Tarsus Zeytin Pazarı Kazısında Bulunan Kilikia Üretimi Amphoralar

Yıl 2024, Cilt: 1 Sayı: 32, 85 - 97, 30.04.2024

Erkan Alkaç Işık Adak

https://doi.org/10.51493/egearkeoloji.1456366

Öz

Tarsus kent merkezinin kuzeyinde yer alan Zeytin Pazarı’nı yenileme çalışmaları sırasında ortaya çıkan Roma rezervuar kalıntısı ve çevresinde kurtarma kazıları gerçekleştirilmiştir. Özellikle rezervuar kalıntısının içindeki dolgudan yığınlar halinde seramik parçaları ele geçmiştir ve ticari amphoralar bunlar arasındaki en yoğun buluntu grubunu oluşturmaktadır. Roma Dönemi ve Geç Antik Çağ boyunca süren uzun bir zaman dilimine yayılan amphoralar aynı zamanda farklı coğrafyalardan gelen tipleri içermektedir. Çalışmamızda Kilikia Bölgesi şehirlerinden ithal edildiği belirlenen amphora parçaları sınıflandırılmıştır. Bu sayede Tarsus’un yukarıda belirtilen zaman aralığındaki bölgesel ticari bağlantıları hakkında bilgi edinilmiştir. Amphoralar literatürde yaygın olarak kabul gören isimleri ile ele alınmış, tipolojik tanımları ve analoji yöntemi ile tarihlendirmeleri yapılmıştır. Böylece, Aigeai üretimi Pompei V ile Agora G 198 amphoraları MS 1.-2. yüzyıllara, Bıçkıcı, Antiochia ad Cragum ve Syedra çevresi üretimi Zemer 41amphoraları MS 1.-3. yüzyıllara ve Elaiussa Sebaste üretimi Proto Late Roman 1 amphoraları MS 4. yüzyılın ikinci yarısına tarihlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kilikia Bölgesi, Tarsus, Zeytin Pazarı Kazısı, Amphora, Bölgesel Ticaret

Teşekkür

The Tarsus Museum Directorate carried out the rescue excavations in and around the Zeytin Pazarı in 2012-2014 with our participation. The finds were transferred to the Tarsus Museum storerooms. We would like to thank Doğukan Bekir ALPER, Director of the Tarsus Museum, for allowing us to study these finds and for providing the necessary facilities. We would like to thank the Tarsus Chamber of Commerce and Industry, especially Mr Fuat Togo, for supporting this article.

Cilician Amphorae from the Tarsus Zeytin Pazarı Excavation

Öz

Rescue excavations were carried out in and around the remains of the Roman reservoir uncovered during the renovation works of the Zeytin Pazarı in the north of the city center of Tarsus. In particular, piles of ceramic sherds were recovered from the fill inside the reservoir remains, and commercial amphorae constitute the most dense group among these finds. Spread over a long period of time during the Roman Period and Late Antiquity, the amphora also includes types from different geographical regions. Among these, amphorae, which were apparently imported from the cities of the Cilicia Region, were categorized. In this way, information was obtained about the regional trade connections of Tarsus in the above-mentioned period. The amphorae, which have been handled with the names commonly accepted in the literature, have been typologically defined and dated by analogy method. Thus, Pompei V and Agora G 198 amphorae from Aigeai were dated to the 1st-2nd centuries AD, Zemer 41 amphorae from Bıçkıcı, Antiochia ad Cragum and Syedra to the 1st-3rd centuries AD and Proto Late Roman 1 amphorae from Elaiussa Sebaste to the second half of the 4th century AD.

Anahtar Kelimeler

Cilicia Region, Tarsus, Zeytin Pazarı Excavation, Amphora, Regional Trade

Kaynakça

• BIBLIOGRAPHY Ancient Reference: Strabon: Antik Anadolu Coğrafyası (Geographika: XII-XIII-XIV), Adanan Pekman (Trans.), İstanbul.
• Modern References: ADAK-ADIBELLI and ALKAÇ in print: I. Adıbelli-Adak, E. Alkaç, “Evaluation of Late Antique Wine and Olive Oil Commercial Routes in terms of Tarsus in the Light of Roman Bath and Zeytin Pazarı Amphorae”, In: A. Diler, K. Şenol, Ü. Aydınoğlu (eds.), Eski Çağ’da Ege ve Akdeniz’de Zeytinyağı ve Şarap Üretimi, Kırsal Yerleşimler, Kentsel Merkezler ve Ticaret, 24-26 Kasım 2023.
• AKKAŞ 2020: İ. Akkaş, “Parion Yamaç Hamamı Ticari Amphora Buluntuları (MÖ 1. yüzyıl-MS 7. yüzyıl)”, Arkhaia Anatolika 3, 178-243.
• AKKAŞ 2021: İ. Akkaş, “Kilikia Bölgesi’nde Amphora Üretimi: Hellenistik’ten Geç Antik Dönemin İçlerine Kadar”, In: E. Alkaç (ed.), Kilikia Araştırmaları I, İstanbul, 51-106.
• ALKAÇ 2015: E. Alkaç,“Kanytella Kazısından Late Roman 1 Amphoraları”, In: Ü. Aydınoğlu (ed.), Kanytellis-Kanlıdivane, Dağlık Kilikia'da Bir Kırsal Yerleşimin Arkeolojisi, İstanbul, 151-159.
• ALKAÇ 2021: E. Alkaç, “Tarsus Hinterlandından Bir Grup Amphora: Keşbükü Buluntuları”, In: D. Kaplan (ed.), Tarsus Araştırmaları II, Ankara, 191-214.
• ALKAÇ et al. 2013: E. Alkaç, S. Durugönül, B. Gökçay, “Tarsus “Köylü Garajı” Mezar Yapısı ve Jeofizik Çalışmaları”, In: Y. Özdemir, A. Cerrahoğlu (eds.), II. Tarsus Kent Sempozyumu, 15-17 Kasım 2012, Mersin, 181-190.
• AURET 2010: C. Auret, “Un Nouveaus Centre de Timbrage en Cilicie a l’Epoque Romaninw: Antioche sur le Kragos”, In: N. Badoud, A. Narangou (eds.), Analyse et Exploitation des Timbres Amhoriques Grecs, 159-169.
• ARTHUR 1998: P. Arthur, “Eastern Mediterranean Amphorae between 500 and 700: A View From Italy”, In: L. Sagui (ed.), Ceramica in Italia: 6-7 Secolo. Atti Del Convegno in Onore Di John W. Hayes, Roma, 11-13 Maggio 1995, Firenze 1998, 157-184.
• AURET 2012: C. Auret, “Cyprus and Cilicia: Amphora Production, trade and Relations in the Early Roman Era”, Artemis Georgiou (ed.), Cyprus an Island Culture society ans Social Relations from the Bronze Age to the Venetian Period, 252-267.
• AURET and MARANGOU 2011: C. Auret, A. Marangou, “L’Importation des Amphores Ciliciennes à Chypre à l’Epoque Impériale”, In: Andreas Demetrioc (ed.), ETAIPEIA KYIIPIAKΩN ΣΠOYΔΩN, IIPAKTIKA TOY Δ’ΔIEΘNOYΣ KYIIPOΛOΓIKOY ΣYNEΔPIOY, ΛΕΥΚΩΣΙΑ, 357-366.
• AURET et al. 2016: C. Autret, A. H. Kızılarslanoğlu, N. Rauh, “Batı Kilikia Amphora Araştırmalarında Yeni Gelişmeler”, Anmed 14, 333-337.
• BEZECZKY 2013: T. Bezeczky, The Amphorae of Roman Ephesus, Forschungen Ephesos 15, Wien.
• BÖTTGER 1992: B. Böttger, “Die Kaiserzeitlichen und Spätantiken Amphoren aus dem Kerameikos”, Mittelungen des Deutschen Archaologischen Instituts 107, 315-381.
• BOURRIAU and FRENCH 2007: J. Bourriau, P. French, “Imported Amphorae from Buto Dating from c. 750 BC to the Early 6th Century AD”, In: S. Marchand, A. Marangou (eds.), Amphores D’Egypte, de la Basse Epoque a l’Epoque Arabe, Vol. I, Cairo, 115-133.
• CANKARDEŞ-ŞENOL 2006: G. Cankardeş-Şenol, Klasik ve Hellenistik Dönemde Mühürlü Amphora Üreten Merkezler ve Mühürleme Sistemleri, İstanbul.
• CANKARDEŞ-ŞENOL and ALKAÇ 2007: G. Cankardeş-Şenol, E. Alkaç, “Nagidos’da Ele Geçen Amphora Mühürleri: Rhodos, Knidos, Kıbrıs Ve Lokal Üretimler”, In: S. Durugönül (ed.), Dağlık Kilikia’da Bir Antik Kent Kazısının Sonuçları. Nagidos, Adalya Suppl. 6, İstanbul, 297-344.
• CARO 1987: S. D. Caro, Villa Rustica in Localita Petraro (Stabiae). Rivista Dell’Isttuto Nazionale D’Archeologia E Storia Dell’Ate, III, X. Stabia. Ville Campane.
• ÇAĞIM-ÖZCAN 2023: F. Çağım-Özcan, “Side’den Bir Grup Kilikya Tip 1 (Agora G199/Zemer 41) Amphora”, AKANÜVİS-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi 8, Cilt 2, 1667-1692.
• DIGNAS and WINTER 2007: B. Dignas, E. Winter, Rome and Persia in Late Antiquity: Neighbours and Rivals, Cambridge
• DURUKAN 2015: M. Durukan, “Geç Antik Çağ’da Doğu Akdeniz’deki Ekonomik Gelişmenin Nedenleri”, Adalya XVIII, 241-257.
• DÜNDAR 2013: E. Dündar, “A Group of Amphorae from Side Museum and a New Type of Amphora: The Lycian Amphora?”, Archäologische Anzeiger 2012, Vol. I, 43-61.
• DÜNDAR 2018: E. Dündar, “The Maritime Trade of Roman Patara Preliminary Remarks on the Amphorae”, Skyllis 2018, Vol. 2, 166-173.
• EGLOFF 1977: M. Egloff, La Potterie Copte. Quatre Siècles d’Artisanat et d’Echanges en Basse Égypte, Kellia III, Geneva, 108-119.
• EMPEREUR and PICON 1989: J. Y. Empereur, M. Picon, “Les Régions de Production D’Amphores Impériales en Méditerranée Orientale”, Anfore Romane e Storia Economica: Un Decenio Di Richerce, Collection De L’Ecole Française De Rome 114, 223-248.
• GRACE 1950: V. Grace, “The Stamped Amphora Handles”, In: H. Goldman (ed.), Excavations At Gözlü Kule, Tarsus, Vol. I, New Jersey, 135-148.
• HAYES 1991: J. W. Hayes, “Commercial Amphorae: Hellenistic Types, Roman Types”, The Hellenistic and Roman Pottery, PAPHOS, Vol. III, Nicosia, 58-223.
• HONCU and STANICA 2017: S. Honcu, A. D. Stanica, “Roman and Roman-Byzantine Amphorae Descovered at Villa Rustica from Capaclia, Tulcea County”, In: G. Nutu, S. C. Ailincai, S. Micu (eds.), The Man, The River, The Sea, Cluj-Napoca, 307-326.
• JONES 1950: F. F. Jones, “The Pottery”, In: H. Goldman (ed.), Excavations At Gözlü Kule, Tarsus, Vol. I, New Jersey, 149-296.
• KIRKANLI 2021: Kırkanlı, E., “Erythrai Roma İmparatorluk ve Erken Bizans Amphoraları (1977-1988) Kazıları”, Seramik Araştırmaları Dergisi 4, 100-167.
• KIZILARSLANOĞLU 2016: A. Kızılarslanoğlu, Antik Çağ’da Elaiusa Sebaste’nin Amphora Üretimi ve Ticari İlişkileri”, (Atatürk Üniversitesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi), Erzurum.
• KIZILARSLANOĞLU 2019: A. Kızılarslanoğlu, “Kilikia Bölgesi Roma Dönemi Üretimi: Pompei V Amphorası ve Sebaste Buluntuları”, Seramik Araştırmaları Dergisi 1, 54-71.
• KIZILARSLANOĞLU 2023: A. Kızılarslanoğlu, “Antiochia ad Cragum, Pinched Handle/Zemer 41/Agora M239 Amphora Üretimi: Tipolojik Özellikleri ve Varyasyonları”, Sosyal Bilimlerde Güncel Tartışmalar 14, 1674-1705.
• MAJCHEREK 2007: G. Majcherek, “Aegean and Asia Minor amphorae from Marina el-Alamein”, In: S. Marchand, A. Marangou (eds.), Amphores D’Egypte, de la Basse Epoque a l’Epoque Arabe, Vol. I, Cairo, 9-31.
• MARQUIÉ 2007: S. Marquié, “Les Amphores Trouvées dans le Wadi Natrun (Beni Salama et Bir Hooker”, In: S. Marchand, A. Marangou (eds.), Amphores D’Egypte, de la Basse Epoque a l’Epoque Arabe, Vol. I, Cairo, 77-114.
• OPAIT 2004: A. Opait, “The Eastern Mediterranean Amphorae in the Province of Scythia”, In: J. Eiring, J. Lund (eds.), Transport Amphorae and Trade in the Eastern Mediterranean, Acts of the International Colloqium at the Danish Institute at Athens, September 26-29 2002, Monographs of the Danish Institute at Athens Vol. 5, Athens, 293-308. OPAIT 2010: A. Opait, “On The Origin of Carthage LR Amphora 1”, In: S. Menchelli, S. Santoro, M. Pasquinucci, G. Guiducci (eds.), LRCW 3: Late Roman Coarse Wares, Cooking Wares and Amphorae in the Mediterranean, BAR-IS. 2185, Vol. II, Oxford, 1015-1022.
• ÖZDAŞ and KIZILDAĞ 2022: H. Özdaş, N. Kızıldağ, “Ege-Akdeniz Sualtı Araştırmaları, 2019-2020 Yılları Çalışmaları”, 2019-2020 Yılı Araştırma Sonuçları Toplantısı, Cilt 2, Ankara, 69-88.
• PALACZYK 2020: M. Palaczyk, “Transportamphoren”, In: T. Theurillat, G. Ackermann, M. Duret, S. Zurbriggen (eds.), Eretria XXV, Vol. I, 121-170.
• PANELLA 1986: C. Panella, “Oriente ed Occidente: Considerazioni su Alcune Anfore Egee di età Imperiale a Ostia”, In: J.-Y. Empereur – Y. Garlan (eds.), Recherches sur les Amphores Grecques. Actes du Colloque International Organisé par le Centre National de la Recherche Scientifique, L’Université de Rennes II et L’École Française D’Athènes, 10-12 Septembre 1984, Athènes, BCH Suppl. 13, 609-636.
• RAUH 2004: N. K. Rauh, “Pirated Knock-offs: Cilician Imitations of Internationally Traded Amphoras”, In: J. Eiring, J. Lund (eds.), Transport Amphorae and Trade in the Eastern Mediterranean, Acts of the International Colloqium at the Danish Institute at Athens, September 26-29 2002, Monographs of the Danish Institute at Athens, Vol. 5, Athens, 329-336.
• REYNOLDS 2003: P. Reynolds, “Amphorae in Roman Lebanon: 50 BC to AD 250”, Archaeology and History in Lebanon 17, 120-130.
• REYNOLDS 2005: P. Reynolds, “Levantine Amphorae from Cilicia to Gaza: A Typology and Analysis of Regional Production Trends from the 1st to 6th Centuries”, In: J. M .Gurt i Esparraguera, J. Buxeda i Garrigós, M. A. Cau Ontiveros (eds.), LRCW I: Late Roman Coarse Wares, Cooking Wares and Amphorae in the Mediterranean: Archaeology and Archaeometry, BAR International Series 1340 Oxford, 563- 612.
• ROBINSON 1959: H. S. Robinson, Pottery of the Roman Period. Chronology, The Athenian Agora V Princeton.
• SCHOENE 1871: R. Schoene, “Tituli Vasis Fictilibus Inscripti”, R. Schöne & K. F. W. Zangemeister (eds.), Inscriptiones parietariae Pompeianae, Herculanenses, Stabianae, Corpus Inscriptionum Latinarum IV, Berlin: apud G. Reimerum, 168-226.
• ŞENOL 2000: A. K. Şenol, İskenderiye Kazılarında Ele Geçen Amphoralar Işığında Kentin Roma Dönemi Şarap, Zeytinyağı, Salamura Balık ve Sos Ticareti, (Ege Üniversitesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi), İzmir.
• ŞENOL 2009: A. K. Şenol, “AETAM’de Bulunan Amphoraların Tipolojisi”, In: A. K. Şenol (ed.), AETAM (Arslan Eyce Taşucu Amphora Müzesi)’da Bulunan Ticari Amphoralar ve Akdeniz’de Ticaretin İzleri, Silifke, 100-319.
• ŞENOL 2015: A. K. Şenol, “Smyrna Kazılarında 2007-2011 Yılları Arasında Bulunan Ticari Amphoralar”, In: A. Ersoy, G. Şakar (eds.), Smyrna/İzmir Kazı ve Araştırmaları I. Çalıştay Bildirileri, İstanbul, 243-256.
• ŞENOL 2018: A. K. Şenol, Commercial Amphorae in the Greko-Roman Museum of Alexandria, EtAlex 44, Alexandria.
• ŞENOL and CANKARDEŞ-ŞENOL 2003: A. K. Şenol, G. Cankardeş-Şenol, “Commercial Ties of Cilicia by Means of Hellenistic and Roman Amphorae”, Olba VII, 119-143.
• ŞENOL and ALKAÇ 2017: A. K. Şenol, E. Alkaç, “A Rediscovery of a LR 1 Workshop in Cilicia and the existence of LR 1 in Alexandria due to the New Evidence”, In: D. Dixneuf (ed.), Late Roman Coarse Wares, Cooking Wares and Amphorae in the Mediterranean: Archaeology and Archaeometry 5, Vol. 2, Alexandrie, 831-843.
• TEKOCAK and ZOROĞLU 2013: M. Tekocak, L. Zoroğlu, “Kelenderis’te Bulunan Bir Grup Roma Dönemi Ticari Amphorası ve Düşündürdükleri”, Olba XXI, 109-140.
• TOMBER 1999: R. Tomber, “Pottery from the Sediments of the Inner Harbour (Area 114)”, Caesarea Papers 2, 296-321.
• YURTSEVEN 2006: F. Yurtseven, “Tarsus Köyü Garaj Mezarı Buluntuları”, Anadolu/Anatolia 31, 91-121.