısrî (öl. 708/1309) Arap dili gramerinde özellikle de Basra ve Kûfe ekollerinin ortak paydalarını temsil eden uzlaşmacı yönüyle öne çıkan önemli bir dilcidir. İslami ilimlerin birçok alanında eser yazan müellif dil çalışmalarında alana katkı sağlayan eserler ve yöntemler miras bırakmıştır.
Arap dilindeki önemli katkıları nedeniyle çalışmamızda ele aldığımız İbn Hişâm’ın gerek eserleri gerekse de eserlerinde kullandığı özgün yöntemlerini ortaya koymayı hedefledik. Bu hedef doğrultusunda İbn Hişâm’ın konuları ele alış şekli ve açıklama sürecinde dayandığı kanıtların başında gelen Arap şiirleriyle istişhâd yöntemini detaylıca işledik. Yazarın Arap dilcileri içerisindeki konumunun tespiti ve konuya eğilime yönelik özgün yöntemini eserleri ışığında açığa çıkarmak amacıyla kaleme aldığı tüm eserleri hakkında bilgi verilmiştir. Son olarak da yazarın anlatımdaki en bariz yönü olan istişhâd metodu; tanımı, tarihsel süreci, kaynakları gibi farklı açılardan ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, Arap Şiiri, İstihşâd, İbn Hişâm, Evdahu'l Mesâlik

The Method of Istishhâd with Poetry in Ibn Hisâm's Work Named Evdahu'l-Mesâlik

Öz

His full name is Ebû Muhammed Cemâluddîn ‘Abdullâh b. Yusûf b. Ahmed b. ‘Abdillâh b. Hishâm al-Ansârî al-Mısrî (d. 708/1309) is an important linguist who stands out with his conciliatory aspect in Arabic language grammar, especially representing the common denominators of the Basra and Kufa schools. The author, who wrote works in many fields of Islamic sciences, left a legacy of works and methods that contribute to the field of language studies.
We aimed to reveal both the works of Ibn Hishâm, whom we discussed in our study due to his important contributions to the Arabic language, and the original methods he used in his works. In line with this goal, we examined in detail Ibn Hisham’s approach to the issues and the method of istishhat with Arabic poems, which is one of the main evidences he relied on in his explanation process. Information is given about all the works he wrote in order to determine the author’s position among Arabic linguists and to reveal his unique method of tending to the subject in the light of his works. Finally, the author’s istişhâd method, which is the most obvious aspect of the narrative; It has been discussed from different perspectives such as its definition, historical process and sources.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language, Arabic Poetry, Istıshhâd, Ibn Hishâm, Evdahu'l Mesalîk

Kaynakça

• ‘Abdurrahmân Halîl b. Ahmed. Kitâbu’l ‘Ayn. thk. Dr. Mehdî el-Mahzûmî, Beyrut: Müessesetü’l-e‘lemî Li’l-Matbu‘ât, 1988.
• ‘Ümrân, ‘Abdüsselâm Şu‘ayb. Menhecu İbn Hişâm min hilâl-i kitabihi’l-Mugnî. Bingazi: Dârü’l-Kütübi’l- Vataniyye, 1986.
• Bolelli, Nusrettin. “Nahivde Hadîsle İstişhâd Meselesi”, MÜİFD, İstanbul, 1998.
• Ebû’l-Felâh, Ahmed ‘Abdülhay b. Ahmed b. el-‘İmâd el-‘Akrî. Şezrâtü’z-Zeheb fi Ahbâri Men Zeheb. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, ts.
• el-‘Askalânî, Ahmed b. ‘Alî b. Muhammed b. Muhammed b. ‘Alî b. Ahmed b. Hacer. ed-Dureru’l-kâmine fî ma‘rifeti’l-mieti’s-sâmine. Haydarabad: Dâiret’ül-Me‘ârif’il-‘Üsmaniyye, ts.
• el-Efgânî, Sa‘îd. Fî usuli’n-nahvi, Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1978.
• el-Enbârî, Ebû Bekr Muhammed b. Kâsım b. Beşşâr. İzâhu'l-vakf ve’l-ibtidâ. thk.: Muhammed Ramadân, Dimaşk: Mecme‘ü-lügâti’l-‘Arabiyye, 1971.
• el-Ezdî, Ebû ‘Alî el-Hasan b. Reşîk el-Kayravânî. el-‘Umde fî mehâsini’ş-şi‘ri ve adâbihi ve nakdihi, Suriye: Dâru’l-Cîl, 5. bs, 1981.
• el-Hadramî, ‘Abdurrahmân b. Muhammed b. Haldûn Ebû Zeyd Veliyyüddîn el-Mâlikî. Mukaddime, (çev.: Süleyman Uludağ), İstanbul: Dergah Yayınları, 1991.
• es-Süyûtî, ‘Abdurrahmân Celâluddîn. Bugyet’ül-vu‘ât fî tabakâti’l-lügaviyyîn ve’n-nuhât. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrâhîm, Kahire: Dârü’l-Fikr, 1977.
• es-Süyûtî, ‘Abdurrahmân Celâluddîn. el-İktirâh fî usûl’in-nahvi. thk. ‘Abdülhakîm ‘Atiyye, Beyrut: Dâr’ül- Beyrûtî, 2006.
• es-Süyûtî, ‘Abdurrahmân Celâluddîn. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. nşr, Mustafâ Dîb el-Bugâ. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 2000.
• et-Tehânevî, Muhammed ‘Alî. Keşşâfu istılâhâti’l-funûn ve’l-‘ulûm. thk. ‘Alî Dahrûc. Beyrut: Mektebetu Lubnân Nâşirûn, 1996.
• İbn Manzûr, Cemâlüddîn Ebü’l-Fadl Muhammed b. Mukerrem b. ‘Alî b. Ahmed b. Ebî’l-Kâsım b. Manzûr el- Ensârî. Lisânu’l-‘Arab. Thk. ‘Abdullâh ‘Alî el-Kebîr ve dğr. Kahire: Dârü’l-Me‘ârif, ts.
• İbn. Kuteybe, Ebû Muhammed ‘Abdullâh b. Müslim el-Kûfî ed-Dineverî, eş-Şi‘r ve’ş-şu‘arâ. 2. baskı, thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Kahire: Dâr’ul-Me‘ârif, 1958.
• İsmail, Durmuş, “İstişhâd”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları 2001. 23/397.
• Kehhâle, ‘Ümer Rızâ. Mu‘cemu’l-muellifîn. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.
• Mehmet Reşit Özbalıkçı, “Arap Dilinde İlk İstişhâd”, DEÜİFD, İzmir 1989.
• Mehmet Reşit Özbalıkçı, “İbn Hişâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1999. 20/75.
• Mehmet Şirin Çıkar, Kıyas Bir Nahiv Usûl İlmi Kaynağı, Van: Ahenk Yayınları, 2007.
• Özbalıkçı, Mehmet Reşit. Kur’ân ve Hadîsin Arap Gramerindeki Rolü. İzmir: Çağlayan Matbaası. 2006.
• Sancak, Yusuf. “İbn Hişâm el-Ensârî”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 19, Erzurum, 1999.
• Tural, Hüseyin. “Arap Dilinde Şiir ve Hadîsle İstişhâd Meselesi”. Erzurum: Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 9/1990.
• Turan, Abdülbaki. “el-Elfiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.