Tarihsel süreçten günümüze sınırların evrimi ve sınır-göç ilişkisi

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 1, 113 - 126, 31.01.2024

Feride Yılmaz Özden Zeynep Oktav

https://doi.org/10.56723/dyad.1397591

Öz

Sınır kavramı son yıllarda multi-disipliner bir çalışma alanı olarak gittikçe artan oranda ilgi görmekte ve her geçen gün çalışmalara yenileri eklenmektedir. Sınır kavramının ortaya çıkışı ise genellikle devletler tarihi ile birlikte anılmakta ve kavram genelleştirilerek siyasi sınırlar ile özdeşik bir form üzerinden incelenmektedir. Böylelikle sınır çalışmalarında devlet öncesi toplumsal örgütlenmelerin çoğunlukla inceleme kapsamı dışında bırakıldığı bir görünüm ortaya çıkmaktadır. Ontolojik bağlamda değerlendirildiğinde, bu bakış açısı yanlış değil ancak eksik bir değerlendirmeyi ifade etmektedir. Sınır kavramının bugünkü anlamını kazanma serüveni dünya tarihinin akışı içinde devletlerin ortaya çıkışıyla başlamış olabilir ve fakat, belirtildiği üzere, sınırlara ilişkin uygulamaların kökeni ve kavramın doğuşu çok daha eski tarihlere dayanmaktadır. Göç olgusu ise ilk insan topluluklarından başlayarak, insan topluluklarının kaderi ve akıbeti üzerinde doğrudan belirleyici olmuştur. Kitlesel insan hareketlilikleri yarattığı –siyasi, sosyal, ekonomik, kültürel vb.- çok boyutlu sonuçlarla insanlık tarihini şekillendirmiştir ve şekillendirmeye devam etmektedir. Göç de sınırlar gibi multi-disipliner bir çalışma alanıdır. İnsan ya da insan topluluklarının kat ettikleri mesafe fark etmeksizin, bir devletin egemenlik sahasından diğerine gitmesiyle sınırlar arası göç ortaya çıkmış olur. Buradan hareketle; tarih boyunca devletlerin sınırlara ilişkin algı ve uygulamaları değiştikçe, sınırlar arasında gerçekleştirilen göçlerin yoğunluk ve karakterinin değişmesi beklenen bir sonuçtur. Uluslararası göç kavramı başta olmak üzere, günümüz göç çalışmalarında kullanılan ve hukuki izdüşümü olan pek çok kavram, devletlerin geçirdikleri yapısal değişimlerin neticesinde ortaya çıkmıştır. Yapısal değişimlerin sınır politikaları üzerinde yarattığı etki ise; devletlerarası göç hareketliliğinin akıbeti üzerinde doğrudan belirleyici olmuştur. Bu çalışma; tarihsel süreçten günümüze sınırların yapısal özelliği değiştikçe sınırlar arasındaki (uluslararası) göç eyleminin bu değişimlerden etkilendiğini savunmakta; söz konusu savı kavram ve kavrama yönelik örneklerle açıklamayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Sınır, siyasi sınır, sınır bölgesi, göç, sınırlar arası göç, uluslararası göç

The evolution of borders from historical processes to the present and the relationship between borders and migration

Öz

The concept of borders has become an increasingly multidisciplinary field of study, attracting growing attention in recent years with new works being added every day. The emegence of the border concept is often associated with the history states, and the concept is commonly generalized and examined through a form synonymous with political boundaries. Consequently, in border studies, the view often emerges where pre-state social organizations are mostly excluded from the scope of examination. When evaluated in an ontological context, this perspective is not incorrect, but rather signifies an incomplete assessment. The journey of the border concept to its present meaning may have begun with the emergence of states in the course of World history. However, as mentioned, the origins of practices related to borders and the birth of the concept itself date back to much older times. The phenomeon of migration, on the other hand, has been directly determinative of the fate and destiny of human communities since the earliest human societies. Mass human movements have shaped and continue to shape human history with multifaceted consequences- political, social, economic, cultural and more. Migration, like borders, constitutes a multidisciplinary field of study. Regardless of the distance covered by individuals or communities, transborder migration occurs when sovereignty shifts from one state’s jurisdiction to another. Consequently, as the perception and practices of states regarding borders have changed throughout history, variations in the intensity and chracter of migrations across borders are expected. The concept of international migration, among others used in contemporary migration studies and with its legal ramifications, has emerged as a result of the structual changes states have undergone. The impact of structural changes on border policies, in turn, has been directly determinative of the fate of inter-state migration. This study aims to argue that as the structural characteristics of borders have changed from historical times to the present, the act of migration across borders has been influenced by these transformations. The paper seeks to elucidate this proposition through conceptual discussion and examples.

Anahtar Kelimeler

Border, political border, border region, migration, cross-border migration, international migration

Kaynakça

• [1] Çadırga S. “Sınır Olgusu ve Evrimi Üzerine Tarihsel Bir Analiz”. Sosyal Bilimler Dergisi, 39, 528-545, 2019.
• [2] Uygun O. Devlet Teorisi. İstanbul, Türkiye, On İki Levha Yayınları, 2015.
• [3] Karabağ S. Jeopolitik Açıdan Sınırlar. 3. baskı, Ankara, Türkiye, Pegem Akademi, 2014.
• [4] Hakyemez YŞ. Egemenlik Kavramı ve Tarihsel Gelişimi. Editörler: Okutan C. Küreselleşme ve Türkiye (Türkiye’de Devletin Gelişimi), Ankara, Türkiye, Seçkin Yayıncılık, 2007
• [5] Özkaya Ö. “Egemenlik Kavramının Gelişim Serüveni: Klasikten Küresele”. Uluslararası İlişkiler Dergisi, 4(1), 46-61, 2021.
• [6] Carniero RL. “A Theory of Origin Of The State”. New Series, 69(3947), 733-738, 1970.
• [7] Rousseau JJ. İnsanlar Arasındaki Eşitsizliğin Kaynağı ve Temelleri Hakkında Nutuk. Çeviri: Altınörs A. İstanbul, Türkiye, Bilge Kültür Sanat Yayıncılık, 2018.
• [8] Orhan B, Karabağ S, “Mülk ve Mülkiyet”. Turkish Studies Social, 16(4), 1601-1619, 2021.
• [9] Brown W. Yükselen Duvarlar Zayıflayan Egemenlik. İstanbul, Türkiye, Metis Yayınları, 2011.
• [10] Abeles M. Devletin Antropolojisi. Çeviri: Ökten N. Ankara, Türkiye, Dipnot yayınları, 2012.
• [11] Yıldırım E. “Anthony Giddens’ın Yapılanma Teorisi”. Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi, 1, 25-44, 1999.
• [12] Karabağ S. Mekanın Siyasallaşması. Ankara, Türkiye, Pegem Yayınları, 2014.
• [13] Marshall T. Duvar Çağı –Neden Bölünmüş Bir Dünyada Yaşıyoruz. İstanbul, Türkiye, Epsilon Yayıncılık, 2021.
• [14] Bauman Z. Sosyolojik Düşünmek. Çeviri: Yılmaz A. İstanbul, Türkiye, Ayrıntı Yayınları, 2015.
• [15] Barth F. Etnik Gruplar ve Sınırları. Çeviri: Kaya A, Gürkan S. İstanbul, Türkiye, Bağlam Yayınları, 2001.
• [16] Newman D. “World Society, Globalization and a Borderless World: The Contemporary Significance of Border and Territory”. World Society Focus Paper Series, (2), 2005.
• [17] Diener AC, Joshua H. Borders: A Very Short Introduction, New york, USA, Oxford University Press, 2012.
• [18] Tagil S. The Question of Border Regions in Western Europe: An Historical Backround. Editörler: Anderson M. Frontier Regions in Western Europe, 18-33, Londra, İngiltere, Routledge, 2013.
• [19] Wilson TM. Borders: Cities, Boundaries, and Frontiers. Editörler: Nonini DM. A companion to urban anthropology, 103-119, Chichester, İngiltere, John Wiley & Sons Ltd, 2014.
• [20] Lindholm C. İslami Ortadoğu. Çeviri: Şafak B. Ankara, Türkiye, İmge Yayınları, 2004.
• [21] Ünlü B. “İmparatorluk Fikrinin Gelişimi”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 65(3), 238-266, 2010.
• [22] Guo R. Cross-Border Management: Theory, Method and Application. London, England, Springer, 2015.
• [23] Prescot JRV, Triggs GD. International Frontiers and Boundaries: Law, Politics and Geography. Boston, USA, Leiden, Martinus Nijhoff Publisher, 2008.
• [24] Gümüşçü O. “Siyasi Coğrafya Açısından Sınırlar ve Tarihi Süreç İçinde Türkiye’de Sınır Kavramı”. BİLİG Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 52, 79-104, 2010.
• [25] Tekin F. Sınırın Sosyolojisi –Ulus, Devlet ve Sınır İnsanları. İstanbul, Türkiye, Nobel Akademik Yayıncılık, 2020.
• [26] Giddens A. Ulus Devlet ve Şiddet. Çeviri: Cumhur A. İstanbul, Türkiye, Kalkedon Yayınları, 2008.
• [27] Erözden O. Ulus-Devlet. Ankara, Türkiye, Dost Yayınevi, 1997.
• [28] Kasaba R. The Changing Status of Tribes in the Ottoman Empire. Editörler: Migdal JS. Boundaries and Belonging: States and Societies in the Struggle to Shape Identitiesand Local Oractices, 27-49, Cambridge, England, Cambridge University Press, 2004.
• [29] Karabağ S. Mekanın Siyasallaşması. Ankara, Türkiye, Pegem Yayınları, 2014.
• [30] Jenkins R. Bir Kavram Anatomisi: Sosyal Kimlik. Çeviri: Bostancı G. İstanbul, Türkiye, Everest Yayınları, 2016.
• [31] Motly AJ. Imperial Ends: The Decay, The Collapse and Revival of Empires. Newyork, USA, Colombia University Press, 2001.
• [32] Özel Özcan MS. “Westphalian Devletler Sistemi ve Modernleşmenin Geleneksel Dünyanın Büyük Güçleri Olan İmparatorluklara Etkisi”. Ekonomi, İşletme, Siyaset ve Uluslararası İlişkiler Dergisi, 5(1), 49-62, 2019.
• [33] Çelik G. “Osmanlı Devleti’nin Nüfus ve İskan Politikası”. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, (6), 49-110, 1999.
• [34] Deniz T. ““Sınırsız Dünya” Söylemleri Altında Sınırlar, Sınır Güvenliği ve Sınır İnsanları”. Doğu Coğrafya Dergisi, 25(44), 235-252, 2020.
• [35] Salihpaşaoğlu Y, Gümüş Boyacı ÖT. “Bir Modern Devlet ve Egemenlik Miti: Westphalia Barışı”. Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 15(1), 191-224, 2020.
• [36] Saygılı A. “Modern Devlet’in Çıplak Sureti”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 59(1), 61-97, 2010.
• [37] Longo M. “From Sovereignty to Imperium: Border, Frontiers and the Specter Neo-Imperialism”. Geopolitics, 22(4), 757-777, 2017.
• [38] Lorasdağı Koyucu B. “Ulus Devlet”. Tübitak Bilim ve Toplum Başkanliği Popüler Bilim Yayınları. https://ansiklopedi.tubitak.gov.tr/ansiklopedi/ulus_devlet/ (11.10.2023).
• [39] Parker BJ. “Toward an Understanding of Borderland Process”. American Antiquity, 71(1), 77-100, 2006.
• [40] Popescu G. Bordering and Ordering the Twenty-First Century: Understanding borders. Maryland, USA, Rowman&Littlefield Publishers, 2011.
• [41] Aydın R. “Ulus, Uluslaşma ve Devlet: Bir Modern Kavram Olarak Ulus Devlet”. Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi, 6(1), 229-256, 2018.
• [42] Anderson M. Frontiers: Territory and State Formation in the Modern World. Cambridge, England, Oxford Polity Press, 1996.
• [43] Akbulut İ. “Devlet, Unsurları ve Kişiliği”. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 111(219), 159-177, 2015.
• [44] Alvarez RR. “The Mexican-US Border: The Making of an Anthropology of Borderlands”. Annual Review of Antropology, 53, 447-470, 1995.
• [45] Curzon GN. The Romanes Lecture 1907-Frontiers. Boston, USA, Adamant Media Corporation, 2003.
• [46] Holdich TH. Political Frontiers and Boundary Making (1916). Montana, USA, Kissenger Publishing, 2009.
• [47] Minghi V. From Conflict to Harmony in Border Landscapes. Editörler: Rumley D, Minghi D. The Geography of Border Landscapes, 15-30, London, England, Routledge, 1991.
• [48] Giddens A. The Globalizing of Modernity-Modernitenin Küreselleşmesi. Editörler: Bülbül K. Küreselleşme Temel Metinler: Ekonomik, Siyaset, Kimlik, Kültür, Medeniyet, 161-169, Ankara, Türkiye, Orion Kitabevi, 2010.
• [49] Wilson TM, Donnan H. Nation, State and Identity at International Borders. Editörler: Wilson TM, Donnan H. Border Identities: Nation and State at International Frontiers, 1-30, Cambridge, England, Cambridge University Press, 1998.
• [50] Hardt M, Negri A. İmparatorluk. Çeviri: Yılmaz A. İstanbul, Türkiye, Ayrıntı Yayınları, 2003.
• [51] Ignatieff M. Human Rights as Politics and Idolatry. New Jersey, USA, Princeton University Press, 2001.
• [52] Arıboğan DÜ. Duvar –Tarih Geri Dönüyor, İstanbul, Türkiye, İnkilap Kitabevi, 2019.
• [53] Ohmae K. The Borderless World: Power and Strategy in the Global Marketplace. London, England, HarperCollins, 1990.
• [54] Kolosov V. “Border Studies: Changing Perspectives and Theoretical Approaches”. Geopolitics, 10(4), 606-632, 2005.
• [55] Ekici S, Tuncel G. “Göç ve İnsan”. Birey ve Toplum, 5(9), 9-22, 2015.
• [56] Oppenheimer F. Devlet. Çeviri: Şenel A, Sabuncu Y. Ankara, Türkiye, Kaynak Yayınları, 1984.
• [57] Dündar F. Hicret, Din ü Devlet-Osmanlı Göç Politikası (1856-1908). İstanbul, Türkiye, İletişim Yayınları, 2021.
• [58] Akto A. Hicret Olgusunu Değer Felsefesi Bağlamında Analiz Etmek. Editörler: Karan C. Farklı Yönleriyle Hicret, 173-197, İstanbul, Türkiye, Siyer Akademi, 2022.
• [59] İnalcık H. Fatih Sultan Mehemmed Han. İstanbul, Türkiye, İş Bankası Kültür Yayınları, 2019.
• [60] Yiğittürk Ekiyor E. “Göç ve Kültürlerarası İletişim İlişkisi Üzerine Bir Alan Araştırması”. Journal of Humanities and Tourism Research, 11(4), 819-843, 2021.
• [61] Gökmen G, Vermeulen WN, Vezina PL. “The Imperial Roots of Global Trade”. Journal of Economic Growth, 25(1), 87-145, 2020.
• [62] O’Connel M, Dursteller ER. Akdeniz Medeniyetleri (Roma İmparatorluğu’nun Çöküşünden Napolyon’un Yükselişine). Çeviri: Leblebicioğlu B. İstanbul, Türkiye, Say Yayınları, 2019.
• [63] Lindner RP. Göçebeler ve Osmanlılar. Çeviri: Güney M. Ankara, Türkiye, İmge Kitabeci Yayınları, 2020.
• [64] Özler H. “Bir Siyasal Tasavvur Biçimi Olarak İmparatorluk ve Yansımaları”. Muhafazakar Düşünce Dergisi, 13(48), 221-240, 2016.
• [65] Akgündüz A. “Osmanlı İmparatorluğu ve Dış Göçler 1783-1922”. Toplum ve Bilim, 80, 144-170, 1999.
• [66] Uzun E. “Osmanlı Ülkesinde Görülen İsyan ve Eşkiyalık Olayları Karşısında Alınan Bazı Tedbirler Hakkında Bir Değerlendirme”. Türklük Bilimi Araştırmaları, (25), 185-214, 2009.
• [67] Taşbaş E. Osmanlı Topraklarına Yapılan Göçler ve Muhacirin-i İslamiye Komisyonu. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi, Antalya, Türkiye, 2011.
• [68] Kalaycı İ, Kızılkaya O. “Osmanlı Devleti’nin İskan Siyaseti ve Yerleşim Birimleri Üzerine Bir Değerlendirme”. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(18), 361-378, 2012.
• [69] Şahin H. Osmanlı Devletinin Kuruluş Dönemlerinde Dini Zümreler (1299-1402). Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul, Türkiye, 2007.
• [70] Gümüşçü O. Türk İskan Sistemi veya Uç-Fetih-İskan Döngüsü (XI-XVI Yüzyıl). İstanbul, Türkiye, Yeditepe Yayınları, 2019.
• [71] Korkmaz A. Göç ve Din Sosyolojisi. Editörler: Bayyiğit M. Konya, Türkiye, Palet Yayınları, 2013.
• [72] Şeriati A. Medeniyet Tarihi. Çeviri: Keskin İ. Ankara, Türkiye, Fecr Yayınları, 1998.
• [73] Çapan F, Güvenç B. “Kavimler Göçü ve Batı Roma İmparatorluğu’nun Çöküşü”. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, 6(18), 629-640, 2017.
• [74] Agnew J, Crobridge S. Mastering Space: Hegemony, Territory and International Political Economy. London, England, Taylor&Francis, 1995.
• [75] Tekin F. “Modern Sınırlar ve Teritoryal Toplum”. Sosyoloji Divanı, 16, 117-132, 2020.
• [76] Cenk A. “Ulus-Devlet Fikri ve Ulus-Devletler”. Memleket Siyaset Yönetim, 5(13), 164-175, 2010.
• [77] Atasü Topçuoğlu R. Düzensiz Göç: Küreselleşmede Kısıtlanan İnsan Hareketliliği. Derleyenler: Ihlamur Öner SG, Şirin Öner NA. Küreselleşme Çağında Göç: Kavramlar, Tartışmalar, 501-518, İstanbul, Türkiye, İletişim Yayınları, 2015.
• [78] İçduygu A, Erder S, Gençkaya ÖF. Türkiye’nin Uluslararası Göç Politikaları, 1923-2023: Ulus-Devlet Oluşumundan Ulus Ötesi Dönüşümlere. İstanbul, Türkiye, Koç Üniversitesi Göç Araştırmaları Merkezi, 2015.
• [79] Barışık S. Göç Kavramı, Tanımı ve Türleri. Editörler: Barışık S. Küreselleşen Dünyada Fırsat Eşitliği Arayışında Uluslararası Göç ve Türkiye'nin Suriye Deneyimi, 1-24, Ankara, Türkiye, Gazi Kitabevi, 2020.
• [80] Marsella AJ, Ring E. Human Migration and Immigration: An Overview. Editörler: Adler LL, Gielen UP. Migration: Immigration and Emigration in Interntional Perspective, 3-22, Michigan, USA, Praeger Publishers, 2003.
• [81] Şener B. “Soğuk Savaş Sonrası Dönemde Uluslararası Göç Olgusu ve Ulusal Güvenlik Üzerindeki Etkileri Üzerine Bir Değerlendirme”. Güvenlik Bilimleri Dergisi, 6(1), 1-31, 2017.
• [82] O’Down L. The Changing Significance of European Borders. Editörler: O’Down L, Anderson J, Wilson TM. New Borders For a Changing Europe: Cross-Border Cooperation and Governance, 13-36, London, England, Taylor&Francis, 2005.
• [83] Miller MJ, Castles S. Göçler Çağı: Modern Dünyada Uluslararası Göç Hareketleri. Çeviri: Bal BU, Akbulut İ. İstanbul, Türkiye, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2008.
• [84] Türkdoğan MA. Göç ve Uluslararası İşbirliği. Editörler: Telatar G, Kedikli U. Uluslararası Göç ve Güvenlik, 157-180, İstanbul, Türkiye, Nobel Akademik Yayıncılık, 2019.