Kontrol Odağı, Örgütsel Adalet ve Örgütsel Yabancılaşma İlişkisine Yönelik Hatay'daki Hastane Çalışanları Üzerine Bir Araştırma

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 1, 1 - 34, 25.03.2024

Özden Akın Gülizar Zan

https://doi.org/10.18074/ckuiibfd.1332237

Öz

Bu çalışmanın amacı; örgütsel adalet ve kontrol odağının örgütsel yabancılaşma üzerindeki etkisine ve kontrol odağının örgütsel adalet ile örgütsel yabancılaşma arasındaki düzenleyici rolünü test etmeye yöneliktir. Hatay’daki özel hastane çalışanlarına anket yapılmış, Yapısal Eşitlik Modeli yoluyla test edilmeye çalışılmıştır. Araştırma sonucunda; çalışanlardaki örgütsel adalet algıları ve örgütsel yabancılaşma arasında negatif yönlü ilişki tespit edilmiştir. İçsel kontrol odağının örgütsel yabancılaşmayı olumsuz etkilediği görülmüştür. Örgütsel adalet ile iç kontrol odağı arasında olumlu ilişki olduğu yönündeki hipotez desteklenmiş, dışsal kontrol odağı ile örgütsel adalet arasında olumsuz ilişki olduğu yönündeki hipotez desteklenmemiştir. Ayrıca etkileşim analizleri sonucunda örgütsel adalet ile örgütsel yabancılaşma arasındaki ilişkide içsel kontrol odağının düzenleyici rolüne bakılmış; içsel kontrol odağı yüksek olanlarda örgütsel adaletin, örgütsel yabancılaşmaya etkisi olumsuz iken; içsel kontrol odağı düşük olanlarda örgütsel adaletin örgütsel yabancılaşmaya etkisi olumlu bulunmuştur. Dışsal kontrol odağı düşük olan çalışanların örgütsel yabancılaşmaları, algılanan örgütsel adalete karşı daha duyarlı bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kontrol Odağı, Örgütsel Adalet, Örgütsel Yabancılaşma

Kaynakça

• Akar, H. (2018). The relationships between quality of work life, school alienation, burnout, affective commitment and organizational citizenship: a study on teachers. European Journal of Educational Research, 7(2), 169-180.
• Al-Douri, Z. (2020). Organizational justice and its impact on job satisfaction: Evidence from transportation industry. ISRA University Faculty of Business Management Science Letters, 10, 351-360.
• Aslan, Ş. ve Güzel, Ş. (2016). Algılanan örgütsel destek, iş özellikleri ve kontrol odağı faktörlerinin işgören yabancılaşması üzerine etkileri. Yönetim Bilimleri Dergisi, 14(27), 81-109.
• Atılmış, T. (2016). İşletmelerde kontrol odağı ve lider-üye etkileşiminin iş tatmini üzerindeki etkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Banai, M. ve Reisel, W. D. (2007). The influence of supportive leadership and job characteristics on work alienation: A six-country investigation. Journal of World Business, 42(4), 463–476. https://doi.org/ 10.1016/j.jwb.2007.06.007.
• Barsky, A. ve Kaplan, S. A. (2007). If you feel bad, it’s unfair: a quantitative synthesis of affect and organizational justice perceptions. Journal of Applied Psychology, 92(1), 286-295.
• Basım, H.N. ve Şeşen H. (2006). Kontrol odağının çalışanların nezaket ve yardım etme davranışlarına etkisi: kamu sektöründe bir araştırma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16, 159-168.
• Bies, R.J. ve Moag, J.S. (1986). Interactional justice: communication criteria of fairness, In R. J. Lewicki, B. H. Sheppard, & M. H. Bazerman (Eds.), Research on Negotiations in Organizations, 1, 43–55, JAI Press, Greenwich, CT.
• Blauner, R. Work satisfaction and ındustrial trends in modern. Society. Institute of Industrial Relations, Reprint No. 151 (Berkeley, Calif., 1960), 346-350.
• Bollen, K.A. (1998). Structural equation models. In Armitage P., Colton, T (Ed), Encyclopedia of Biostatistics, (4363-4372), Chichester, United Kingdom: Wiley.
• Büyükşahin, A. ve Hovardaoğlu, S. (2007). Yatırım modelinin bazı ilişkisel değişkenler yönünden incelenmesi. Türk Psikoloji Dergisi, 22(59), 69-90.
• Carrim, N., Basson J. ve Coetzee M. (2006). The relationship between job satisfaction and locus of control in a South African call centre environment. South African Journal of Labour Relations, 30(2), 66-81.
• Ceylan, A. ve Sulu, S. (2010). Work alienation as a mediator of the relationship of procedural injustice to job stress. South East European Journal of Economics and Business, 5(2), 65-74.
• Cihangiroğlu, N. ve Yılmaz, A. (2010). Çalışanların örgütsel adalet algısının örgütler açısından önemi. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 10(19), 194-213.
• Coleman, D.F., Irvıng, G.P. ve Cooper, C.L. (1999). Another look at the locus of control-organizational commitment relationship: It depends on the form of commitment. Journal of Organizational Behavior, 20, 995-1001.
• Colquitt, J.A., Conlon, D.E., Wesson, M.J., Porter, C.O. L. H. ve NG, K.Y. (2001). justice at the millennium: a meta-analytic review of 25 years of organizational justice research. Journal of Applied Psychology, 86(3), 425-445.
• Cropanzano, R., Bowen, D.E. ve Gilliland S.W. (2007). The management of organizational justice. Academy of Management Perspectives, 21(4), 34-48.
• Çakır, G. (2009). İşgörenlerin Demografik Özelliklerine Göre Motivasyon Araçları ve Denetim Odağı Değişkeninin İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Manisa: Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çağlayan, O. (2015). Organizasyonlarda insan kaynakları yönetimi uygulamalarının tükenmişlik üzerine etkisi: kontrol odağı aracılık rolü. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çaylı, B. (2013). Kontrol odağı- iş tatmini ilişkisi ve örgütsel adalet algısının aracı etkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çelik, A. ve Damar, A. (2017). The mediating role of person organization fit on the effect of organizational justice on work alienation. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 854-866.
• Çiftçi, G.E. ve Öneren, M. (2017). Örgütsel sessizlik, işe yabancılaşma ve örgütsel güven ilişkisi. Socıal Scıences Studıes Journal, 3(8), 567-583.
• Dean, D. G. (1961). Meaning and measurement of alienation. American Sociological Review, 26, 753-758.
• Dilixiati, N. (2017). Algılanan örgütsel adalet ile örgütsel yabancılaşma arasındaki ilişki: Otel çalışanları üzerinde bir araştırma. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Fornell, C. ve Larcker, D. F. (1981). Evaluating structural equation models with unobservable variables and measurement error. Journal of Marketing Research, 18(1), 39–50. https://doi.org/10.2307/3151312.
• Günsal, S. (2010). Algılanan örgütsel adalet ile örgütsel yabancılaşma arasındaki ilişki ve bir araştırma. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gürcü, Ö.D. (2012). Algılanan örgütsel adaletin örgütsel yabancılaşmaya etkisi üzerine Yalova ili kamu ve özel kuruluşlarında karşılaştırmalı bir araştırma. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Greenberg, J. (1987). A Taxonomy of organizational justice theories. Academy of Management Review, 12(1), 9-22.
• Hackman, J.R. ve Oldham, G.R. (1980). Work redesign. Addison-Wesley: Reading, MA.
• Hair, Jr., Joseph, F., Black, William, C., Babin, Black, J., Anderson, Rolph, E. ve Tatham, R. L. (2016). Multivariate data analysis (7th Ed). Pearson-Prentice Hall, Upper Saddle River, Nj.
• Hirschfeld, R.R. ve Feild, H.S. (2000). Work centrality and work alienation: distinct aspects of a general commitment to work. Journal of Organizational Behavior, 21, 789-800.
• Hisli Şahin, N., Basım, H.N. ve Çetin, F. (2009). Kişilerarası çatışma çözme yaklaşımlarında kendilik algısı ve kontrol odağı, Türk Psikiyatri Dergisi, 20(2), 2009, 153-163.
• Hoy, W. K., Blazovsky, R. ve Newland, W. (1983). Bureaucracy and alienation: A comparative analysis. Journal of Educational Administration, 21(2), s. 109-120.http://dx.doi.org/10.1108/eb009872.
• Irak, D.U. (2004). Örgütsel adalet: ortaya çıkışı, kuramsal yaklaşımlar ve bugünkü durumu. Türk Psikoloji Yazıları, 7(13), 25-43.
• Kafalı, S. (2017). Otel işletmelerinde iç ve dış kontrol odağının örgütsel yabancılaşma üzerine etkisi: Nevşehir örneği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Nevşehir: Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kalaycı, Ş. (2009). SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri, Ankara: Asil Yayın Dağıtım.
• Kanungo, R. N. (1979). The concepts of alienation and involvement revisited. Psychological Bulletin. 86(1), 119–138. https://doi.org/10.1037/0033-2909.86.1.119.
• Kaya, Ç. (2016). Kontrol odağı ve örgütsel muhalefet arasındaki ilişki üzerine bir araştırma. Marmara Üniversitesi Öneri Dergisi, 12(46), 81-96.
• Kobasa, S.C, Maddi, S.R. ve Kahn, S. (1982). Hardiness and health: a prospective study. Journal of Personality and Social Psychology, 42, 168-177.
• Kökalan, Ö. ve Anaş K. (2016). Çalışanların örgütsel sinizm tutumlarının işe yabancılaşmaları üzerine etkisi: vakıf üniversiteleri üzerine bir çalışma. Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi, 11(2), 97-109.
• Lilly, J. D. ve Virick, M. (2006). The effect of personality on perceptions of justice. Journal of Managerial Psychology, 21(5), 438-458.
• Meydan, C. H. (2011). Adalet algısı iç girişimci davranışlar ilişkisinde kontrol odağının şekillendirici rolü. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 36, 195-222.
• Meydan, C.H. ve Basım, H.N. (2015). Örgütsel vatandaşlık davranışında kontrol odağı, örgütsel adalet algısı ve örgütsel bağlılığın etkisi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(1), 99-116.
• Mottaz, C. J. (1981). Some determinants of work alienation. The Sociological Quarterly, 22(4), 515-529.
• Nakip, M. (2013). Pazarlamada araştırma teknikleri ve SPSS uygulamaları. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Niehoff, BP. ve Moorman, R.H. (1993). Justice as a mediator of the relationship between methods of monitoring and organizational citizenship behavior. Academy of Management Journal, 36, 527-556.
• Örücü, E., Gizlier, Ö. ve Yılmaz, C. (2021). Örgütsel adaletin örgütsel yabancılaşma üzerindeki etkisi: Belediye çalışanları üzerinde bir araştırma. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, 12(2), 600-613.
• Özbezek, B.D. (2018). Kontrol odağı ve duygusal zekânın liderlik etme motivasyonuna etkisi üzerine TRC1 bölgesinde bir araştırma: üniversite öğrencileri örneği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Podsakoff, P., MacKenzie, S.B., Lee, J.Y. ve Podsakoff, N.P.(2003). Common method biases in behavioral research: A critical review of the literatüre and recommended remedies. Journal of Applied Psychology, 88(5), 879-903.
• Reyhanoglu, M. ve Akin, Ö. (2022). Impact of toxic leadership on the intention to leave: a research on permanent and contracted hospital employees. Journal of Economic and Administrative Sciences, 38(1), 156-177.
• Rotter, J. B. (1966). Generalized expectancies for internal versus external control of reinforcement. Psychological Monographs: General and Applied, 80(1), 1-28.
• Sharma, D. (2018). When fairness is not enough: ımpact of corporate ethical values on organizational citizenship behaviors and worker alienation. Journal of Business Ethics, 150(1), 57-68.
• Sayü, P. (2014). The relationship between organızational justice and work alienation. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal bilimler Enstitüsü.
• Seeman, M. (1959). On the meaning of alienation. American Sociolical Revivew, 24, 783-91.
• Seeman, M. (1991). Alienation and anomie. In Measures of Personality and Social Psychological Attitudes (pp. 291–371). Elsevier. https://doi.org/10.1016/B978-0- 12-590241-0.50011-3.
• Spector, P.E. (1988). Development of the work locus of control scale. Journal of Occupational Psychology, 61, 335-340.
• Solmuş, T. (2004). Dış Yaşamı, Denetim Odağı ve Beş Faktörlük Kişilik Modeli. Türk Psikoloji Bülteni, 10, 196-205.
• Soper, D (2023). Interaction. http://www.danielsoper.com/interaction/default.aspx (Erişim tarihi: 17.07.2023).
• Sterling, R.M. (2007). Effects of rumination on internal and external locus of control. Master Thesis, Rowan University.
• Strauser, D.R., Ketz, K. ve Keim, J. (2002). The relationship between self- efficacy, locus of control and work personality. Journal of Rehabilitation, 68, 20-26.
• Şeker, G. ve Yavuzer, Y. (2017). Ergenlerde okul tükenmişliğinin yordayıcısı olarak akademik kontrol odağı. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(3), 919-935.
• Şenturan, D.D. (2014). Örnek olaylarla örgütsel davranış (1. Baskı). Beta, İstanbul.
• Şeşen, H. (2010). Kontrol odağı, genel öz yeterlik, iş tatmini ve örgütsel adalet algısının örgütsel vatandaşlık davranışına etkisi: Ankara’da bulunan kamu kurumlarında bir araştırma. H.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 28(2), 195-220.
• Şimşek, M.Ş., Çelik, A., Akgemci, T. ve Fettahlıoğlu, T. (2006). Örgütlerde yabancılaşmanın yönetimi araştırması. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15, 569-587.
• Taylor, W.A. (1996). Sectoral differences in total quality management implementation: the influence of management mind-set. Total Quality Management, 7(3), 235-248.
• Tuğal, F.N., Topsakal, Y. ve İplik, E. (2017). Örgütsel sağlığın çalışanların iş tatmini ve yabancılaşma düzeyine etkisinde örgütsel adaletin aracı rolü. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 7(3), 479-488.
• Turgut, T. ve Kalafatoğlu, Y. (2016). İşe yabancılaşma ve örgütsel adalet. İş, Güç Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 18(81), 23-46.
• Tutar, H. (2010). İşgören Yabancılaşması ve örgütsel sağlık ilişkisi: bankacılık sektöründe bir uygulama. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 65(1), 2010, 175-204.
• Türksoy, S. S. (2017). Konaklama işletmelerinde işe adanmışlık, iş kontrol odağı, tutku ve asalaklık arasındaki ilişkinin analizi. Yayınlanmamış Doktora Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ünal, C. B. (2017). The relationships among locus of control, job stress, and job satisfaction: the case of information technology professionels in Turkey. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Bahcesehir University.
• West, S.G., Finch, J.F. ve Curran, P.J. (1995). Structural equation models with nonnormal variables. problems and remedies. R.H. Hoyle (Ed.). Structural equation modeling: concepts, issues and applications (ss. 56-75). Newbury Park, CA: Sage.
• Wilson, F. M. (2004). Organizational behaviour and work. Oxford University Press, New York.
• Yorulmaz, M. ve Sevinç F. (2020). Yat kaptanlarının işe yabancılaşmaları ve işten ayrılma niyetlerinde kontrol odağının düzenleyici etkisi. İşletme Araştırmaları Dergisi, 12(2), 1524-1539.
• Youn, D.H. (2007). The effects on job attitude of perception of justice in the HRM system, Japanese Journal of Administrative Science, 20(2), 185-201.
• Yılmaz, M. (2020). Öğretmenlerin mesleki yabancılaşmalarına neden olan etmenlerin incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karabük Üniversitesi.
• Zengin, Y. ve Kaygın, E. (2016a). İşyerinde psikolojik tacizin (mobbing) örgütsel yabancılaşma ilişkisini belirlemeye yönelik bir araştırma. International Journal of Academic Value Studies, 2(4), 76-98.
• Zengin, Y. ve Kaygın, E. (2016b). Örgütsel adalet ve örgütsel yabancılaşma arasındaki ilişkiyi belirlemeye yönelik bir araştırma. Akademik Barış Dergisi Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, 56, 391-415.
• Zigarmi, D., Galloway, F.J. ve Roberts, T.P. (2018). Work locus of control, motivational regulation, employee work passion, and work intentions: An empirical investigation of an appraisal model. Journal of Happiness Studies, 19(1), 231-256.