Accounting and Auction Transactions of Foundations and Zawiyes in Kütahya Sanjak (1832-1863)

Yıl 2022, Sayı: 71, 168 - 188, 28.01.2022

Meltem Aydın Lokman Aydın

https://doi.org/10.51290/dpusbe.1000245

Öz

In the Islamic world, dervish lodges and zawiyah, whose foundations date back to the Age of Happiness, came to the fore with their sufism-based education activities in the process of Turkification and Islamization of Anatolia. These institutions have been decisive in the enrichment of religious, cultural and economic life in the opening of many towns and villages to settlement, along with mosques. In Kütahya, dervish lodges and zawiyah belonging to the Mevleviyye, Nakşibendiyye, Rifaiyye ve Halvetiyye orders were established. In this study, in between 1832-1863, the auction procedures of the incomes of the districts and towns subjected to the Kütahya Sanjak and the lodges in the villages connected to them, and the data in some accounting documents were examined and evaluated based on archive documents.

Anahtar Kelimeler

Kütahya, Lodge, Zawiyah, Foundation, Auction, 19th Century.

Kütahya Sancağındaki Vakıf ve Zaviyelerin Muhasebe ve Müzayede İşlemleri (1832-1863)

Öz

İslâm dünyasında temeli Asr-ı Saadet Dönemi’ne kadar uzanan tekke ve zaviyeler, Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşması sürecinde tasavvuf ağırlıklı eğitim-öğretim faaliyetleri ile öne çıkmışlardır. Camilerle birlikte birçok kasaba ve köyün yerleşime açılmasında dinî, kültürel ve ekonomik hayatın zenginleşmesinde belirleyici olmuşlardır. Türklerin hâkimiyeti altına girdikten sonra hızla Türk-İslâm şehri hüviyeti kazanan Kütahya’da Mevleviyye, Nakşibendiyye, Rifaiyye ve Halvetiyye tarikatlarına mensup tekke ve zaviyeler kurulmuştur. Ahi teşkilatına mensup pek çok kişi zaviyelerin kurulmasında öncü olmuştur. Kütahya’da bulunan zaviyelerin mukataalarını iltizam sistemi ile işletilmek üzere müzayedeler düzenlenmiştir. Bu çalışmada 1832-1863 yılları arasında Kütahya Sancağına tabi kazalar, nahiyeler ve bunlara bağlı köylerde bulunan zaviye-vakıf gelirlerinin müzayede işlemleri ve bazı muhasebe evrakında bulunan veriler, arşiv belgelerine dayalı olarak incelenip değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kütahya, Tekke, Zaviye, Vakıf, Müzayede, 19. Yüzyıl

Kaynakça

• BOA; EV.d. 10553; 11866; 16368; 16551;16559; 16669; 17119; 17743
• Ağar, S. (2007). Geçmişten bugüne mali idare. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, (73), 372-432.
• Algar, H. (2006). Nakşibendiyye. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 32, ss. 335-342). İstanbul: TDV Yayınları.
• Arıkan, R. (Kasım 2010). Tanzimat döneminde Kütahya. [Yayınlanmamış doktora tezi], Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
• Aydın, B. (2003). Meclis-i Meşâyih. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 28, ss. 247-248). Ankara: TDV Yayınları.
• Bakırcı, N. ve Türkan, H. K. (2013). Tekke ve zaviyelerin Balkanlar’daki rolü ve önemi. TÜRÜK Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, (1), 145-160.
• Bardakoğlu, A. (1995). Ferağ. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 32, ss. 351-354). İstanbul: TDV Yayınları.
• Bozkurt, N. (2018). Kütahya 1842-1843 (Müslüman nüfus ve sosyal yapı). Ankara: Kütahya Belediyesi Yayınları.
• Ceyhan, S. (2018). Tarikat ve tekke kavramlarına dair. S. Ceyhan (Ed.) Türkiye’de tarikatlar tarih ve kültür içinde (ss. 27-53). İstanbul: İSAM Yayınları.
• Ceylan, M. (2017). Şeyh Çakır köyü (Kütahya-Hisarcık) Aleviliği, [Yayınlamamış yüksek lisans tezi]. Süleyman Demirel Üniversitesi , Isparta.
• Çiftçioğlu İ. (2017). Germiyanoğulları topraklarında Hacı Bektaş Velî kültürünün temsilcileri. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (53), 179-193.
• Demirel, Ö. (1995). Osmanlı dönemi Sivas vakıflarının idari organizasyonu ve problemleri. Tarih Araştırmaları Dergisi, 17(28), 65-69.
• Erdoğan Çelikkın, Z. (2019). Osmanlı modernleşmesi ve kuruluşundan Tanzimat’a Evkâf-ı Hümayun Nezâreti (1826-1839), [Yayınlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Genç, M. (2000). İltizam. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 32, ss. 154-158). İstanbul: TDV Yayınları.
• Hançer, T. H. (2019). Evkaf Nezâreti (1826)’nin denetimi öncesi ve sonrasında Mihrişah Valide Sultan Vakfı’nın mali yapısı (1797-1837). Bülent Ecevit Üniversitesi, Uluslararası Yönetim İktisat ve İletişim Dergisi, 15(4), 1083-1100.
• Kara, M. (2019). Din ve sanat açısından tekkeler ve zaviyeler. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Koyuncu, N. (2014). Osmanlı Devleti’nde sarrafların mültezimlere kefilliği. İstanbul Üniversitesi. Hukuk Fakültesi Dergisi, 5( 1), 295-326.
• Köprülü, O. F. (1994). Efendi. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 10, ss. 455-456). İstanbul: TDV Yayınları.
• Köprülü M. F. (2005). İslâm ve Türk hukuk tarihi araştırmaları ve vakıf müessesesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Mustafa Nuri Paşa. (1992). Netayicü’l-vukuat, N. Çağatay (Haz.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Osmanzâde H. V. (2006), Sefîne-i evliyâ II, M. Akkuş ve A.Yılmaz (Haz). İstanbul: Kitapevi Yayınları.
• Öngören, R. (2011). Tarikat, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 40, ss. 95-105). İstanbul: TDV Yayınları.
• Öngören, R. (2018). Osmanlı Türkiye’sinde tarikatlar. S. Ceyhan.(Ed.) Türkiye’de tarikatlar tarih ve kültür içinde (ss. 55-94). İstanbul: İSAM Yayınları.
• Özsaray, A. T. (2018). Arşiv belgeleri ışığında Osmanlı’da devlet-tekke ilişkileri (XIX. Yüzyıl). [Yayınlanmamış doktora tezi]. Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, İstanbul
• Öztürk, N. (1995). Türk yenileşme tarihi çerçevesinde vakıf müessesesi. Ankara: TDV Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (1993). Tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü II. İstanbul: MEB Basımevi.
• Palaz Yıldırım, S. (2017). Kütahya Hıdırlık Mescidi, Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 12 (13), 437-456.
• Parlak S. ve Tanrıkorur, Ş. B. (2003), Kütahya Mevlevîhânesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 27, ss. 1-3). Ankara: TDV Yayınları.
• Soyer Zeyrek, Ö. (2015). 18. Yüzyılda Kütahya vakıflarının sosyal ve ekonomik hayata katkıları.[Yayınlanmamış doktora tezi]. Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyonkarahisar.
• Şahin, İ. (2006). Nahiye. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 32, ss. 306-308). İstanbul: TDV Yayınları.
• Tabakoğlu, A. (2016). Osmanlı malî tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Türkel, E. (2017). 16. yüzyılın sonlarında Kütahya sancağı vakıfları, (Emet, Denizli, Uşak, Burdur). [Yayınlamamış yüksek lisans tezi]. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, Bilecik.
• Yakupoğlu C. (2009). Germiyanoğulları muhitinde ahiler ve zaviyeleri. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 4 (3), 2264-2285.
• Yazır, E. M. H. (2020). Osmanlı vakıf hukukuna giriş: Ahkâm-ı evkaf. H. Çilingir. (Haz). İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları.