ÖMER SEYFETTİN’İN “YALNIZ EFE” ADLI ÖYKÜSÜNÜNDEKİ ARKETİP(SEL İMGE)LER

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 3, 234 - 244, 31.12.2019

Nusret Yılmaz

https://doi.org/10.31465/eeder.621295

Öz

Toplumları
oluşturan bireyler sadece kişisel bilinçdışını taşımaz diyen Carl G. Jung,
bunun yanına kolektif bilinçdışını da ekler. Ruhbilim dünyasını derinden
etkileyen bu görüş, sonradan edebiyata da yansımıştır. Büyük oranda
antropolojinin ve psikanalizin etkisinde kalan arketipçi edebiyat eleştirisi,
eser merkezli bir okumadır. Arketipler vesilesiyle mitlerin, masalların ve
diğer halk edebiyatı ürünlerinin çözümlemesi yapılabildiği gibi yazarı belli
eserlerin de çözümlemesi yapılabilir. Böylelikle yazarın ruh dünyasının yanında
yazarın mensubu olduğu toplumun da ortak bilinçdışı görülmüş olur. Bir anlamda
edebî eserin antropolojisi yapılarak onda mevcut olan derin kültürel ögelerin
su yüzüne çıkması sağlanır. Başka bir deyişle eserde konuşan yazar değil,
tarihin derinliklerinden süzülüp gelen bütün bir toplumdur. Mensup olduğu
milletin önemli bir tarihsel evresinde yaşamış Ömer Seyfettin’in Yalnız Efe
adlı uzun öyküsü/romanı, hem yaşanan yılların hem de kökü derinlerde bulunan
bir varlık mücadelesinin kanıtı niteliğindedir. Öykünün yazıldığı dönemin
karamsar havasını yansıtan bu öykü, aynı zamanda ortak bilinçdışında mevcut
özgürlük ve bağımsızlık iradesinin de beyannamesidir. Sosyopsikolojik bir
derinliği olan bu öykünün kahraman, kötü adam, anne, animus gibi arketipler
açısından incelenmesi esnasında, toplumsal bilinçdışı açısından bol malzeme
barındırdığı tespit edilmiştir. Bu bağlamda edebî eserin tek bir yazarı yoktur,
ismi geçen yazar ancak bir derleyicidir; zira öykünün yazarı bağrında yaşadığı
toplumun kendisidir. Bu çalışmayla ortak bilinçdışının bir yansıması olan edebî
yapıt üzerinden Türk insanının zihin haritası ve toplumsal belleği görülmeye
gayret edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arketip, Jung, Yalnız Efe

Kaynakça

• KAYNAKÇA Alangu, Tahir (2010). Ömer Seyfettin - Ülkücü Bir Yazarın Romanı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları Bottéro, Jean (2013). Gılgamış Destanı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları Campbell, Joseph (2010). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu, İstanbul: Kabalcı Yayınları Campbell, J. - Moyers, B. (2007). Mitolojinin Gücü, İstanbul: MediaCat Yayınları Camus, Albert (2012). Başkaldıran İnsan, İstanbul: Can Yayınları Çoruhlu, Yaşar (2011). Türk Mitolojisinin Ana Hatları, İstanbul: Kabalcı Yayınları Eliade, Mircea (2009). Dinler Tarihine Giriş, İstanbul: Kabalcı Yayınları Fordham, Frieda (2011). Jung Psikolojisinin Ana Hatları, İstanbul: Say Yayınları Frye, Northrop (2006). Büyük Şifre, İstanbul: İz Yayınları Frye, Northrop (2008). Kudretli Kelimeler, İstanbul: İz yayınları Jung, Carl G. (2006). Analitik Psikoloji, İstanbul: Payel Yayınları Jung, Carl G. (2012a). Anılar, Düşler, Düşünceler, İstanbul: Can Yayınları Jung, Carl G. (2012b). Dört Arketip, İstanbul: Metis Yayınları Kantarcıoğlu, Sevim (2009). Edebiyat Akımları, İstanbul: Paradigma Yayınları Kerényi, Carl (2012). Prometheus- İnsan Varoluşunun Arketip İmgesi, İstanbul: Pinhan Yayınları Köroğlu, Erol, (2010). Türk Edebiyatı ve Birinci Dünya Savaşı 1914-1918, İstanbul: İletişim Yayınları Kudret, Cevdet (2004). Türk edebiyatında Hikâye ve Roman II, İstanbul: Dünya Yayınları Moran, Berna (2012). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri, İstanbul: İletişim Yayınları Ömer Seyfettin (2011). Bütün Hikâyeleri, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları Roux, Jean- Paul (2005). Orta Asya’da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar, İstanbul: Kabalcı Yayınları Saydam, M. Bilgin (2011). Deli Dumrul’un Bilinci, İstanbul: Metis Yayınları Schimmel, Annemarie (2011). Sayıların Gizemi, İstanbul: Kabalcı Yayınları Stevens, Antony (1999). Jung, İstanbul: Kaknüs Yayınları