İbn Hibbân’ın İstihâre Lafzını Kullanarak Değerlendirme Yaptığı Râviler Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2024, Cilt: 60 Sayı: 1, 103 - 128, 15.03.2024

Bahadır Opus

https://doi.org/10.61304/did.1390442

Öz

Hadisler ve sünnet İslâm’da önemli bir yere sahiptir. Onun korunup muhafaza edilmesine sadr-ı evvelden itibaren dikkat gösterilmiş ve bu noktada bazı tedbirler alınmıştır. Ancak zamanın ilerlemesi ve bazı gelişmelerin yaşanması sebebiyle haberlerin naklinde isnad sorma ihtiyacı ortaya çıkmış ve belli bir süre sonra da isnad tenkitleri cerh-ta’dil ilmi gibi devasa bir disipline dönüşmüştür. İsnad ilmi, mevzû hadislerle mücadele ve sünneti muhafaza etme hususunda en etkili yöntem olmuştur. Bu ilmin ehemmiyetini gösteren birçok nakil vardır. Bu alanın önemli münekkitlerinden biri de İbn Hibbân’dır. O, güvenilir bulduğu râvileri es-Sikât, zayıf râvileri de el-Mecrûhîn isimli eserlerinde zikretmiştir. İbn Hibbân’ın her iki eserinde de kullandığı ve râvinin durumu hakkında tereddüt yaşadığını gösteren bazı ifadeler bulunmaktadır. Bu ifadelerden biri de “istihâre” lafzı olarak kısaltılan “Estehîrullâhe fîhi/Onun hakkında Allah’tan hayır umuyorum” cümlesidir. Bu çalışmada İbn Hibbân’ın râvinin durumu hakkında tereddüt yaşadığını hissettiren mezkûr cümleyi kullandığı isimleri ele alıp diğer münekkitlerin o râvi hakkındaki görüşlerine başvurarak ilgili râviler hakkında net bir sonuca ulaşmak hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Rical, Cerh-Ta‘dil, İbn Hibbân, İstihâre

A Study on the Narrators Evaluated by Ibn Hibban Using the Word Istikhara

Öz

Hadiths and sunnah have an important place in Islam. Since the very beginning, attention has been paid to their protection and preservation, and some precautions have been taken at this point. However, as time progressed and some developments took place, the need to ask attributions in the transmission of news emerged, and over time, criticism of attributions turned into a huge discipline such as the science al-jarh wa al-ta‘dil. The science of isnad has proven to be the most effective tool in combating the proliferation of fabricated hadiths and safeguarding the integrity of the Sunnah. Numerous narrations underscore the significance of this field of study. One prominent figure in the field is Ibn Hibban. In his work titled “al-Siqat,” Ibn Hibban mentioned the narrators whom he considered reliable, while in “al-Majruhin,” he listed the narrators whom he deemed weak. He used certain expressions in his works that indicated his uncertainty or hesitation regarding the status of certain narrators. One of the expressions utilized is the phrase “Estehirullahe fihi/I request goodness from Allah about him”, often abbreviated to “istikhara”. This study aims to arrive at a definitive conclusion regarding the credibility of relevant narrators. This will be achieved by examining the instances where Ibn Hibban employed expressions indicating his reservations about the narrator’s reliability, and by considering the evaluations of other critics concerning the same narrators.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Rijal, al-Jarh wa al-Ta‘dil, Ibn Hibban, Istikhara

Kaynakça

• Aşıkkutlu, Emin. “Cerh-Ta‘dil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/394- 401. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Aşıkkutlu, Emin. Hadiste Rical Tenkidi. İstanbul: İFAV Yayınları, 1997.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: İFAV, 2015.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. ed-Du‘afâu’s-sağîr. thk. Mahmûd İbrâhîm Zâyid. Haleb: Dâru’l-Va‘y, 1396/1976.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiʿu’l-müsnedü’s-sahîhu’lmuhtasar min umûri Resûlillâh sallallāhü ʿaleyhi ve sellem ve sünenihî ve eyyâmih. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9 Cilt. Cidde: Dâru Tavki’n-Necât, 1421/2001.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. et-Târîhü’l-kebîr. thk. Muhammed b. Sâlih ed-Debbâsî. 12 Cilt. Riyad: en-Nâşirü’l-Mütemeyyiz, 1440/2019.
• Cüdey‘, Abdullah b. Yûsuf. Tahrîrü ulûmi’l-hadîs. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r- Reyyân, 1424/2003.
• ÇALGAN, Mehmet Ali. “İbn Hibbân’ın Kitâbu’l-Mecrûhîn’de Kullandığı Metin Tenkiti Esasları”. Antakiyat 5/2 (Aralık 2022), 323-348.
• Çelik, Yüksel. İbn Hibbân ve Hadis İlmindeki Yeri. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1993.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eşʿas es-Sicistânî. es-Sünen. thk. Yâsir Hasan vd. Beyrut: Müessesetür’r-Risâle, 1436/2015.
• Ebû Gudde, Abdulfettâh. Lemahât min târîhi’s-sünne ve ulûmi’l-hadîs. Beyrut: Dâru’l-Beşâir el-İslâmiyye, 1429/2008.
• Gül, Recep Emin. “Hadis İlminde Cerh-Ta‘dîl Mertebeleri”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 43 (Temmuz 2015), 362-386.
• Halîlî, Ebû Ya‘lâ Halîl b. Abdillâh b. Ahmed el-Kazvînî. el-İrşâd. thk. Muhammed Saîd. 3 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409/1988.
• Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd b. Muhammed b. İbrâhîm. Meʿâlimü’s-sünen. 4 Cilt. Haleb: el-Matbaatü’lİlmiyye, 1351/1932.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed en-Nemerî. et-Temhîd limâ fi’l-Muvatta’ mine’l-meânî ve’l-esânîd. thk. Beşşâr Avvâd Marûf v.dğr. 17 Cilt. Londra: Müessesetü’l-Furkân, 1439/2017.
• İbn ʿAdî, Ebû Ahmed el-Cürcânî. el-Kâmil fî duʿafâʾi’r-ricâl. thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1418/1997.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el- Cerh ve’t-taʿdîl. Beyrut: Dâru İhyâi Türâsi’l-Arabî, 1271/1952.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir Abdullâh b. Muhammed. el-Musannef. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd,1408/1988.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Hacer el-Askalânî. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1995.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Hacer el-Askalânî. Takrîbü’t- Tehzîb. thk. Muhammed Avvâme. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1444/2012.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Hacer el-Askalânî. Tehzîbü’t- Tehzîb. 12 Cilt. Hindistan: Dâiratü’l-Meârif, 1326/1908.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Hacer el-Askalânî. Lisânü’lmîzân. thk. Ebû Gudde. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Beşâir el-İslâmiyye, 1422/2002.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Hacer el-Askalânî. Fethu’l-bârî. thk. Muhibüddin el-Hatîb. 13 Cilt. Mısır: Mektebetü’s-Selefiyye, 1390/1970.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût v.dğr. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. el-Mecrûhîn. thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî. 2 Cilt. Riyad: Dâru’s-Sumayʿî, 1420/2000.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. es-Sikât. thk. Muhammed Abdülmuîd Hân. 9 Cilt. Haydarabat: Dâru’l-Maarif el-Osmâniyye, 1393/1973.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. et-Tekâsîm ve’l-envâʿ. thk. Mehmet Ali Sönmez - Halis Aydemir. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1433/2012.
• İbn Maîn, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Maîn b. Avn el-Mürrî el-Bağdâdî. et-Târîh (Yahyâ b. Maîn ve kitâbuhû et-Târîh ile birlikte). thk. Ahmed Muhammed Nûr Seyf. 4 Cilt. Mekke: Merkezü’l-Bahs el-İlmî, 1399/1979.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el- Bağdâdî. ed-Duʿafâ ve’l-metrûkûn. thk. Abdullah el-Kâdî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1406/1985.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eşŞehrezûrî. ʿUlûmü’l-hadîs. thk. Nureddin Itr. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1418/1998.
• Karataş, Mustafa. “Hadislerde İsnad Sistemi”. Diyanet İlmî Dergi 39/4, 71-84.
• Keskin, Yusuf Ziya. “İbn Ebî Hâtim ve “el-Cerh ve’t-Ta’dil”indeki Metodu”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 (Haziran 2001), 5-29.
• Koçyiğit, Talat. Hadis Tarihi. Ankara: TDV Yayınları, 1967.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf. Tehzîbü’l- Kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Marûf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1413/1992.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmiʿu’ssahîh. thk. Muhmmed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Kahire: Matbaatü Îsâ, 1374/1955.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. ed-Duʿafâʾ ve’l-metrûkîn. thk. Muhammed İbrâhîm Zâyid. Haleb: Dâru’l-Vaʿy. 1396/1976.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünen. thk. Yâsir Hasan v.dğr. Beyrut: Müessesetür’r-Risâle, 1436/2015.
• Polat, Salahattin. Hadis Araştırmaları. İstanbul: İnsan Yayınları, 5. Basım, 2014.
• Rizzo, Hasan Muzaffer. “İbn Hibbân’ın El-Mecrûhîn mine’l-muhaddisîni’d-du‘afâ ve’l-metrûkîn Adlı Kitabındaki Metodunun Elestirel Analizi”. Hadis Tetkikleri Dergisi 7/2 (Aralık 2009), 19-44.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. Fethu’l-muğîs bi-şerhi Elfiyyeti’l-hadîs li’l-ʿIrâkî. thk. Ali Hüseyin Ali. 4 Cilt. Mısır: Mektebetü’s-Sünne, 1424/2003.
• Sibâʿî, Mustafa. es-Sünne ve mekânetühâ fi’t-teşrîʿi’l-İslâmî. Beyrut: Dâru’l- Varrâk, ts.
• Sönmez, Mehmet Ali. “İbn Hibbân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/63-64. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Tedrîbü’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n-Nevevî. thk. Tarık b. Avadullah. 2 Cilt. Riyad: Dâru’lÂsıme, 1424/2003.
• Taş, Mustafa. Buhârî’nin Cerh-Ta‘dil Metodu. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Turhan, Halil İbrahim. Cerh-Ta‘dîl İlminin Hicrî İlk İki Asırdaki Gelişim Seyri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• ʿUkaylî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Amr b. Mûsâ. ed-Duʿafâʾü’l-kebîr. thk. Abdülmʿtî Emîn Kalʿacî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1404/1984.
• Yıldırım, Enbiya. Hadiste Metin Tenkidi Tarihi Süreç Yeni Yaklaşımlar. Ankara: OTTO Yayınları, 2015.
• Yücel, Ahmet. Hadis Tarihi. İstanbul: İFAV Yayınları, 16. Basım, 2014.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Târîhu’l-İslâm. thk. Beşşâr Avvâd Marûf. 17 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1424/2003.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Dîvânü’ddu ʿafâ. thk. Hammâd b. Muhammed el-Ensârî. Mekke: Mektebetü’n-Nehda, 1387/1967.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. el-Kâşif. thk. Muhammed Avvâme - Ahmed Muhammed el-Hatîb. 2 Cilt. Cidde: Dâru’l-Kıble, 1413/1992.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. el-Mûkiza. thk. Ebû Gudde. Haleb: Mektebetü’l-Matbûât el-İslâmiyye, 1412/1991.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Mîzânü’l-iʿtidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed Becâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1382/1963.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Tezhîbü’t- Tehzîb. thk. Guneym Abbâs - Mecdî es-Seyyid. 11 Cilt. Mısır: Mektebetü’l-Fârûk el- Hadîse, 1425/2004.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh. el-İcâbe li-îrâdi me’stadrekethü Âişe ale’s-sahâbe. thk. Said el-Efgânî. Beyrut: el Mektebü’lİslâmî, 1390/1970.