Ülkemizdeki Riskli Yapıların Genel Özellikleri ve Deprem Performansı

Yıl 2023, Cilt: 2 Sayı: 4, 220 - 237, 31.07.2023

Ahmet Yakut Barış Binici

Öz

Ülkemizde yer alan yapı stokunun büyük bir çoğunluğunu az-orta katlı betonarme (BA) yapılar meydana getirmektedir. BA yapı stokumuzun yaklaşık yüzde 50’sinin 2000 yılı öncesinde yapıldığı ve bu nedenle de 1998 ve sonrasındaki yönetmelik kurallarını yansıtmadığı bilinmektedir. Bu yapıların deprem davranışının genel olarak yetersiz olduğu geçmiş depremlerde göstermiş oldukları performans ile teyit edilmiştir. Yetersiz malzeme, kötü işçilik, uygun olmayan detaylandırma ve yetersiz tasarım sonucu ortaya çıkan zayıf performans nedeniyle yüksek riskli olarak karşımıza çıkan bu yapıların 2000 yılı sonrası uygulamaya giren ve yapısal riski önemli ölçüde etkileyen bazı kritik kriterleri yansıtmadığı konusunda fikir birliğine varılmıştır. Bu kriterlerin başında, 1998 yılında yürürlüğe giren ve 1975 yönetmeliğine göre çok daha kapsamlı olan deprem yönetmeliği, 2000 yılında revize edilen TS500 standardı ile zorunlu hale getirilen hazır beton kullanımı ve yüksek kalite donatı, 1999 yılında meydana gelen Kocaeli ve Düzce depremlerinin etkileri ile 2001 yılında öncelikle 19 ilde pilot olarak uygulanan daha sonra 2011 yılında tüm ülkeyi kapsayan yapı denetim uygulaması gelmektedir. Bu makalede, riskli yapı stokumuza ilişkin genel bilgiler ile bu yapılarımızın deprem performansı üzerinde durularak, riskin azaltılması konusunda öneriler sunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

BA yapı, deprem riski, yapısal hasar, riskli yapı, kentsel dönüşüm

Kaynakça

• ABYBHY (1998). Afet Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, Ankara, Turkiye.
• ABYBHY (2007). Afet Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, Ankara, Turkiye.
• Bayraktar, A., Altunisik, AC. Türker, T. Karadeniz, H. Erdogdu, S, Angin, Z. Özsahin, TS. (2015). “Structural Performance Evaluation of 90 RC Buildings Collapsed during the 2011 Van, Turkey”, Earthquakes, Journal of Performance of Constructed Facilities, Sayı : 29(6): Yıl: 2015. 401-417.
• Binici, B. Yakut, A. Canbay, E. Akpinar, U. Tuncay, K. Identifying buildings with high collapse risk based on samos earthquake damage inventory in İzmir, (2022). Bulletin of Earthquake Engineering , Sayı: 20, Yıl: 2022, 7853–7872
• BOU (2023) Kahramanmaraş - Gaziantep Türkiye M7.7 Earthquake, 6 February 2023 (04:17 GMT+03:00) Strong Ground Motion and Building Damage Estimations Preliminary Report (v6) https://eqe.boun.edu.tr/sites/eqe.boun.edu.tr/files/kahramanmaras-gaziantep_earthquake_06-02-2023_04.17-bogazici_university_earthquake_engineering_department_v6.pdf
• Dogangun, A. (2004). “Performance of reinforced concrete buildings during the May 1, 2003 Bingöl Earthquake in Turkey”. Engineering Structures, Sayı: 26 (6), Yıl: 2004, 841-856.)
• Ilki, A. Celep, Z. (2012). “Earthquakes, Existing Buildings, and Seismic Design Codes in Turkey”. Arabian Journal of Science and Engineering, Sayı: 37(2), Yıl: 2012, 365-380.
• İTÜ (2023). 6 Şubat 2023 04.17 Mw 7.8 Kahramanmaraş (Pazarcık, Türkoğlu), Hatay (Kırıkhan) ve 13.24 Mw 7.7 (Elbistan/Nurhak-Çardak) Depremleri Nihai Rapor https://haberler.itu.edu.tr/docs/default-source/default-document-library/2023_itu_subat_2023_deprem_son_raporu.pdf?sfvrsn=1583fe76_2
• METU (2020). The Samos (İzmir-Seferihisar Offshore) Earthquake [30 October 2020 Mw=6.6] Field Observations On Seismic and Structural Damage, “Earthquake Engineering Research Center, Middle East Technical University”, Report No: METU/ EERC 2020-03.
• ODTÜ (2011). 23 Ekim 2011 Mw 7.2 Van Depremi: Sismik ve yapısal hasar gözlemleri, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Rapor No: METU/EERC 2011- 04, http://www.eerc. metu.edu.tr/sites/default/files/Van_ODTU_DMAM_Rapor.pdf
• ODTÜ (2023). 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş-Pazarcık Mw=7.7 ve Elbistan Mw=7.6 Depremleri
• Ön Değerlendirme Raporu, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Rapor No: METU/EERC 2023-01, https://eerc.metu.edu.tr/tr/system/files/documents/DMAM_2023_Kahramanmaras-Pazarcik_ve_Elbistan_Depremleri_Raporu_TR_final.pdf
• Scawthorn, C. (2000). The Marmara, Turkey earthquake of August 17, 1999 : Reconnaissance report, Multidisciplinary Center for Earthquake Engineering Research (MCEER); Buffalo, New York; U.S. 190 p., Technical Report MCEER, 00-0001, March.
• Spence, R. Bommer, J. Del Re, D. Bird, J. Aydinoğlu, N. Tabuchi, S. (2003). “Comparing Loss Estimation with Observed Damage: A Study of the 1999 Kocaeli Earthquake in Turkey”. Bulletin of Earthquake Engineering. Sayı: 1, Yıl: 2003, 83-113.
• Sucuoglu, H. Yazgan, U. Yakut, A. (2007). “A screening procedure for seismic risk assessment in urban building stocks”. Earthquake Spectra. Sayı: 23(2), Yıl: 2007, 441-458.
• TBDY (2018). Türkiye Bina Deprem Yöentmeliği, Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, Ankara, Türkiye.
• Tezcan, SS. Bal, IE. Gülay, FG. (2011). P25 scoring method for the collapse vulnerability assessment of R/C buildings, Journal of the Chinese Institute of Engineers, Sayı: 34 (6), Yıl: 2011, 769-781.
• TUİK (2021). Türkiye İstatistik Kurumu. tuik.gov.tr
• Yakut, A. (2004). “Preliminary seismic performance assessment procedure for existing RC buildings”. Engineering Structures. Sayı: 26(10), Yıl: 2004, 1447-1461.
• Yakut, A. Gulkan, P. Bakir, S. Yilmaz, MT. (2005). “Re-examination of damage distribution in Adapazari: Structural considerations”. Engineering Structures. Sayı: 27(7), Yıl: 2005, 990-1001.
• Yakut, A. Ozcebe, G. Yucemen, MS. (2006). “Seismic vulnerability assessment using regional empirical data”. Earthquake Engineering and Structural Dynamics. Sayı: 35(10), Yıl: 2006. 1187-1202.
• Yakut, A. Sucuoğlu, H. Binici, B. Canbay, E. Donmez, C. İlki, A. Caner, A. Celik, O. C. ve Ay, B. Ö. (2022) “Performance of structures in İzmir after the Samos island earthquake”. Bulletin of Earthquake Engineering. Sayı:20, Yıl: 2022, 7793–7818.