6 Şubat Kahramanmaraş Depreminden Sonra Samsun İline Göç Eden Depremzedelere Yönelik Psiko-Sosyal Değerlendirmeler

Yıl 2024, Cilt: 24 Sayı: 1, 187 - 221, 31.03.2024

Sümeyye Aydın Bulut Yasin Samet Kazel

https://doi.org/10.33415/daad.1398492

Öz

6 Şubat Kahramanmaraş depremi sonrası depremzedelerin tecrübelerinde psiko-sosyal değişimleri konu alan bu çalışma özellikle yer değiştirme süreciyle ilişkili olarak depremin psiko-sosyal etkilerine odaklanmaktadır. Deprem her ne kadar doğaya ilişkin fiziksel (doğal) bir olay olarak görünse de daha geniş bir bağlamda depremin sosyal ve psikolojik etki boyutu söz konusudur. Yer değiştirme süreciyle beraber farklı bir şehre taşınma, orada yeni bir çevre kurma, STK’ların süreçteki rolleri, psikolojik destek hizmetleri gibi adaptasyon şartları açısından hem psikolojik hem de sosyal ilişkiler düzeyinde bir araştırma alanı karşımıza çıkmaktadır. Deprem afetini yaşayan bireyler açısından depremin etkilerinin dini açıdan nasıl tezahür ettiği ve bu süreçte dinin işlevselliği gibi meseleler bireyler açısından felaketlerle başa çıkma, hayatı yeniden inşa etme, yaşamın devamlılığını sağlama gibi noktalarda önemli hale gelmektedir. Yaşadıkları bölgede karşı karşıya kaldıkları sorunları aşmak için başka bir şehre taşınan depremzedelerin yeni yerleştikleri bölgelerde kültürel, ekonomik, psikolojik, sosyal açıdan birçok yeni problemle karşılaşma olasılığı artmaktadır. Bu durum da yerleşilen bölgede toplumsal ilişki ve destek ağlarının sağlanmasını önemli hale getirmekte, dolayısıyla STK’ların ve manevi danışmanların süreçteki rolünü kritik bir konuma taşımaktadır.
Bu araştırma, nitel araştırma yöntemlerinden fenomenolojik yaklaşıma dayanmaktadır. Araştırmada bu yaklaşımın kullanılma amacı, 6 Şubat Kahramanmaraş depremini yaşayıp Samsun'a göç etmek zorunda kalan bireylerin bu deneyimleri ile ilgili yaşadıkları duyguları, algıları, düşünceleri ve açıklamalarında yer alan dini söylemleri derinlemesine incelemektir. Araştırmanın çalışma grubu, 14 depremzede, 3 STK gönüllüsü ve 3 manevi danışman ve rehberden oluşmaktadır. Araştırmanın verileri görüşme yöntemiyle depremzede katılımcılara önceden belirlenmiş 12 soru içeren yarı yapılandırılmış mülakat formları aracılığıyla elde edilmiştir. Elde edilen veriler, betimsel analiz yöntemi kullanılarak incelenmiş, bu analizde katılımcıların ifadelerine sık sık yer verilerek elde edilen bulguların düzenlenmesi ve yorumlanması sağlanmıştır. Analiz süreci, depremin dini-sosyolojik ve dini-psikolojik boyutlarını ele alarak gerçekleştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Din Psikolojisi, 6 Şubat Kahramanmaraş depremi, Göç, STK, Manevi Danışmanlar

Psycho-Social Evaluations for Earthquake Victims Migrating to Samsun Province After the February 6 Kahramanmaraş Earthquake

Öz

This study on the psycho-social changes experienced by earthquake victims after the February 6 Kahramanmaraş earthquake focuses on the psycho-social effects of the earthquake, especially the displacement process. Although an earthquake is seen as a physical (natural) event related to nature, the earthquake has a social and psychological impact dimension in a broader context. With the relocation process, various factors such as moving to a different city, establishing a new environment there, the role of NGOs in the process, and psychological support services in terms of adaptation conditions appear at the level of both psychological and social relations. For individuals who have experienced the earthquake disaster, issues such as how the effects of the earthquake are manifested in terms of religion and how religion is used functionally in this process become important for individuals in coping with disasters, rebuilding life, and ensuring the continuity of life. Earthquake survivors who move to another city to overcome the problems they face in their region are more likely to encounter many new cultural, economic, psychological, and social issues in their new settlements. This situation makes it essential to provide social relationships and support networks in the new settlement, thus making the role of NGOs and spiritual counselors critical in the process.
This research is based on the phenomenological approach, one of the qualitative research methods. The purpose of this approach in the study is to examine in depth the emotions, perceptions, thoughts, and religious discourses in the statements of individuals who had to migrate to Samsun after the February 6 Kahramanmaraş earthquake. The research group consists of 14 earthquake survivors, 3 NGO volunteers, and three spiritual counselors and guides. The study's data were obtained through semi-structured interview forms containing 12 predetermined questions for earthquake survivors. The data obtained were analyzed using the descriptive analysis method, and the findings were organized and interpreted frequently, including the statements of the participants in this analysis. The analysis process was carried out by addressing the religious-sociological and religious-psychological dimensions of the earthquake.

Anahtar Kelimeler

Sociology of Religion, Psychology of Religion, February 6 Kahramanmaraş earthquake, Migration, NGOs, Spiritual Counselors

Psycho-Social Evaluations for Earthquake Victims Migrating to Samsun Province After the 6 February Kahramanmaraş Earthquake

Öz

This study, which is about the psycho-social changes experienced by earthquake victims after the Kahramanmaraş earthquakes, focuses especially on the effects of the earthquake on the displacement process. Although the earthquake seems to be a physical (natural) event related to nature, the social and psychological impact of the earthquake is in question in a broader context. With the relocation process, we encounter problems at both the psychological and social relations level in terms of adaptation conditions such as moving to a different city, establishing a new environment there, the roles of NGOs in the process, and psychological support services. For individuals who experience an earthquake disaster, issues such as how the effects of the earthquake are manifested religiously and how religion is used functionally in this process become essential for individuals in terms of coping with disasters, rebuilding life, and ensuring the continuity of life. Earthquake victims who move to another city to overcome the problems they face in the region they live in are more likely to encounter many new cultural, economic, psychological, and social problems in their new settlement. This situation makes it essential to provide different relationships and support networks in the region of settlement, thus making the role of religious NGOs and spiritual consultants in the process a critical position.
In this research, discourse analysis, one of the qualitative research methods, was used. The purpose of prefering discourse analysis in the research is to analyze deeply with which religious discourses individuals explain their earthquake experiences. In this context, interviews were held with earthquake victims to analyze the religious discourses of the participants regarding the earthquake. The questions asked to the participants were designed to collect data on the religious thoughts, behavior, and psychological states of people with migration and earthquake experiences.

Anahtar Kelimeler

Kahramanmaraş earthquakes, Migration, Psycho-social effects, Religious NGOs, Spiritual Consultants

Kaynakça

• AA. “STK’ların deprem bölgesinde çalışmaları sürüyor” (11 Şubat 2023). https://www.aa.com.tr/tr/asrin-felaketi/stklerin-deprem-bolgesindeki-calismalari-suruyor/2816384
• AA. “TDV ve Diyanet, Kahramanmaraş'ta 220 kişi ile depremzedelere manevi rehberlik yapıyor” (3 Nisan 2023). https://www.aa.com.tr/tr/yasam/tdv-ve-diyanet-kahramanmarasta-220-kisi-ile-depremzedelere- manevi-rehberlik-yapiyor/2861984
• AFAD, Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı. “Kahramanmaraş’ta Meydana Gelen Depremler Hk. – 34”. Erişim 26 Ocak 2024. https://www.afad.gov.tr/kahramanmarasta-meydana-gelen-depremler-hk-34
• Alkın, Ruhi Can. “Dünyada ve Türkiye’de Afet Sosyolojisi: Afetlerin Sosyolojideki Yerine İlişkin Bir Literatür Taraması”. Afet Sosyolojisi. ed. İslam Can. 63-88. Konya: Çizgi Kitabevi, 2020.
• Ayten, Ali. Tanrı’ya Sığınmak Dini Başa Çıkma Üzerine Psiko-Sosyal Bir Araştırma. İstanbul: İz Yayıncılık, 2021.
• Bayhan, Vehbi. “Afetlerin Psiko-Sosyal Etkileri ve Psiko-Sosyal Destek Uygulamaları”. Afet Sosyolojisi. ed. İslam Can. 285-303. Konya: Çizgi Kitabevi, 2020.
• Baymur, Feriha Balkış. Genel Psikoloji. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 2020.
• Bernstein, Basil. “Aspects of Language and Learning in the Genesis of the Social Process”. Journal of Child Psychology and Psychiatry 1/4 (1960), 313-324.
• Büyüköztürk vd. Eğitimde Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi, 2019.
• Can, İslam. “Giriş Niyetine: Afet Sosyolojisine Alan Açma Çabası”. Afet Sosyolojisi. ed. İslam Can. 15-39. Konya: Çizgi Kitabevi, 2020.
• Cilacı, Osman. “Dua”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 29 Kasım 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/dua
• Creswell, John W. Qualitative Inquiry & Research Design Choosing Among Five Approaches Third Edition. Los Angeles | London | New Delhi | Singapore | Washington DC: SAGE Publications, 2013.
• Cüceloğlu, Doğan. İnsan ve Davranışı. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2015.
• Çakı, Fahri. “Afet Yönetişiminde Sivil Toplum ve Güven Algıları”. Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi 6/12 (2020), 1-45.
• Çeğin, Güney. “Gündelik Hayatın Kavranışı İçin -Pierre Bourdieu’nün Kavramsal Repertuarının Verimlilikleri ve Sınırlılıkları”. Gündelik Hayat Sosyolojisi: Temalar, Sorunsallar ve Güzergahlar. ed. Ali Esgin ve Güney Çeğin. 405-430. Ankara: Phoenix Yayınevi, 2018.
• Çıtak, Şenel. “Psychological Experiences and Risk Factors in Earthquakes”. Journal of Family Counseling and Education 8/2 (2023), 116-134.
• Danışman, Ilgın Gökler – Okay, Deniz. “Afetlerin Çocuklar ve Ergenler Üzerindeki Etkileri ve Müdahale Yaklaşımları”. Afet Psikolojisi ve Sosyolojisi. ed. Zerrin Sungur Taşdemir. 65-100. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2019.
• Deniz vd. “Deprem ve Göç: 2011 Van Depremi Örneği”. Social Sciences Studies Journal 3/10 (2017), 1426-1444.
• Diyanet Haber. “Diyanet personeli, depremzedelere manevi rehberlik yapıyor” (23 Şubat 2023). https://www.diyanethaber.com.tr/diyanet-personeli-depremzedelere-manevi-rehberlik-yapiyor
• Duman, M. Zeki. Sosyolojik Açıdan Deprem ve Din: Depremlerin Dini İnanç ve Davranışlar Üzerindeki Etkisi. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2016.
• Duvar. “Göç Araştırmaları Derneği: Mülteciler de Birer Depremzede” (13 Şubat 2023). https://www.gazeteduvar.com.tr/goc-arastirmalari-dernegi-multeciler-de-birer-depremzede-haber- 1603362
• Düzgüner, Sevde - Ayten, Ali. Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Hizmetleri Temel Bilgiler Kılavuzu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2021.
• Fırat, Muhammet. “Doğal ve Toplumsal Bir Afet Olarak Deprem”. Afet Sosyolojisi. ed. İslam Can. 167-187. Konya: Çizgi Kitabevi, 2020.
• Frankl, Viktor E. İnsanın Anlam Arayışı. İstanbul: Okuyan Us, 2012.
• Freedman, J.L. vd. Sosyal Psikoloji. çev. Ali Dönmez. Ankara: İmge Kitabevi, 2003.
• Gönen, Ayşe Burcu. ‘’Afet Sonrası İkincil Travmatik Stres ve Dini Başa Çıkma: Kahramanmaraş Depremi Örneği”. Marife 23/1 (2023) 80-100.
• Gülmez, Ümmüşerif. Deprem tecrübesi Yaşayanlarda Dinsel Anlamlandırma Biçimleri ve Tutumlar. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Gürses, İbrahim. “Yükleme Teorisi ve Din İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/2 (2008), 359-377.
• Gyekye, Seth Ayim. “Occupational Safety Management: The Role of Causal Attribution”. International Journal of Psychology 45/6 (2010), 405-416.
• İnce, Abdullah vd. “6 Şubat Kahramanmaraş Depremlerinde Din Hizmetleri: Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Bağlamında Bir Saha Araştırması”. Eskiyeni 50 (2023), 683-704.
• James, William. The Varieties of Religious Experience: A Study in Human Nature. New York, London and Bombay: Longmans, Green, And Co., 1902.
• Kağıtçıbaşı, Çiğdem - Cemalcılar, Zeynep. Dünden Bugüne İnsan ve İnsanlar Sosyal Psikolojiye Giriş. İstanbul: Evrim Yayınevi, 2014.
• Karancı, A. Nuray vd. “Afetlerin Yetişkinler Üzerindeki Psikososyal Etkileri ve Destek Yaklaşımları”. Afet Psikolojisi ve Sosyolojisi. ed. Zerrin Sungur Taşdemir. 33-63. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2019.
• Kasapoğlu, Aytül – Ecevit, Mehmet. Doğu Marmara 1999 Depreminin Sosyolojik Araştırması: Hasarları Azaltma ve Toplumu Depreme Hazırlıklı Kılma. Ankara: Sosyoloji Derneği Yayınları No.8, 2001,
• Korlaelçi, Murtaza. “Din-Kültür İlişkisi”. Felsefe Dünyası 8 (1993), 34-47.
• Kukuoğlu, Ahmet. “Doğal Afetler Sonrası Yaşanan Travmalar ve Örnek Bir Psikoeğitim Programı”. Afet ve Risk Dergisi 1/1 (2018), 39-52.
• Kula, Naci. “Deprem ve Dini Başa Çıkma”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (2002), 234-255.
• Kula, Naci. “Deprem ve Kıyamet Benzetmesi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/9 (2000).
• Küçükcan, Talip - Köse, Ali. Doğal Afetler ve Din Marmara Depremi Üzerine Psiko-Sosyolojik Bir İnceleme. Ankara: İSAM Türkiye Diyanet Vakfı, 2006.
• Nişancı, Zübeyir. Sayılarla Türkiye’de İnanç ve Dindarlık. İstanbul: International Institute of Islamic Thought & Mahya Yayıncılık, 2023.
• Odabaş, Zuhal Yonca. “Afetler, Kültür ve Toplumsal Değişme”. Afet Psikolojisi ve Sosyolojisi. ed. Zerrin Sungur Taşdemir. 140-159. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2019.
• Okumuş, Ejder. “Tabii Afetler, Din ve Toplum -Marmara Depremi Örneği-”. İslami Araştırmalar Dergisi 15/3 (2002), 339-373.
• Özdemir, Çağlar. Türkı̇ye’de İç Göç Olgusu: 13 Mart 1992 Erzı̇ncan Depremı̇ Özelı̇nde İç Göçlerı̇n İncelenmesı̇. Erzincan: Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Pargament, Kenneth I. The Psychology of Religion and Coping Theory, Research, Practice. New York: The Guilford Press, 1997.
• Pargament, Kenneth I. vd. “The Religious Dimension of Coping: Advances in Theory, Research, and Practice”. Handbook of the Psychology of Religion and Spirituality. ed. Raymond F. Paloutzian - Crystal L. Park. 479-495. New York: The Guilford Press, 2005.
• Patton, Michael Quinn. Nitel Araştırma ve Değerlendirme Yöntemleri. çev. ed. Mesut Bütün- Selçuk Beşir Demir. Ankara: Pegem Akademi, 2018.
• Peker, Ayşe Esra ve Şanlı, İrem. “Deprem ve Göç İlişkisi: 24 Ocak 2020 Elazığ Deprem Örneği”. İİBF Uluslararası İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 6/1 (2022), 125-154.
• Riggio, Heidi R. vd. “Explaining Death by Tornado: Religiosity and the God-Serving Bias”. Archiv für Religionspsychologie / Archive for the Psychology of Religion 40/1 (2018), 32-59.
• Sağıroğlu, Ali Zafer. vd. Deprem Sonrası Göç ve İnsan Hareketlilikleri Durum Değerlendirme Raporu. Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Göç Politikaları Uygulama ve Araştırma Merkezi, 2023. https://aybu.edu.tr/GetFile?id=89c8b6eb-c9a1-482a-8e22-065eb9b71006.pdf
• SBB, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. 2023 Kahramanmaraş ve Hatay Depremleri Raporu. 2023. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2023/03/2023-Kahramanmaras-ve- Hatay-Depremleri-Raporu.pdf
• Sert, Deniz. vd. Göç ve Deprem Durum Tespit Raporu. Göç Araştırmaları Derneği (GAR), 2023. https://gocarastirmalaridernegi.org/attachments/article/311/G%C3%B6%C3%A7%20ve%20Deprem%20- %20Durum%20Tespit%20Raporu.pdf
• Spilka, Bernard vd. “A General Attribution Theory for the Psychology of Religion”. Journal for the Scientific Study of Religion 24/1 (1985), 1-20.
• Şentürk, Ünal. “Bir Çatışma Kaynağı Olarak Afetlerin Değişmeye Etkisi”. Afet Sosyolojisi. ed. İslam Can. 111-131. Konya: Çizgi Kitabevi, 2020.
• Tarhan, Nevzat. “Deprem Psikolojisi”. Kur’an Mesajı: İlmi Araştırmalar Dergisi 2/22,23,24 (1999), 107-112.
• Tekeli, İlhan. “Türkiye’de İç Göç Sorunsalı Yeniden Tanımlanma Aşamasına Geldi”. Türkiye’de İç Göç, Sorunsal Alanları ve Araştırma Yöntemleri Konferansı. ed. Ahmet İçduygu, İbrahim Sirkeci, İsmail Aydıngün. 7-21. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, 1998.
• Tix, Andrew P. - Frazier, Patricia A. “The Use of Religious Coping During Stressfull Life Events: Main Effects, Moderation, and Mediation”. Journal of Consulting and Clinical Psychology 66/2 (1998), 411-422.
• Turan, Feryal. “Toplumsal Eşitsizlik ve Tabakalaşma”, Davranış Bilimleri I. ed. Ayşe Çiğdem Kırel - Zerrin Sungur Taşdemir. 149-171. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2012.
• Uğuz, Şükrü. “Depremlerin Görünmez Yıkımı: İnsanların Psikolojik Sağlığı Üzerindeki Etkileri”. Turkish Journal of Family Medicine and Primary Care 17/1 (2023), 6-9.
• Yapıcı, Asım. “Fiziksel ve Sosyal Hadiselere Sebep Atfetmede Dinin Rolü”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/1 (2003), 127-165.
• Yavuz, Ali - Dikmen, Süleyman. "Doğal Afetlerin Zararlarının Finansmanında Kullanılan Afet Öncesi Finansal Araçlar". Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi 3/2 (Mart 2016), 303-322.
• Yenilmez, Dilek Tiryaki. “Deprem ve Göç İlişkisi Üzerine Kısa Bir Değerlendirme”. Akademik Düşünce Dergisi 7 (2023), 49-52.
• Yıldırım, Ali – Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2018.
• Yıldız, Büşra - Akkoyun, Ayşe Zeynep. “Deprem Sonrası Psikiyatrik Destek”. İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimler Fakültesi Dergisi 8/2 (2023), 817-820.
• Yılmaz, Gaye Gökalp. “Afetlere Sosyolojik Bakış ve Türkiye’de Afet Yazınına Kuramsal Bir Yaklaşım”. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 9/1 (2021), 195-204. https://doi.org/10.18506/anemon.819871