Memlükler Dönemi Hıristiyan Tarihçileri

Yıl 2017, Cilt: 17 Sayı: 2, 85 - 102, 29.12.2017

Aygül Düzenli Fatih Yahya Ayaz

Öz

İslâm
tarihindeki en büyük devletlerden biri olan Memlük Devleti (648-923/1250-1517)
döneminde ilmî ve kültürel alanda pek çok gelişme sağlanmıştır. Bu gelişmelerin
yaşanmasında İslam dünyasının ilmî geleneğinin temayüz ettiği Hicaz, Suriye ve
Mısır gibi bölgelerde Moğol istilası ve Haçlı Seferleri’nden dolayı bozulan
istikrarın Memlükler’le yeniden sağlanması ve önemli ilim merkezlerinden biri
olan Bağdat’ta bulunan ulemânın Şam ve Kahire’ye göç etmesi etkili olmuştur.
Bunun yanında Memlük sultanları ve devlet adamlarının ilmî ve kültürel sahadaki
destekleri ve âlimlere sağladıkları imkânlar da bu ilmî zenginliğin oluşmasına
katkı sağlamıştır. Bu dönemde birçok büyük tarihçi yetişmiş, onların siyasî,
idarî, kurumsal, mahallî tarih eserleri, şehir tarihleri, ansiklopedileri,
siyer ve biyografi kitapları daha sonra kendi sahalarında vazgeçilmez kaynaklar
haline gelmiştir. Yine bu dönemde sadece ilmiye sınıfına mensup olan tarihçiler
değil, günümüzdeki general rütbesine sahip büyük emîrler, rütbesiz memlükler,
küçük memurlar ve ticaret erbabı gibi toplumun farklı kesimlerinden insanlar
tarih kitapları yazmaya başlamışlardır. Bu tarih yazıcılığı faaliyetine Memlük
toplumunda yaşayan eğitimli Hıristiyanlar da katılmış ve değerli eserler vücuda
getirmişlerdir. Tabii olarak bu tarihçilerin mensup olduğu farklı sosyal
sınıflar tarih eserlerinin hem muhtevalarında hem de olayların ele alınış
biçimlerinde farklılıklara sebep olmuştur. Bu çalışmada Memlük Devleti
döneminde yaşamış Hıristiyan tarihçiler ve eserlerinin İslâm tarih yazıcılığına
katkıları üzerinde durulacaktır. İlk olarak, Süryânî müellif el-Mekîn b.
el-‘Amîd (ö. 672/1273) başta olmak üzere bu dönem tarih sahasında ön plana
çıkan İbnü’s-Sukâ‘î (ö. 726/1326) ve Mufaddal b. Ebü’l-Fedâil (ö. 759/1358)
gibi Hıristiyan âlimler ve eserleri tanıtılacaktır. Zira bahsi geçen müellifler
eserlerinde bizatihi şahit oldukları olayları birinci ağızdan anlatmakta, kendi
dönemleri ile ilgili orijinal bilgiler vermektedirler. Üstelik bu tarihçilerin
katkıları sadece Memlük Devleti ve coğrafyası ile sınırlı kalmamış, irtibatları
bulunan diğer devletler ve milletler hakkında da oldukça kıymetli malumat
sağlamışlardır. Bu çalışma ile gerek umumî tarih gerek biyografi alanında
eserler vermiş olan bu Hıristiyan tarihçilerin eserlerinin tanıtılması ve
Memlük tarihi araştırmalarında bu eserlerden de istifade edilmesine katkı
sağlamak amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hıristiyan Tarihçiler, Memlükler, İbnü’l-‘Amîd, Ebü’l-Fedâil, İbnü’s-Sukâ‘i

Kaynakça

• Avcı, Casim, “Mufaddal b. Ebü’l-Fedâil”, DİA, XXX (2005), s. 364-365.
• Ayaz, Fatih Yahya, Memlükler, İstanbul 2015.
• ----------, “Tenkiz”, DİA, EK II (2016), s. 598-599.
• ----------,“Türk Memlükler Döneminde Mısır Halkının Siyasî Olaylara Karşı Tutumu”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, VII/1(2007), s. 45-94.
• Çubukçu, Asri, “İbnü’s-Sukâî”, DİA, XXI (2000), s. 211.
• Eymen Fuâd Seyyid, “Makrîzî”, DİA, XXVII (2003), s. 448-451.
• Günaltay, Şemseddin, İslâm Tarihinin Kaynakları – Tarih ve Müverrihler-, İs-tanbul 1991.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Muhammed (ö. 681/1282), Vefeyâtü’l-a‘yân ve enbâü ebnâi’z-zamân (nşr. İhsan Abbas), I-VIII, Beyrut 1978.