BATTLES BETWEEN SASSANID SHAH FĪRŪZ AND WHITE HUN KHAN AKSUNGUR

Yıl 2023, Cilt: 63 Sayı: 2, 1552 - 1569, 25.12.2023

Ali Hüseyin Toğay

https://doi.org/10.33171/dtcfjournal.2023.63.2.26

Öz

The aim of this article is to seek answers to the main reasons of the struggles between the Sassanid Shah Fīrūz and the White Hun King Aksungur, the reasons why Fīrūz could not be successful against the White Huns, and why the conflicts between the two leaders were inherited by their successors. However, it is to try to understand what kind of effects the wars between the two states had, especially on the Sassanid State.
Towards the end of the 5th century AD, the White Huns, who reached great power both politically and commercially in the Central Asian region under the leadership of Aksungur, entered into conflict with the Sassanids, their border neighbors in the East. The main reason for these conflicts is related to Fīrūz’s desire to seize the White Hun lands by violating the agreements signed between the White Huns and the Sassanids during the time of his predecessors. In this context, two critical battles took place between the two states. Both battles resulted in Aksungur's superiority. As a result of this battle, while Aksungur's political career entered a bright period, it prepared the end of Fīrūz. Aksungur, who started to spread his influence from Balkh to the Sassanid capital Tizpon, had the opportunity to take the Sassanid country into his hand. The Sassanid administration, which failed to break this power of the White Huns, was condemned to live under the shadow of the White Huns for many years. Apart from these negativities, the involvement of the influential Sassanid nobles in the state administration by taking advantage of the defeat of Fīrūz by the White Huns seriously shook the Sassanid administration. This article seeks answers to the main reasons of the battles between Aksungur and Fīrūz, the reasons why Fīrūz was not successful against the White Huns, and finally why the conflicts between the two leaders were inherited by their successors.

Anahtar Kelimeler

Aksungur, Fīrūz, White Huns, Sassanids, Battle

SASANİ ŞAHI FÎRÛZ İLE AK HUN KRALI AKSUNGUR ARASINDAKİ MÜCADELELER

Öz

Bu makalenin amacı, Sasani Şahı Fîrûz ile Ak Hun Kralı Aksungur arasındaki mücadelelerin temel nedenlerini, Fîrûz’un Ak Hunlara karşı başarılı olamamasının sebeplerini ve iki lider arasındaki çatışmaların neden haleflerine miras olarak kaldığı gibi sorulara cevap aramaktır. Bununla birlikte iki devlet arasında vuku bulan muharebelerin bilhassa Sasani Devleti üzerine ne gibi etkiler bıraktığını anlamaya çalışmaktır. Miladi 5. yüzyılın sonlarına doğru Aksungur önderliğinde Orta Asya bölgesinde gerek siyasi gerekse de ticari açıdan büyük güce ulaşan Ak Hunlar, doğuda sınır komşuları olan Sasaniler ile çatışma içerisine girmişlerdir. Bu çatışmaların bir önemli nedeni, Sasani Şahı Fîrûz’un, selefleri zamanında Ak Hunlar ve Sasaniler arasında imzalanan anlaşmaları ihlal ederek, Ak Hun topraklarını ele geçirmek istemesi ile ilgilidir. Bu bağlamda iki devlet arasında iki kritik muharebe yaşanmıştır. Her iki muharebe de Aksungur’un üstünlüğü ile sonuçlanmıştır. Bu muharebeler sonucunda Aksungur’un siyasi kariyeri parlak bir döneme girerken Fîrûz’un ise sonunu hazırlamıştır. Belh’ten Sasani başkenti Tisfon’a kadar nüfuzunu yaymaya başlayan Aksungur, Sasani ülkesini adeta avcunun içine alma fırsatını yakalamıştır. Ak Hunların bu gücünü kırmayı başaramayan Sasani idaresi uzun yıllar boyunca Ak Hunların gölgesi altında yaşamaya mahkûm olmuştur. Bu olumsuzluklar dışında nüfuzlu Sasani soylularının da Fîrûz’un Ak Hunlar karşısında hezimete uğramasından istifade ederek devlet yönetimine müdahil olmaları, Sasani idaresini ciddi şekilde sarsmıştır

Anahtar Kelimeler

Aksungur, Fîrûz, Ak Hunlar, Sasaniler, Muharebe

Kaynakça

• Agathias. (1975). Histories. (J. D. Frendo, Çev.). Berlin-New York: Walter de Gruyter Avfî. (1374/1995). Cevâmiu’l-Hikâyât. Tahran: İntîşârât-î Sohen.
• Altungök, A. (2012). İslam Öncesi İran’da Devlet ve Ekonomi, Konya: Hikmet Yayınevi. Beyani, Ş. (2020). Eşkanilerin (Partların) Düşüşü ve Sâsânilerin Yükselişi. (A. H. Toğay, Çev.). İstanbul: Selenge Yayınları.
• Bivar, A. D. H. (1983). The History of Eastern İran. E. Yarshater (Ed.). The Cambridge History of Iran içinde (s. 181-231). New York: Cambridge University.
• Blockley, R. C. (1985). Subsidies and Diplomacy: Rome and Persia in Late Antiquity. Phoenix, 9, 62-74.
• Boyce, M. (1983). Ābrīzagān. Encyclopædia Iranica (C. I, s. 247). New York: Bibliotheca Persica Press.
• Brunner, C. J. (1984). Aḵšonvār. Encyclopaedia Iranica (C. 1, s. 729-730). New York: Bibliotheca Persica Press.
• Canepa, M. P. (2018). Sasanian İran And The Projection Of Power İn Late Antique Eurasia: Competing Cosmologies And Topographies Of Power. N. D. Cosmo (Ed.). Empires and Exchanges in Eurasian Late Antiquity Rome, China, Iran, and the Steppe, Ca. 250–750 içinde (s. 54-69). Cambridge: Cambridge University Press.
• Cihan, C. (2015). Türk Akınlarına Karşı Sasanilerin İnşa Ettiği Gürgan Seddi (Seddi İskender). Turkish Studies, 10(5), 107-130.
• Chaumont, M. L. (1985). Albania. Encyclopaedia Iranica (C. 1, s. 806-810). New York: Bibliotheca Persica Press.
• Christensen, A. (1385/2006). İran Der Zaman-ı Sâsânîyân. (R. Yasmi, Çev.). Tahran: İntîşârât-ı Seda.
• Dadegi, F. (1392/2013). Bundahišn. (M. Bahar, Çev.). Tahran: Neşrî Tus. Gömeç, S. (2020). Türk Tarihinde Ak Hun-Avar-Juan-Juan Meselesi ve Ak Hunlar Hakkında Bir Özet. H. H. Şahin (Ed.). Hindistan ve Türk Tarihi-Kültürü Araştırmaları içinde (s. 63-76). İstanbul: Bilge ve Sanat Yayınları.
• Guignes, J. (1923). Hunların, Türklerin, Moğolların ve Daha Sair Batı Tatarlarının Tarih-i Umumisi. (H. C. Yalçın, Çev.). İstanbul: Tanin Matbaası.
• Daryaae, T. (2009). Sâsânîan Persia, the Rise and fall an Empire. London: Oxford Press.
• Daryaae, T. (2002). Šahrestānīhā ī Ērānšahr, A Middle Persian Text on Late Antique Geography, Epic and History in Persian. California: Mazda Publishers.
• Diakonoff, M. M. (1394/2015). Tarih-i İran-ı Bastan. (R. Erbab, Çev.). Tahran: İntişarat- î Bungâh.
• Dursun, A. A. (2002). Akhunlar (Kionit/Hyon) ve Eftalitler Çağında Maveraünnehir ve Horasan'da Türkler. Türkler Ansiklopedisi (C. 1, s. 831-844). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Ebû Ali Bel‘amî. (1353/1974). Tarih-i Bel‘amî. M. T. Bahar ve M. P. Genabadi (Tashih eden). Tahran: İntîşârât-î Zavar.
• Ebu Hanife Dîneverî. (1371). Ahbâr'üt-Tivâl. (M. Damğani, Çev.). Tahran: İntîşârât-ı Bünyad-ı Ferheng.
• Ebû Mansûr Seâlibî. (1900). Ğureru Ahbâri Mülûki'l-Furs ve Siyerihim. H. Zotenberg (Yay. haz.). Paris: Imprimerie nationale.
• Ebul Kasım, Firdevsî. (1384/2005). Şehname (Cilt 6). C. H. Mutlak ve M. Umîdsâlâr (Tashih eden). New York: Bunyâd-ı Mirâs-ı İrân.
• Enoki, K. (1959). On the Nationality of the Ephthalites. Memoirs of the Research Department of the Toyo Bunko. 18,1-58.
• Ghazar P'arpec'i (6. yy/1985). Ghazar P'arpec'i's History of the Armenians. (R. Bedrosian, Çev.). New York: Sources of the Armenian Tradition
• İbn Miskeveyh. (1373/1994). Tecâribü’l-Ümem ve Teʿâkıbü’l-Himem fî Ahbâri Mülûki’l- Arab ve’l-Acem. (Y. Kelanteri ve R. A, Nejad. Çev.). Meşhed: Neşrî Tus.
• İbn Vâzıh el-Ya‘kūbî. (1382/2003). Tarih-i Ya‘kūbî. (M. İ. Ayeti, Çev.). Tahran: İntîşârât-î İlmi Ferhengi.
• İbnü’l-Belhî. (1385/2006). Farsname. R. A. Nicholson (Yay. haz.). Tahran: İntişârat-î Esatir.
• Kârnâme-i Erdeşîr-i Bâbekân (Erdeşîr-i Bâbekân Destanı). (2021). (A. H. Toğay, Çev.). İstanbul: Selenge Yayınları.
• Konukçu, E. (1973). Kuşan ve Ak Hunlar Tarihi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Litvinsky, B. (1996). The Hephthalite Empire. B. A. Litvinsky, Co- Z. Guang-da, R. S. Samghabadi (Ed.). History of Civilizations of Central Asia içinde (s. 138-154). Paris: UNESCO.
• Markwart, J. (1371/1992). İranşehr Ber Mebânî-i Coğrafya-yi Moses Khronetsi. (M. Mirahmedi, Çev.). Tahran: İntîşârât-î İttilâât.
• McGovern, W. M. (1939). The Early Empires of Central Asia: A Study of the Scythians and the H uns a nd t he P art T hey P layed in W orld H istory. Carolina: The University of North Carolina Press.
• Meşkûr, C. (1365/1986). Tarih-i Siyasi-i Sâsâniyân. Tahran: İntîşârât-î Dünya. Mirhand. (1338/1959). Ravzatu's-Safa fi Sireti'l-Enbiya ve'l-Mülük ve'l-Hulefa. Tahran: İntişârat-î Hayyam.
• Muhammed b. Cerîr Taberî. (1398/2019). Tarih-i Taberî. (E. Pâyende, Çev.). Tahran: İntişarat-ı Esatir.
• Mücmelü’t-Tevârih ve’l-kısas. (1318/1939). M. Ş. Bahar (Yay. haz.). Tahran: Kelâle-i Hâver.
• Narain, A. K. (1990). İndo-Europeans in Inner Asia, the Cambridge History of Early Inner Asia içinde (s. 151-177). Cambridge: Cambridge University Press.
• Nöldeke, T. (1378/1999). Tarih-i İraniyan ve Arapha Der Zaman-ı Sâsânîyan. (A. Zeryab, Çev.). Tahran: İntîşârât-ı Asar-i İlmi.
• Pirniya, H. (1380/2001). Tarih-i İran Kabl’ez İslam. Tahran: İntîşârât-î Nâmek.
• Potts, D. (2018). Sasanian Iran and Its Northeastern Frontier: Offense, Defense and Diplomatic Entente. N. D. Cosmo (Ed.). Empires and Exchanges in Eurasian Late Antiquity Rome, China, Iran, and the Steppe içinde (s. 287-301). Cambridge: Cambridge University Press.
• Procopius. (1954). History of the Wars. (H. B. Dewing, Çev.). London: Leob Classical.
• Rezakhani, K. (2017). ReOrienting the Sâsânîans East Iran in Late Antiquity. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Schippmann, K. (1396/2017). Mebânî-i Tarih-i Sâsânîyan. (K. Cihandari, Çev.). Tahran: İntîşârât-ı Farzan.
• Sebeos. (1999). The Armenian History Attributed to Sebeos. (R. W. Thomson ve J. H. Johnston, Çev.). Liverpool: Liverpool University Press.
• Sinor, D. (2008). The Establishment and Dissolution of the Türk Empire. D. Sinor (Ed.). The Cambridge History of Early Inner Asia içinde (s. 285-313). Cambridge: Cambridge University Press.
• Tezcan, M. (2002). Kuşanlar, Ak Hunlar ve Eftalitler. Tarihte Türk-Hint İlişkileri Sempozyumu içinde (s. 1-57). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• The Chronicle of Joshua the Stylite. (2000). (F. R. Trombley ve J. W. Watt, Çev.). Liverpool: Liverpool University Press.
• Theophanes Confessor. (1997). The Chronicle, Byzantine and near Eastren History Ad 284-813. (C. Mango ve R. Scott, Çev.). Oxford: Clarendon Press.
• Vaissière, D. E. (2005). Sogdian Traders: A History. (J. Ward, Çev.). Leiden: Brill Publishers.
• Zerrînkûb, A ve Ruzbeh, Z. (2019). Sâsânîlerin Siyasi Tarihi. (A. H. Toğay, Çev.). İstanbul: Önsöz Yayıncılık.