EBÛ HAFS NECMÜDDÎN ÖMER EN-NESEFÎ’NİN ET-TEYSÎR Fİ’T-TEFSÎR’İNDE İSRAİLİYYÂTA DAİR BAZI RİVAYETLER -BAKARA SÛRESİ ÖRNEĞİ

Yıl 2022, Cilt: XXV Sayı: 2, 580 - 599, 04.01.2023

Hacı Çiçek

Öz

İsrâiliyyât, klasik tanımıyla daha çok, Yahudi ve Hıristiyan kaynaklardan yoğunluklu olarak tefsir kitaplarına giren bilgilerdir. Ne var ki bu kavram, iki muharref dinin dışındaki bilgileri içeren geniş bir alana sahiptir. İsrâiliyyât menşeli bilgilerin en yoğun alanın tefsir alanı olduğu herkesçe kabul görmüştür. Kıssaların arka planlarını ve önceki peygamberlerin kıssalarını daha iyi anlamak için Yahudi ve Hıristiyan din adamlarının bilgileri, bazı müfessirler tarafından tefsir yorumları arasına serpiştirilmiştir. İslâmî kaynakların verdiği bilgiye göre İsrâiliyyât’ın daha çok, Ka‘b el-Ahbâr (ö.32/652-53), Abdullah b. Selam (ö.43/663-64), Vehb b. Münebbih (ö.114/732) ve İbn Cüreyc (ö.150/767) aracılığıyla tefsir kitaplarına girmiştir. Söz konusu kişilerin verdikleri bilgilerin oranı, çeşitlilik göstermektedir. İsrâilî rivayetlere genellikle önceki müfessirler tarafından ilgi duyulduğu söylenebilir. Onlardan bazıları, eserlerinde vurguladıkları bilgileri analiz etmiş, bazıları ise hiçbir tenkide tabi tutmadan olduğu gibi kaydetmiştir. Daha sonraki müfessirlerin İsrâiliyyât hakkında duyarlı davrandıkları, söz konusu haberlere ihtiyatla yaklaştıkları görülmüştür. Eserinde İsrâiliyyât kaynaklı bilgilere yer veren müfessirlerden biri de Ebû Hafs Necmüddîn Ömer en-Nesefî’dir (ö.537/1142). O, et-Teysîr fî’t-Tefsîr adlı eserinde İsrâilî haberlere başvurmuştur. Bu çalışmada onun et-Teysîr fî’t-Tefsîr’indeki Bakara suresi eksenli haber ve rivayetleri ele alınmıştır. Bunun yanı sıra yeri geldikçe diğer müfessirlerin aynı kategorideki yorumlarına da temas edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, Tefsir, Nesefî, Bakara Suresi, İsrâiliyyât

Kaynakça

• Abdülbâkî, Muhammed Fuâd. el-Mu‘cemü’l-müfehres li elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm. İstanbul: el-Matbaatü’l-İslâmiyye, 1982.
• Abdülvahhâb, Ali Cuma Muhammed. el-Madhal ilâ dirâseti’l-mezâhibi’l-fıkhiyye. Kâhire: Dârü’s-selâm, 2001.
• Abdürrezzâk es-San‘ânî, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi‘ es-San‘ânî. et-Tefsîr. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, H/1419.
• Âlûsî, Şihâbüddîn Mahmûd. Rûhu’l-me‘âni fi tefsiri’l-Kur’âni’l-Azim ve’s-sebi’l-mesânî. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, H/1415.
• Ateş, Süleyman. Kur’ân-ı Kerîm’in yüce meâli ve çağdaş tefsiri. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1982.
• Âişe Abdurrahman, bint Muhammed Alî. et-Tefsîrü’l-beyânî li’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kâhire: Dârü’l-Maârif, ts.
• Begavî, Ebû Muhammed el-Hüseyin b. Mes‘ûd el-Ferra. Meâlimü’t-tenzîl fî tefsîri’l-Kur’ân. Beyrût: Dârü İhyâ et-Türâsi’l-Arabî, 1999.
• Bursevî, İsmâil Hakkı. Rûhu’l-beyân. Beyrût: Dârü’l-Fikr, ts.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1988.
• Ebussuûd Efendi. İrşâdü’l-ʿakli’s-selîm ilâ mezâya’l-kitâbi’l-kerîm. Beyrût: Dârü İhyâ et-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Ebû Hayyân el-Endülüsî, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf. el-Bahrü’l-muḥîṭ. Beyrût: Dârü’l-Fikr, 1999.
• Ebü’l-Hâris el-Gazzî, Muhammed Sıddîkî b. Ahmed el-Burnû. Mevsûatü’l-kavâıdi’l-fıkhiyye. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2003.
• Enver Şâh, Muhammed b. Muazzam Şah el-Keşmîrî el-Hindî. el-Arfu’ş-şezî şerhu süneni’t-Tirmîzî, thk. Mahmûd Şâkir, Beyrût: Dârü’t-Türâs el-Arabî, 2004.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed el-Herevî. Tehzîbü’l-Lüga. thk Muhammed Avd Mu’rib. Beyrût: Dârü İhyâi Türâsi’l-Arabî, 2001.
• Hacı Halîfe, Mustafâ b. Abdullâh, Keşfü’z-zünûn ‘an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn, Bağdâd: Mektebetü’l-Müsennâ, 1941.
• Hacvî, Muhammed b. el-Hasen b. el-Arabî es-Seâlibî. el-Fikrü’s-sâmî fî târîhi’l-fıkhi’l-İslâmî. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• Hâzin, Ebü’l-Hasen Alâüddîn Alî b. Muhammed b. İbrâhîm. Lübâbü’t-teʾvîl fî meʿâni’t-tenzîl. thk. Muhammed Ali Şâhîn. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
• İbn Acîbe, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Mehdî el-Hasenî. el-Baḥrü’l-medîd fî tefsîri’l-Kurʾâni’l-Mecîd. Kâhire: nşr. Hasan Abbas Zekî, 1998.
• İbn Atıyye el-Endülüsî, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs. Tefsîrü’l-Kurʾâni’l-ʿAzîm. thk. Es‘ad Muhammed Tayyıb. Mekke: Mektebetü Nazzâr Mustafa el-Bâz, 1419.
• İbn Kesîr, Ebü’l Fidâ İsmail. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Azîm. thk. Sâmî b. Muhammed es-Selâme. Beyrût: Darü Tayyibe, 1999.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ahmed. Mukaddime fî usûli’t-tefsîr. Beyrût: Mektebetü’l-Hayât, 1980.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâludîn Abdurrahmân b. Muhammed el-Bağdâdî. Zâdü’l-mesîr fî ilmi’t-tefsîr. thk. Abdürezzâk el-Mehdî. Beyrût: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 2001.
• Kassâb, Ebû Ahmed Muhammed b. Alî b. Muhammed el-Kerecî. en-Nüketü’d-dâlle ‘alâ’l-beyân fî envâi’l-‘ûlûm ve’l-ahkâm. thk. İbrâhîm b. Mansûr el-Cüneydil. Riyâd: Dârü’l-Kayyım, 2003.
• Kurtubî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li ahkâmi’l-Kur’ân. Kâhire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1964.
• Kutluboğa, Ebü’l-Fidâ Zeynüddîn Kâsım. Tâcü’t-terâcim. thk. Muhammed Hayr Ramazan Yûsuf. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 1992.
• Kutub, Seyyid. fî Zılâli’l-Kurʾân. Beyrût: Dârü’ş-Şurûk, H/1412.
• Magrâvî, Ebû Sehl Muhammed b. Abdurrahman. el-Müfessirûn beyne’t-te’vîl ve’l-isbât fî âyâti’s-sıfât. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Tefsîrü’l-Mâtürîdî (Te’vîlâtu ehli’s-sünne). Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb. Tefsîrü’l-Kurʾân (en-Nüket ve’l-‘uyûn), Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
• Mevdûdî, Ebü’l-A’lâ. Tefhîmü’l-Kur’ân. İstanbul: İnsan Yayınları, 1986.
• Mukâtil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen b. Beşîr el-Ezdî. et-Tefsîrü’l-kebîr. Beyrût: Dârü İhyâ et-Türâs, 2002.
• Nesefî, Ebû Hafs Necmüddîn Ömer b. Muhammed b. Ahmed en-Nesefî es-Semerkandî. et-Teysîr fî (ʿilmi)’t-tefsîr. thk. Mâhir Edîb Habbûş ve diğerleri. İstanbul: Dârü’l-Lübâb li’d-Dirâsât, 2019.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Abdullâh b. Ahmed b. Mahmud. Medârikü’t-tenzîl ve hakâikü’t-te’vîl. Beyrût: Dârü’l-Kelim et-Tayyib, 1998.
• Nîsâbûrî, Nizâmuddîn Hasen b. Muhammed b. Hüseyn el-A‘rec. Garâibü’l-Kurʾân ve reğâibü’l-furkân. Beyrût: Dârül-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• Nüveyhid, Âdil. Mu‘cemu’l-müfessirîn min sadri’l-İslâm hatta’l-‘asri’l-hâdır. takdim: Müfti’l-cumhûriyyeti’l-lübnâniyye eş-şeyh Hasan Hâlid. Beyrût: nşr. Müessesetü Nüveyhid es-sakâfe li’t-te’lîf ve’t-tercüme ve’n-neşr, 1998.
• Râzî, Fahreddîn. Mefâtîhü’l-gayb. Beyrût: Dârü İhyâ et-Türâsi’l-Arabî, 1999.
• Se‘âlibî, Ebû Zeyd Abdurrahmân b. Muhammed b. Mahlûf. el-Cevâhirü’l-hisân fî tefsîri’l-Kurʾân. Beyrût: Dârü İhyâ et-Türâsi’l-Arabî, 1997.
• Sem'ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdülcabbâr et-Temimî el-Mervezî. Tefsîrü’l-Kur'ân. thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhîm. Riyâd: Dârü’l-Vatan, 1997.
• Süyûtî, Abdurrrahmân b. Ebûbekir Celâluddîn. ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîri bi’l-me’sûr. Beyrût: Dârü’l-Fikr, ts.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmulî. Câmiʿu’l-beyân fî te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed en-Nîsâbûrî. el-Vasîṭ fî tefsîri’l-Kurʾâni’l-Mecîd, thk. Komisyon, Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili, İstanbul: Eser Neşriyat ve Dağıtım, 1979.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. Kâhire: Dârü’l-Kütübi’l-Hadîse, 1976.
• Zehebî, Şemsuddîn Ebû Abdullâh Muhammed b. Ahmed b. Osmân b. Kaymâz. Siyeru a‘lami’n-nübelâ. Kâhire: Dârü’l-Hadîs, 2006.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd. el-Keşşâf ‘an hakâiki gavâmidi’t-tenzîl ve ‘üyûni’l ekâvil fî vücûhi’t-te’vîl. Beyrût: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1987.
• Ziriklî, Hayruddîn. el-A’lâm., Beyrût: Dârü’l-Kalem, 1980.
• Zühaylî, Vehbe b. Mustafa, et-Tefsîrü’l-münîr, Dârü’l-Fikr el-Muâsır, Dımaşk, H/1418.