The Place and Role of the Northwest Territories of Azerbaijan in the Caucasus Politics of the Ottoman State in the 1720-1730s

Yıl 2023, Sayı: 107, 101 - 125, 30.10.2023

Elvira Latifova

https://doi.org/10.12995/bilig.10704

Öz

The period we are researching constituted a special phase in the Caucasian policy of the Ottoman state. Along with their traditional rival in the East - the Safavid state, during this period, the Ottomans had to fight with the Russian Empire to strengthen in the Caucasus. As in the past, in the 1720-30s, the Ottoman state, continued the policy of strengthening local Muslim possessions and turning them into its reliance in the fight against its rivals. Among the created state formations, the Sheki possession, the Tsakhur (Ilisu) sultanate and the Jar-Tala societies that existed in the north-west of Azerbaijan are of particular importance. The Ottomans, taking this circumstance into account, paid specific attention to these possessions. Meanwhile, while local rulers in the current situation mostly acted on the basis of the interests of protecting their own security. Along with this, the northwestern possessions of Azerbaijan in their foreign policy orientation aimed towards the Ottoman state, which was explained by their religious community. The presented article contains a link to sources of research on the place and role of the northwestern lands of Azerbaijan in the
Caucasian policy of the Ottoman state in the 1720-30s.

Anahtar Kelimeler

Ottoman state, Caucasus, northwestern Azerbaijan, Tsakhur, Ilisu, Sheki, Jar-Tala

1720-1730’lu Yıllarda Osmanlı Devleti’nin Kafkasya Siyasetinde Azerbaycan’ın Kuzeybatı Topraklarının Yeri ve Rolü

Öz

Araştırmakta olduğumuz dönem Osmanlı Devleti’nin Kafkasya siyasetinde özel bir aşamayı oluşturmaktadır. Bu dönemde Osmanlı Devleti Kafkasya’da güçlenme konusunda Doğu’da geleneksel rakibi Safevi evleti dışında Rusya İmparatorluğu ile de mücadele etmek zorunda kaldı. Osmanlı Devleti, önceki dönemlerde olduğu gibi, 1720-1730’lu yıllarda da rakipleri ile mücadelede yerli Müslüman yönetimleri güçlendirerek onlara güvenme siyasetini sürdürdü. Söz konusu yerel yönetimler arasında Azerbaycan’ın kuzeybatısında bulunan Sahur (İlisu) Sultanlığı, Şeki Hâkimliği ve Car-Tala Cemaatlikleri bölgesel ağırlığa sahipti. Bu durumu dikkate alan Osmanlı Devleti, söz konusu bölgesel güçlerle ilişkilere özel önem vermişti. Mevcut durumda yerel yöneticiler daha çok kendi çıkarlarını koruma yönünde hareket etseler de, Osmanlı-Safevi-Rusya rekabetinde Osmanlı yönetimini kabul etmeyi tercih ediyorlardı. Bu seçimde dinî faktör önemli bir rol oynamıştır. Çalışmamızda XVIII. yüzyılın 20-30’lu yıllarında Azerbaycan’ın kuzeybatı topraklarının Osmanlı Devleti’nin Kafkasya siyasetindeki yeri ve rolü dönemin kaynaklarına istinaden ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Kafkasya, Kuzeybatı Azerbaycan, Sahur, İlisu, Şeki, Car-Tala

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), A.DVNS.NMH.d, no. 7. BOA, ADVNS_MHM.d, no. 138 / 371. BOA, A.DVNS.MHM.d, no. 138 / 1363. BOA, C.AS, no. 185 / 8007. BOA, C.AS, no. 746 / 31373. BOA, C.DH, no. 164/8168. BOA, C.HR, no. 28/1394. Sakartvelos Erovnuli Arkivi (SEA), pondi 2, sia 1, dokumenti 2860. SEA, pondi 2, sia 2, dokumenti 1414. SEA, pondi 236, sia 2, dokumenti 88.
• Diğer Kaynaklar Aliyev, F.M. Antiiranskiye Vıstupleniya i Borba Protiv Turetskoy Okkupasii v Azerbaydjane v Pervoy Polovine XVIII veka. Elm, 1975.
• Azerbaycan Tarihi. Yeddi cildde. III cild. Bakı, Elm, 1999.
• Bagrationi, Vakhuşti. İstoriya Tsarstva Gruzinskogo. Çev. N. T. Nakaşidze, Tiflis. Metsniyereba, 1976.
• Bakihanov, Abbasgulu Aga. Gülistan-i İrem. Elm, 1991.
• Berje, Adolf. Aktı, Sobranniye Kavkazskoyu Arheografiçeskoyu Komissiyeyu. Tom. II Tipografiya Kantselyarii Namestnika Tiflisskogo, 1868.
• Berje, Adolf. Aktı, Sobranniye Kavkazskoyu Arheografiçeskoyu Komissiyeyu. “Genealogiçeskaya Tablitsa Yelisuyskih Sultanov.” Tom III. Tipografiya Kantselyarii Namestnika Tiflisskogo, 1869.
• Berje, Adolf. Aktı, Sobranniye Kavkazskoyu Arheografiçeskoyu Komissiyeyu. T. VI, çast II. Tipografiya Kantselyarii Namestnika Tiflisskogo, 1875.
• Bilge, Sadık Müfit. Osmanlı Çağı’nda Kafkasya (1454-1829) (Tarih-Toplum-Ekonomi). Kitabevi, 2015.
• Büniyatov, Ziya. Armyanskaya Anonimnaya Hronika 1722-1736 gg. Elm, 1988.
• Calalyan, Yesai Hasan. Kratkaya İstoriya Stranı Albanskoy. Çev. Z.M. Buniyatov. Elm, 1989.
• Çakmak, Mehmet Ali. Hanlıklar Devrinde Azerbaycan-Türkiye Münasebetleri (1723-1829). Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1996.
• El-Cari, Molla Mehemmed. Car Salnamesi. Arapcadan terc., giriş, şerhler və geydler Sevda Süleymanova. Seda, 1997.
• Efendiyev, Oktay. Azerbaydjanskoye Gosudarstvo Sefevidov v XVI Veke. Baku, Elm, 1981.
• Eşref gızı, Arzu. Car-Balaken Camaatlığı (XVII Esrin Sonu – XIX Esrin 30-cu İlleri). Bakı, UniPrint, 2009.
• Guseyn-zade, Rauf. Kavkaz i Seldjuki. Baku, Kavkaz, 2010.
• Kagramanov, Dj. Opısanıiye Arxeografiçeskih Dokumentov. Baku, Izd-vo Elm, 1969.
• Külbilge, İlker. 18. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı-İran Siyasi İlişkileri (1703-1747). Doktora Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010.
• Latifova, Elvira. İlisuyskoye Sultanstvo. Baku, Şarg-Garb, 2010.
• Latifova, Elvira. “XVI. Yüzyılın Sonu – XVIII. Yüzyılın 30’lu Yıllarında Osmanlı İmparatorluğu’nun Kafkasya Politikasında Azerbaycan’ın Kuzeybatı Toprakları” (Osmanlı Sultanlarının Fermanları Bazında) / XVII. Türk Tarih Kongresi. Ankara, 2018. IV.Cilt – VI. Kısım. Osmanlı Tarihi, ss. 2263-2279.
• Lineviç, İ. “Bıvşeye Yelisuyskoye Sultanstvo” / Sbornik Svedeniy o Kavkazskih Gortsah. Vıpusk 7. Tiflis, İzdaniye Gorskago Upravleniya, 1873, ss. 1-54.
• Mamedov, T. M. “Kaime” Bedreddinzade Ali-beya” / İzvestiya AN Azerb. SSR, SİFP. No 3, 1988, ss. 71-73.
• Musevi, T. M. Orta Esr Azerbaycan Tarihine Dair Fars Dilinde Yazılmış Senedler. Bakı, Azerbaycan SSR Elmler Akademiyasının Neşriyyatı, 1965.
• Musevi, T. M. Orta Esr Azerbaycan Tarihine Dair Farsdilli Senedler, XVI-XVII Esrler. Bakı, Elm, 1977.
• Mustafazade, Tofik. Azerbaydjan i Russko-Turetskiıye Otnoşeniya v Pervoy Treti XVIII v. Baku, Elm, 1993.
• Mustafazade, Tofig. XVIII Yüzillik - XIX Yüziliyin Evvellerinde Osmanlı-Azerbaycan Münasibetleri. Elm, 2002.
• Neymat, Meşedikhanım. Korpus Epıgrafiçeskih Pamyatnikov Azerbaydjana. – Arabo-Perso-Tyurkoyazıçnıye Nadpisi Şeki-Zakatalskoy Zonı (XIV vek – naçalo XX veka) T.II. Baku, XXI-YNE, 2001.
• Süleymanova, Sevda. XVIII Esrde Azerbaycanın Siyasi Tarihinde ve İgtisadiyyatında Car-Tala İcmalarının Yeri (Arabdilli “Car Salnamesi” Menbeyi Esasında). Tarih elmləri namizedi alimlik derecesi almak üçün tegdim olunmuş diss. Avtoref., Bakı, Milli Elmler Akademiyası, 1999.
• Süleymanova, Sevda. “Zagatala Tarih-Diyarşünaslıg Muzeyinin XVIII-XIX Eserlere Dair Arheografik Senedleri” / Azerbaycan EA-nın Heberleri. Tarih, felsefe, hügug seriyası. No. 4, 1990, ss. 50-55.