ERDEBİL TEKKESİ’NE DAİR YENİ BİR VESİKA: ŞEYH İBRAHİM SAFEVÎ’NİN MİRAS LİSTESİ

Yıl 2023, Cilt: 63 Sayı: 2, 1082 - 1119, 25.12.2023

Namiq Musalı

https://doi.org/10.33171/dtcfjournal.2023.63.2.8

Öz

XIV. yüzyılda Erdebil Tekkesi’nin ekonomik hayattaki rolünü yansıtan çok sayıda belge zamanımıza ulaşmıştır. Fakat XV. yüzyıla ait bu tarz belgelerin sayısı son derece azdır. Özellikle de Şeyh İbrahim Şeyhşah’ın 1429-1447 yıllarını kapsayan mürşitlik dönemine ilişkin bilgilerin kısıtlı olduğunu ifade etmeliyiz. XVII. yüzyıl müellifi Şeyh Hüseyin Zâhidî’nin Silsiletü’n-Neseb-i Safeviyye isimli eserinin 1099/1688 tarihli Tahran nüshasında yer alan bir vesikanın metni, Şeyh İbrahim’in maddi birikimleri ve ekonomik durumu üzerine net bilgiler vermesi açısından dikkat çekicidir. 851/1447 tarihinde hazırlanmış olan bu belge, Şeyh İbrahim’in miras olarak evlatlarına bıraktığı gayrimenkul emlakin listesini içermektedir. İlgili vesika, şeyhin altı oğlunun ve altı kızının (toplamda on iki evladının) olduğunu göstermektedir. Listeden anlaşıldığı üzere Şeyh İbrahim, tam veya kısmen sahip bulunduğu 28 köy, 3 bağ ve 2 ev üzerinde mülkiyet haklarını vefatı arifesinde evlatlarına miras olarak bırakmıştır. Şeyhin özel mülkiyetini teşkil eden bu emlak çoğunluk itibarıyla Erdebil yöresinde bulunmaktaysa da Azerbaycan’ın Tebriz, Şebüster, Karadağ, Germrûd, Halhal, Serâb, Lenkeran-Astara, Elîvân, Meşkîn ve Muğan gibi diğer bölgelerinde de kendisinin çeşitli mülklere sahip olduğunu görmekteyiz. Şeyh İbrahim, 4 köy üzerindeki mülkiyet haklarını kızlarına vasiyet ederken, geriye kalan emlakinin tamamını oğullarına devretmiştir. Ele alınan vesika, Azerbaycan'ın tarihî coğrafyasının araştırılması açısından da ilgi uyandırmaktadır. Makale çerçevesinde söz konusu belge Farsçadan Türkçeye çevrilmiş ve değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Safevîler, Erdebil, Tarihî Coğrafya, Miras

Teşekkür

Teşekkür eder, saygılar sunarım

A NEW DOCUMENT ON ARDABIL DARVISH LODGE: HERITAGE LIST OF SHEIKH IBRAHIM SAFAVI

Öz

Numerous documents have survived to our time, reflecting the role of the Ardabil darvish lodge in the economic life of Azerbaijan in the 14th century. However, the number of such documents dating back to the 15th century is extremely few. In particular, it should be noted that information about the period of Sheikh Ibrahim Sheikh-Shah’s mentorship, covering the years 1429-1447, is limited. The text of the document in the Tehran copy (dated 1099/1688) of Silsilat al-Nasab-i Safaviyya by the 17th century author Sheikh Hussein Zahidi is remarkable in that it gives clear information about Sheikh Ibrahim's material savings and his economic situation. This document, prepared in 851/1447, contains a list of real estate that Sheikh Ibrahim left to his children as a heritage. The relevant document states that the Sheikh had six sons and six daughters (twelve children in total). As can be understood from the list, on the eve of his death, Sheikh Ibrahim left his children ownership on 28 villages, 3 orchards and 2 houses, which he fully or partially owned. Although this estate, which consist the private property of the Sheikh, is mainly located in the Ardabil region, we see that he owned various properties in other regions of Azerbaijan, such as Tabriz, Shabestar, Garadagh, Garmrud, Khalkhal, Sarab, Lankaran-Astara, Alivan, Meshkin and Mugan. While Sheikh Ibrahim bequeathed his ownership on 4 villages to his daughters, he passed on all of his remaining property to his sons. The document is also of interest from the view point of studying the historical geography of Azerbaijan. Within the framework of the article, the document was translated from Persian into Turkish and evaluated.

Anahtar Kelimeler

Safavids, Ardabil, Historical Geography, Heritage

Kaynakça

• Arı, A. (2012). Vasiyet. İslâm Ansiklopedisi (C. 42, s. 552-555). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Arıklı, E. (2004). Ərdəbil livasının müfəssəl dəftəri. Bakı: Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Şərqşünaslıq İnstitutunun nəşri.
• Aydoğmuşoğlu, C. (2014). Safevîye Tarikatı Tarihi. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Browne, E. G. (1932). A Descriptive Catalogue of the Oriental Mss. Belonging to the Late Edward G. Browne. Completed and edited by R. A. Nicholson. Cambridge University Press.
• Bünyadov, Z. (2012). Novıye materialı o vidnıx deyateley Azerbaydjana v epoxu srednevekovya (statya tretya). Azərbaycan şərqşünaslığı, 2(8), 58-62.
• Devellioğlu, F. (1960). Osmanlıca – Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Doğuş Matbaası.
• Efendiyev, O. (2018). Azerbaycan Safevî Devleti (16. Yüzyıl). (A. Asker, Çev.) . İstanbul: Teas Press.
• Əliyeva, R. vd. (2007). Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti. I-II. c. Bakı: Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Dilçilik İnstitutunun nəşri.
• Emleşî, N. P. ve Zeylâbpûr, B. (1387). Şeyh İbrahim Safevî: mürşid-i gümnâm. Faslnâme-i İlmî ve Pejûheşî-i Târîh, III/11, 35-56.
• Envâr, S. A. (1369). Fihrist-i nüsah-ı hattî-i Kitâbhâne-i Millî-i İran. III. c. Tahran: Çâphâne-i Armağan.
• Erdebîlî, İbn Bezzâz. (1373). Safvetü’s-Safâ (der tercüme-i ahvâl ü akvâl ü kerâmât-ı Şeyh Safiyeddîn İshak Erdebîlî). Mukaddime ve tashîh: G. R. Tabâtabâî Mecd. Tebriz: İntişârât-ı Musahhih.
• Ghereghlou, K. (2017). Chronicling a Dynasty on the Make: New Light on the Early Safavids in Hayati Tabrizi’s Tarikh. Journal of American Oriental Society, 137(4), 805-832.
• Gölpınarlı, A. (1969). 100 Soruda Türkiye’de Mezhepler ve Tarîkatlar. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Gronke, M. (1993). Derwische im Vorhof der Macht: Sozial und Wirtschaftsgeschichte Nordwestirans im 13. und 14. Jahrhundert. Stuttgart: Steiner.
• Herevî, Emîr Sadreddin İbrâhîm Emînî. (1383). Fütûhât-ı Şâhî. Tashîh ü ta‘lîk ü tevzîh ü izâfât: M. R. Nasîrî. Tahrân: Encümen-i Âsâr ü Mefâhîr-i Ferhengî.
• Herrmann, G. (1971). Urkunden-Funde in Azarbaygan. Archaeologische Mitteilungen Aus Iran (Herausgegeben Vom Deutschen Archaologischen Institut Abteilung Teheran), Neue Folge Band 4, 249-262.
• İbrahimov, C. (1960). Səfəvilərin Ərdəbil hakimiyyəti tarixinə dair. Bakı: Azərbaycan Pedaqoji İnstitutu nəşriyyatı.
• Kenanoğlu, M. M. (2020). Mülk. İslâm Ansiklopedisi (c. 31, s. 539-540). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kesrevî, A. (1996). Çend makale. Köln: İntişârât-ı Mehr.
• Khleifat, A. M. (1973). The Caliphate of Hishâm b. 'Abd al-Malik (105-125/724-743) With Special Reference to Internal Problems. Thesis submitted for the degree of Doctor of Philosophy. University of London: School of Oriental and African Studies.
• Koca, F. (2000). İkrar. İslâm Ansiklopedisi (c. 22, s. 38-40). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kostıgova, G. İ. (1988). Persidskiye i tadjikskiye rukopisi gosudarstvennoy publiçnoy biblioteki imeni M. E. Saltıkova-Şedrina (Alfavitnıy katalog). Nauçnıy redaktor: A. N. Boldırev. Çast I. Leningrad: Gosudarstvennaya publiçnaya biblioteka imeni M. E. Saltıkova-Şedrina.
• Kummî, Kâdı Ahmed. (1383). Hulâsatü’t-Tevârîh. Tashîh: İ. İşrâkî. I. c. Tahrân: İntişârât-ı Dânişgâh-ı Tahran. Kütükoğlu, M. (1994). Osmanlı Belgelerinin Dili. İstanbul: Kubbealtı Akademisi Kültür ve Sanat Vakfı. Leşker-nüvîs, Mirza Hasan Han. Kitâbçe-i Sarîhü’l-Mülk. İran İslâmî Şûrâ Meclisi Ktp.,nr. 17228/208393.
• Marcinkowski, C. (2012). Persian Historical Writing under the Safavids. In J. Rabasa, M. Sato, E. Tortarolo and D. Woolf (ed.). The Oxford History of Historical Writing (Vol. 3, p. 173-191). Oxford University Press.
• Mazzaoui, M. (1972). The Origins of the Safawids: Shi’ism, Sufism and the Ghulat. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag GMBH.
• Mirzəyev, M. (1993). Talış toponimlərinin qısa izahlı lügəti. Bakı: Azərbaycan nəşriyyatı.
• Musalı, N. (2016). Şeyh İbrahim Safevî Döneminde Erdebil Tekkesi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 80, 9-30.
• Petruşevskiy, İ. P. (1949). Gosudarstva Azerbaydjana v XV veke, Sbornik statey po istorii Azerbaydjana, I, 153-213.
• Piriyev, V. (2003). Azərbaycan XIII-XIV əsrlərdə. Bakı: Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Tarix İnstitutunun nəşri.
• Rahmetî, M. K. (1395). Cafer b. Ali-i Safevî: halka-i hazf-şode ez târîh-i Safevîyân. A. Evcebî (ed.). Ferzend-i Herât: Ercnâme-i Üstâd Necîb Mâil Herevî içinde (s. 389-424). Tahran: Müessese-i Hâne-i Kitâb ve Edebiyyât-ı İran.
• Rezmârâ, H. A. vd. (1330). Ferheng-i Coğrafya-yı İran. IV. c. Tahran: İntişârât-ı Dâirei Coğrafyaî-i Sitâd-ı Erteş.
• Rumlu, Hasan. (1389). Ahsenü’t-Tevârîh. I-III. c. Tashîh ve tahşiye: Abdülhüseyin Nevâî. Tahran: İntişârât-ı Esâtîr.
• Saferî, B. (1370-1371). Erdebîl der güzergâh-ı târîh. I-III. c. Erdebil: İntişârât-ı Dânişgâh-ı Âzâd-ı İslâmî.
• Šayḫ al-Ḥukamā’ī, I., Watabe, R. snd Matsui, D. (2017). Fragments of Two Mongolian-Persian Bilingual Decrees of Jalayirid Šayḫ Uways. Studies on the Inner Asian Languages, XXXII, 49-149.
• Şeyhülhükemâî, İ. (1387). Fihrist-i Esnâd-ı Buk‘a-i Şeyh Safiyeddîn-i Erdebîlî. Tahran: Kitâbhâne, Muze ve Merkez-i Esnâd-ı Meclis-i Şûrâ-yı İslâmî.
• Şîrâzî, Zeynelabidin Abdi Bey Nevîdî. (1390). Sarîhu’l-Mülk: Vakfnâme-i Buk‘a-i Şeyh Safiyeddin-i Erdebîlî. Tashîh ü izâfât: M. M. Hidâyetî. Tahran: Sâzmân-ı Evkāf u Ümûr-ı Hayriyye.
• Taşğın, A. (2018). Erdebil Tekkesi İki Şeyhinin Seyahati ve Sonuçları: Dede Hoca Alaaddin Ali ve Torun Şeyh Cüneyt’in Erdebil Dışında Kalan Türbeleri. O. Kurtoğlu ve A. Çamkara Erginer (Yay. haz.). IV. Uluslararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu Bildiriler Kitabı içinde (c. II, s. 575-594). Ankara: Hacı Bayram Veli Üniversitesi Yayınları.
• Tebrîzî, Hayâtî. Târîh, İran Milli Ktp., nr. 15776.
• Uludağ, S. (2008). Ricâlü’l-Gayb. İslâm Ansiklopedisi (c. 35, s. 81-83). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yakupoğlu, C. ve Musalı, N. (2018). Hasan b. Abdülmü’min el-Hôyî’nin Kaleminden Selçuklu İnşâ Sanatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Zâhidî, Şeyh Hüseyin. Silsiletü’n-Neseb-i Safeviyye. Tahran: İran Milli Kütüphanesi, nr. F-1202, s. 38-240.
• Zâhidî, Şeyh Hüseyin. Silsiletü’n-Neseb-i Safeviyye. St. Petersburg: Rusya Devlet Halk Kütüphanesi, nr. Xan-92.
• Zâhidî, Şeyh Hüseyin. (1343). Silsiletü’n-Neseb-i Safeviyye. H. Kâzımzade (Yay. haz.). Berlin: İntişârât-ı İranşehr.