ÇAYBAĞI (KOTUR) HAVZASININ (VAN-SARAY) EĞİM VE YÜKSELTİ KOŞULLARI BAKIMINDAN ARAZİ KULLANIMININ ORTAYA KONULMASI

Yıl 2023, Cilt: 63 Sayı: 2, 1428 - 1453, 25.12.2023

Bülent Matpay Mehmet Akif Seyitoğulları

https://doi.org/10.33171/dtcfjournal.2023.63.2.21

Öz

Topoğrafya (yükselti, eğim) koşullarıyla arazi kullanımı arasındaki bağın güçlü olduğu konumda olan Çaybağı (Kotur) havzası, Van Gölü havzasının doğusunda ve İran sınırında bulunmaktadır. Çalışmada eğim ve yükselti özelliklerini açıklayan haritalar hazırlanarak arazi kullanımı haritasının güncel hali ortaya konulmuş olup eğim ve yükselti haritaları kesiştirilerek dağılış analizi yapılmıştır. Havza jeolojisi neotektonikle gelişen rejim değişikliğinden etkilenmiş olup arazi kullanımını belirleyen birbirinden farklı jeomorfolojik, yapısal ve litolojik unsurları barındırmaktadır. Jeomorfolojik unsurları oluşturan birimler 2024 m’den 3035 m yükselti kademesine doğru tektonik ve karstik orjinli göller, ovalar, vadi tabanları, taraçalar oluştururken yamaçlardan itibaren eğimli etek düzlükleri, birikinti konileri, vadiler, aşınım yüzeyleri, dağlar ve tepeler oluşturmaktadır. Havzada 2024-2327 m arasında bulunan üç yükselti kademesinin ve eğim koşullarının % 0-5 aralığa sahip ve morfolojik olarak vadi tabanına, düzlük arazilere, eğimli etek düzlüklerine, birikinti konilerine, taraçalara ve az eğimli yamaçlara denk gelen arazilerin yerleşim yeri ve tarımsal aktiviteler maksadıyla kullanıldığı görülmektedir. Su yüzeyleri ve bataklık alanlar, havzanın geneline göre her ne kadar az bir alan kaplasa da (6,9 km2) havza ekosisteminde bulunan canlılar için önemli bir yere sahiptir. Bu veriler doğrultusunda arazi kullanımı ile eğim ve yükselti koşulları arasında uyumluluk olduğu söylenebilir. Fakat son yıllarda yöre insanının yerleşim yerlerini, tarımsal aktivitelere müsait akarsu boylarına ve vadi tabanlarına kurması olası sel ve taşkınlara maruziyet riski oluşturacağı açıktır. Ayrıca tektonik çukurluklarda kuruyan ya da kurumayla yüz yüze olan göl çanakları yanlış arazi kullanımı aleyhine gelişmektedir. Nihayetinde doğal ortam kaynaklarından faydalanma biçiminin sürdürülebilirlik bakımından sorunlu olduğu, ileri ki süreçte kaynakları geri dönüşümü olmayan bir süreçle karşı karşıya bırakacağı açıktır. Bu yüzden havzaya ait arazinin gelecek nesillere kullanılabilir şekilde aktarılması için doğal kaynakların doğal ortam koşullarına uyumlu bir biçimde tüketilmeden kullanılması şarttır. Nihai olarak arazi kullanımı belirlenirken arazi kabiliyetinin dikkate alınarak planlamaların ve uygulamaların gerçekleştirilmesi önerilmektedir. Bu sayede doğal ortamdan faydalanma ömrü ve verimliliği artacaktır

Anahtar Kelimeler

van, saray, çaybağı havzası, eğim, yükselti, arazi kullanımı

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

Çok Teşekkür ederim

INVESTIGATION OF LAND USE IN ACCORDANCE WITH THE SLOPE AND ELEVATION CONDITIONS OF THE ÇAYBAĞI (KOTUR) BASIN (VAN-SARAY)

Öz

The Çaybağı (Kotur) basin, where the link between topography (elevation, slope) conditions and land use is strong, is located in the east of the Van Lake basin and on the Iranian border. In the study, maps explaining the slope and elevation characteristics were prepared and the current version of the land use map was presented, and the distribution analysis was made by intersecting the slope and elevation maps. The geology of the basin has been affected by the neotectonic regime change and includes different geomorphological, structural and lithological elements that determine the land use. While the units that make up the geomorphological elements form tectonic and karstic origin lakes, plains, valley floors, terraces from 2024 m to 3035 m altitude, they form sloped skirt plains, accumulation cones, valleys, erosion surfaces, mountains and hills from the slopes. The three elevation levels and slope conditions in the basin between 2024-2327 m have a range of 0-5% and morphologically coinciding with the valley floor, flat lands, sloping skirt plains, accumulation cones, terraces and slightly sloping slopes are used for settlement and agricultural activities. is seen. Although the water surfaces and marshy areas cover a small area (6.9 km2) compared to the basin in general, they have an important place for the living things in the basin ecosystem. In line with these data, it can be said that there is a compatibility between land use and slope and elevation conditions. However, in recent years, it is clear that the local people will establish their settlements on stream lengths and valley floors suitable for agricultural activities, which will pose a risk of exposure to possible floods and overflows. In addition, lake basins that dry in tectonic depressions or face drying are developing against the wrong land use. Ultimately, it is clear that the way of utilizing natural environment resources is problematic in terms of sustainability, and it will confront the resources with an irreversible process in the future. In addition, lake basins that dry in tectonic depressions or face drying are developing against the wrong land use. Ultimately, it is clear that the way of utilizing natural environment resources is problematic in terms of sustainability, and it will confront the resources with an irreversible process in the future. Therefore, in order to transfer the land belonging to the basin to future generations in a usable way, it is essential to use natural resources without being consumed in accordance with natural environmental conditions. It is recommended that planning and implementation be carried out by taking into account the land capability while determining the final land use. In this way, the useful life and efficiency of the natural environment will increase.

Anahtar Kelimeler

van, saray, çaybağı basın, slope, land use, elevatıon

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Altınbaş, Ü., Çengel, M., Uysal, H., Okur, İ. B., Okur, N., Kurucu, Y. ve Delibacak, S. (2018). Toprak Bilimi (8. bs). İzmir: Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, No: 557.
• Anderson, J. R., Hardy, E. E., Roach, J. T. ve Witmer, R. E. (1976). A Land Use and Land Cover Classification System For Use With Remote Sensor Data. Geological Survey Professional Paper, 964. Washington: United States Goverment Printing Office.
• Atalay, İ. (2013). Doğa Bilimleri Sözlüğü (1. bs.). İzmir: Meta Basım ve Matbaacılık Hizmetleri.
• Atalay, İ. ve Gökçe Gündüzoğlu, A. (2015). Türkiye’nin Ekolojik Koşullarına Göre Arazi Kabiliyet Sınıflandırılması (1. bs.). İzmir: Meta Basım Matbaacılık Hizmetleri.
• Canpolat, F. A. ve Dağlı, D. (2020). Elazığ İli’nde Arazi Kullanımı Değişimi (2006- 2018) ve Simülasyonu (2030) . lnternational Journal of Geography and Geography Education, (42), 702-723. DOI: 10.32003/igge.746668
• COPERNİCUS. (2018). CORINE Land Cover. Erişim tarihi: 02.07.2023, https://land.copernicus.eu/pan-european/corine-land-cover/clc2018
• Cürebal, İ. (2003). Madra Çayı Havzasının Uygulamalı Jeomorfoloji Etüdü. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çelebi, H. (1973). Toprak Tasnifinin Tarihçesi, Gayeleri ve Kullanıldığı Sahalar. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 4(3), 127-140. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/ataunizfd/issue/2966/41097
• Durak, M. (2019). Edremit ve Zeytinli Çayı Havzalarının (Balıkesir) Ekolojik Koşullara Göre Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıflandırması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Durak, M. ve Cürebal, İ. (2023). Jeomorfoloji ve Arazi Kullanımı İlişkisinin Analizi: Edremit Çayı Havzası (Balıkesir). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 33(2), 567-581. DOI: 10.18069/firatsbed.1254405
• Erol, O. (1959). Mihalıççık Dağlarının Jeomorfolojisi ve Araziden Faydalanma. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 17, 519-531.
• Fischer, G., van Velthuizen, H. T. ve Nachtergaele, F. O. (2000). Global Agro-Ecological Zones Assessment: Methodology and Results. IIASA Interim Report. IIASA, Laxenburg, Austria: IR-00-064. Erişim adresi: https://pure.iiasa.ac.at/id/eprint/6182/1/IR-00-064.pdf
• Gomes, E., Abrantes, P., Banos, A., Rocha, J. ve Buxton, M. (2019). Farming under urban pressure: Farmers’ land use and land cover change intentions. Applied Geography, 102, 58–70.
• Gözenç, S. (1974). Arazinin Kullanılması ve Değerlendirilmesinin Coğrafi Yönden Tetkiki. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 20-21, 169-180.
• Gülersoy, A. E. (2014). Seferihisar’da Arazi Kullanımının Zamansal Değişimi (1984- 2010) ve İdeal Arazi Kullanımı İçin Öneriler. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (31), 155-180. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/sufesosbil/issue/11406/136177
• Ketin, İ. (1977). Van Gölü ile İran Sınırı Arasındaki Bölgede Yapılan Jeoloji Gözlemlerinin Sonuçları Hakkında Kısa Bir Açıklama, Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 20, 79-85. Erişim adresi: http://tjb.jmo.org.tr/detailarticle. php?articlekod=28
• Lambin, E. F., Turner, B. L., Geist, H. J., Agbola, S. B., Angelsen, A., Bruce, J. W., vd. (2001). The causes of land-use and land-cover change: Moving beyond the myths. Global Environmental Change, 11(4), 261–269. https://doi.org/10.1016/S0959-3780(01)00007-3
• Mater, B. (1982). Urla Yarımadasında Arazinin Sınıflandırılması ile Kullanılışı Arasındaki İlişkiler. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Matpay, B. (2011). Akgöl ve Yakın Çevresinin Jeomorfolojisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Van: Van-Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özçağlar, A., Özgür E., M., Somuncu, M., Bayar, R., Yılmaz, M., Yüceşahin, M., Yavan, N., Akpınar, N. ve Karadeniz, N. (2006). Çamlıhemşin İlçesinde Doğal ve Beşerî Kaynak Tespitine Bağlı Olarak Geliştirilen Arazi Kullanım Kararları. Coğrafi Bilimler Dergisi, 4(1), 1-27. DOI: 10.1501/Cogbil_0000000060
• Özoğul, A. (1989). Türkiye’nin Fiziki Özellikleri ile Arazi Kullanımı Arasındaki İlişkiler. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(2), 85-92. Erişim adresi: http://acikerisim.uludag.edu.tr/jspui/bitstream/11452/17013/1/4_2_13.pdf
• Seyitoğulları, M. A. (2022). Yukarı Karasu Havzasının Fiziki Coğrafya Özellikleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Van: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sındır, R. (2018). Çaldıran Ovası ve Çevresinde Doğal Ortam İnsan İlişkileri. The Journal of Academic Social Science, 6(78), 157-177. Erişim adresi: https://asosjournal.com/DergiTamDetay.aspx?ID=14139
• Şaroğlu, F. ve Güner, Y. (1981). Doğu Anadolu’nun Jeomorfolojik Gelişimine Etki Eden Öğeler: Jeomorfoloji, Tektonik, Volkanizma İlişkileri. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 24(2), 39-50.
• Tolun-Denker, B. (1976). Şehir İçi Arazi Kullanılışı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Tunçdilek, N. (1985). Türkiye’de Relief Şekilleri ve Arazi Kullanımı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Yayınları. URL1. https://tvk.csb.gov.tr/van-saray-kazligol-tescil-ilani-duyuru-406362 (Erişim Tarihi: 23.08.2023).
• Van Vliet, J., de Groot, H. L. F., Rietveld, P. ve Verburg, P. H. (2015). Manifestations and underlying drivers of agricultural land use change in Europe. Landscape and Urban Planning, 133, 24–36.
• Yılmaz, M. (2016). Çaybağı (Kotur) Çayı Havzası’nda (Saray, Van) Nüfusun Gelişimi, Yapısı ve Dağılışı. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Dergisi, (32), 1-18. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/iucografya/issue/30515/330122