DIFFERENT PERSPECTIVES ON THE EAST-WEST ISSUE: PEYAMİ SAFA'S FATİH-HARBİYE AND SAFİYE EROL'S ÜLKER FIRTINASI NOVELS

Yıl 2023, Cilt: 63 Sayı: 2, 1294 - 1316, 25.12.2023

Barış Berhem Acar

https://doi.org/10.33171/dtcfjournal.2023.63.2.17

Öz

The East-West issue became one of the main themes with the modernization of Turkish literature. With the examples of genres borrowed from the West, the limits of Westernization were tried to be determined; those who exceeded the limits were criticized as "snobs". What to take from the West and what to embrace from the East were revealed by the authors in their works. The novels with theses were fictionalized with exemplary events that happened to snobs who became Westernized incorrectly; the ideal types who found a balance between the two civilizations were rewarded and heroized. During the Tanzimat period, the values determined through characters were presented to the reader as absolute truths through literature. Afterwards, it must be said that the issue of right/wrong Westernization remained on the agenda. Especially with the proclamation of the Republic, when the nation-state construction was added to correct Westernization, there was an increase in the number of novels with theses; writers who thought they had the power to decide what was right and wrong tried to guide their readers. However, in the relatively free and pluralistic literary environment after the proclamation of the Republic, as new literary genres became widespread and the works of writers from different backgrounds increased, new perspectives began to be put forward. Thus, while there was continuity in the view of Westernization, there were also ruptures. This article will focus on Peyami Safa's Fatih-Harbiye, one of the cult texts of the idea of Westernization that has been going on since Tanzimat, and Safiye Erol's Ülker Fırtınası, which looks at Westernization from a more positive perspective, and examine their different approaches to the same issue. It will be shown how Peyami Safa's positioning of false Westernization and Safiye Erol's reflection of the possibilities of Westernization, the similarities and differences of the two novels will be emphasized, and an idea of the state of the literary public of the 1930s will be tried to be given through the different conclusions they reach despite describing the same period.

Anahtar Kelimeler

Westernazitation, Westernazitation, Peyami Safa, Safiye Erol, Turkish novel, representation

DOĞU-BATI MESELESİNE FARKLI BAKIŞLAR: PEYAMİ SAFA'NIN FATİH-HARBİYE VE SAFİYE EROL'UN ÜLKER FIRTINASI ROMANLARINDA BATI TAHAYYÜLÜ

Öz

Doğu-Batı meselesi Türk edebiyatının modernleşmesiyle birlikte ana izleklerden biri olmuştur. Batı’dan alınan türlerin örneklerinin verilmesiyle birlikte Batılılaşmanın sınırları belirlenmeye çalışılmış; sınırı aşanlar “züppe” olarak gösterilerek eleştirilmiştir. Batı’dan ne alınacağı, Doğu’dan ise neye sahip çıkılacağı yazarlar tarafından eserlerinde ortaya konulmuştur. Yazılan tezli romanlar, yanlış Batılılaşan züppelerin başına gelen ibretlik olaylarla kurgulanmış; iki medeniyet arasında dengeyi tutturan ideal tipler ödüllendirilerek kahramanlaştırılmıştır. Tanzimat döneminde tipler üzerinden belirlenen değerler, edebiyat vasıtasıyla okuyucuya kesin doğrular olarak sunulmuştur. Sonrasında da doğru/yanlış Batılılaşma meselesinin hep gündemde kaldığı söylenmelidir. Özellikle Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte doğru Batılılaşmaya ulus-devlet inşası da eklenince tezli romanların sayısında artış olmuş; neyin doğru neyin yanlış olduğuna karar verme kudretine sahip olduğunu düşünen yazarlar, okurlarını yönlendirmeye çalışmıştır. Ancak Cumhuriyet’in ilanından sonraki görece özgür ve çoğulcu edebiyat ortamında yeni edebî türler yaygınlaşıp farklı cenahlardan yazarların eserleri arttıkça yeni bakış açıları ortaya konmaya başlamıştır. Böylece Batılılaşmaya bakışta bir yandan süreklilik hâkimken diğer yandan kırılmalar olduğu gözlemlenmiştir. Bu makalede 1930’lı yılları konu alan ve Tanzimat’tan itibaren devam eden Batılılaşma fikrinin kült metinlerinden biri olan Peyami Safa’nın Fatih-Harbiye romanı ile Batılılaşmaya daha olumlu bir perspektiften bakan Safiye Erol’un Ülker Fırtınası isimli romanına odaklanılarak aynı meseleyi farklı ele almaları incelenecektir. Peyami Safa’nın yanlış Batılılaşmayı konumlandırma biçimiyle Safiye Erol’un Batılılaşmanın imkânlarını nasıl yansıttığı gösterilecek, iki romanın benzer ve farklı yönleri vurgulanacak, aynı dönemi anlatmalarına rağmen vardıkları farklı sonuçlar üzerinden 1930’lı yılların edebiyat kamusunun durumuna dair bir fikir verilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Batılılaşma, Peyami Safa, Safiye Erol, Türk romanı, Temsil

Kaynakça

• Akar, H. (2019). Safiye Erol’un Eserlerinde Modernleşme ve Toplumsal Cinsiyet. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ay, T. (2021). Edebiyatımızda Unutulan ve Kaybedenler 1. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Ayyıldız M. ve Baytok R. (2017). Safiye Erol Romanlarında Kadın Olgusu. AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17(1), 217-228.
• Erol S. (2006). Ülker Fırtınası (3. bs.). İstanbul: Kubbealtı Neşriyâtı.
• Erol, K. (2011). Kültür Değişmesi ve Safiye Erol’un “Kadıköyü’nün Romanı” ve “Ülker Fırtınası” Adlı Romanlarında Kuşak Çatışması. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(16), 387-406.
• Köroğlu, E. (2021). Zaman Kaçığı: Fatih-Harbiye'de Bir Gerçekçilik Sorunu Olarak Yanlış Batılılaşma. Seval Şahin, Didem Ardalı Büyükarman, Banu Öztürk, Tülin Ural (Ed.). Parçadan Bütüne: Peyami Safa Kitabı içinde (s. 11-20). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Moran, B. (2001). Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 1 (10. bs.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Naci, F. (1999). Yüz Yılın Yüz Türk Romanı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Narlı, M. (2019). Roman Ne Anlatır. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Safa, P. (1958). Türk İnkılâbına Bakışlar. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Safa, P. (1999). Fatih-Harbiye. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Tekin, M. (1999). Romancı Yönüyle Peyami Safa. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Yardım, M. N. (2003). Safiye Erol Kitabı. İstanbul: Benseno Yayınları.
• Yılmaz, H. (2021). Safiye Erol’un Kadıköy’ü: Melez Bir Terkip. Türkiyat Mecmuası, 31(1), 463-480.