Findings on Reading Contemporary Bulgarian Turks Literature from Old Lettered Periodicals

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: 2, 293 - 322, 22.12.2023

Atıf Akgün

https://doi.org/10.32449/egetdid.1353296

Öz

The first examples of contemporary literary products of Bulgarian Turks appear in Turkish literature books and periodicals with old (Arabic) letters printed in printing houses operating in the region. Although some literary works from this period have survived to the present day, various literary works published in periodicals have generally gone unnoticed. Among the old scripted Turkish periodicals of Bulgarian Turks, Ahali, Rehber, Rodop Sesi, Havadis, Medeniyet, Özdilek, Yenilik, Rumeli, Resimli Balkan, Koca Balkan, Balkan, Uhuvvet, Dostluk, Tunca, Turan, Açık Söz stand out with their publication times or effectiveness. Identification and general evaluation of the literary articles in the available issues of Altın Kalem, Yoldaş, Deliorman, Bulgaristan Türk Muallimler Mecmuası, Deliorman, İntibah, Birlik, Çiftçi Bilgisi, Giriş, Doğru Sada, Ziya. In addition to teaching the knowledge of the literary staff of the period, it also provides the opportunity to identify the knowledge of the literary staff of the period that is not included in the literary history, and even the poets and writers whose activities in the field in question are not known enough, and to get to know the literary environments. Within the scope of this study, the first Turkish periodicals operating among Bulgarian Turks, those available digitally, and the publications identified by us in various libraries in Turkey and Bulgaria, were examined in terms of their literary materials. Our examinations of the literary material obtained from various issues published in Ottoman Turkish aim at a general evaluation analyzing the literary environment of the period.

Anahtar Kelimeler

Bulgarian Turks, periodical, alphabet, Turkish, literature, genre

Proje Numarası

E.Ü. BAP - SGA-2021-22376 (Bulgaristan Türklerinin Eski Harfli Süreli Yayınlardaki Edebî Ürünlerinin İncelenmesi)

Çağdaş Bulgaristan Türkleri Edebiyatını Eski Harfli Süreli Yayınlardan Okumak Üzerine Bazı Tespitler

Öz

Bulgaristan Türklerinin çağdaş edebî ürünlerinin ilk örnekleri bölgede faaliyet gösteren matbaalarda basılan eski (Arap) harfli Türkçe edebiyat kitaplarında ve süreli yayınlarda yer alır. Bu döneme ait bazı edebiyat eserleri günümüze ulaşmış olsa da süreli yayınlarda yer almış muhtelif edebî ürünler genellikle dikkatlerden kaçmıştır. Bulgaristan Türklerinin eski harfli Türkçe süreli yayınları arasında yayın süreleri veya etkinliği ile öne çıkan Ahali, Rehber, Rodop Sesi, Havadis, Medeniyet, Özdilek, Yenilik, Rumeli, Resimli Balkan, Koca Balkan, Balkan, Uhuvvet, Dostluk, Tunca, Turan, Açık Söz, Altın Kalem, Yoldaş, Bulgaristan Türk Muallimler Mecmuası, Deliorman, İntibah, Birlik, Çiftçi Bilgisi, Başlangıç, Doğru Sada, Ziya’nın temin edilebilen sayılarında yer almış edebî yazıların tespiti ve genel değerlendirmesi söz konusu topluluğa ait ilk çağdaş edebî ürünlerin literatüre kazandırılması yanında, dönemin edip kadrosunun edebiyat tarihlerinde yer almayan bilgilerinin ve hatta söz konusu alandaki faaliyetleri yeterince bilinmeyen şair ve yazarların tespitine ve edebiyat muhitlerini tanımaya da imkân sağlamaktadır. Bu çalışma kapsamında Bulgaristan Türkleri arasında faaliyet gösteren ilk Türkçe süreli yayınlardan dijital olarak erişime açık olanlar ile Türkiye ve Bulgaristan’daki muhtelif kütüphanelerde tarafımızca tespit edilen yayınlar, sahip oldukları edebiyat malzemesi bakımından incelenmiştir. Osmanlı Türkçesi ile yayınlanan muhtelif sayılardan elde edilen edebî malzeme üzerindeki incelemelerimiz dönemin edebiyat ortamını analiz eden genel bir değerlendirmeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Bulgaristan Türkleri, Süreli Yayın, Türkçe, Edebiyat, tür

Etik Beyan

Bu çalışmanın tüm hazırlanma süreçlerinde etik kurallara ve bilimsel atıf gösterme ilkelerine riayet edildiğini yazar(lar) beyan eder. Aksi bir durumun tespiti halinde Ege Üniversitesi Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi’nin hiçbir sorumluluğu olmayıp, tüm sorumluluk makale yazarlarına aittir. Makale, ilk sayfasında bilgileri sunulan proje kapsamında hazırlanmıştır. Söz konusu projenin ekibi 1 yürütücü ve 1 araştırmacıdan oluşmaktadır. Bu makelenin hazırlanması ve yayın sürecinde sadece yürütücüsü görev almıştır. Bu doğrultuda proje araştırmacısının makalenin “tek yazarlı” yayınlanmasının kendi tercihi olduğunu ve yayın haklarından feragat ettiğini belirten dilekçesi başvurusu aşamasında Dergipark sistemine yüklenmiştir.

Destekleyen Kurum

Bu makale, Ege Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi’nde yürütülmekte olan SGA-2021-22376 kod numaralı “Bulgaristan Türklerinin Eski Harfli Süreli Yayınlardaki Edebî Ürünlerinin İncelenmesi” başlıklı proje kapsamında hazırlanmıştır.

Proje Numarası

E.Ü. BAP - SGA-2021-22376 (Bulgaristan Türklerinin Eski Harfli Süreli Yayınlardaki Edebî Ürünlerinin İncelenmesi)

Kaynakça

• Acaroğlu, M. T. (1990). Bulgaristan’da Türk gazeteciliği (1865-1985). Gazeteciler Cemiyeti.
• Akgün A. (2010). Bulgaristan Türkleri çocuk edebiyatı (dönemler-temsilciler-türler). Bengü.
• Akgün A. (2017). Totaliter dönem Bulgaristan’ında devletin Türkçe çocuk gazetesi: Eylülcü Çocuk (İnceleme ve 1947-1948 yılları izahlı fihristi). Balkanlarda Türkçenin süreli yayınlardaki yeri ve önemi sempozyumu tebliğ kitabı içinde (s. 102-139). Saraybosna CPU Printing Company.
• Akgün, A. (2020a). Çağdaş Balkan Türk edebiyatının ilk dönem eserleri 1, şehit evlatları ve muhacir mehmedoğlu (inceleme-metin). Gençlik.
• Akgün, A. (2020b). Çağdaş Balkan Türk edebiyatının ilk dönem eserleri 2, Türk gönlü ve felaket günlerim (inceleme-metin). Gençlik.
• Akgün, A. (2021). Bulgaristan’daki Türklerin romanı (1912-2021). Balkanlarda Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları, 3(2), 245 – 276.
• Akgün, A. (2022). Balkan Türkleri süreli çocuk yayıncılığında eski harfli bir örnek: Yoldaş dergisi üzerinden bir inceleme. I. Uluslararası Türk Dünyası Çocuk Edebiyatı sempozyumu bildiriler kitabı içinde (s. 1-15). İksad Publishing.
• Akgür, Z. G. (1988). Bulgaristan Türk basını [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi. Alagöz, S. (2004). Bulgaristan Türk Şiirinde Atatürk. BAL-TAM Türklük Bilgisi, 1(1), 140-150
• Atıcı, O. B. (2019). Ethem Ruhi ve II. meşrutiyet öncesi Balkan gazetesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Selçuk Üniversitesi.
• Aydın, R. (2009). Hilâl gazetesine göre Şarkî Rumeli Türkleri (1883-1885) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Selçuk Üniversitesi.
• Baklaciev, S. (1961). Dünyayı taşıyan adam. Sofya: Narodna Prosveta.
• Bal, H. (2002). Ethem Ruhi Balkan ve Filibe’de yayınladığı Balkan gazetesi. Balkanlar’da İslam medeniyeti milletlerarası sempozyumu tebliğleri içinde (s.363- 379). IRCICA.
• Bekir, H. (2021). XIX. yüzyıldan günümüze kadar Filibe’de Türkçe basın. Balkanlarda Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları, 3(2), 221-243
• Çelik, Z. (2007). Osmanlının zor yıllarında Rumeli göçmenlerinin Türk basınındaki sesi: 'Muhacir' gazetesi (1909-1910). [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Selçuk Üniversitesi.
• Deliorman, A. (2010). Bulgaristan’da Türkçe basın (1865-2009). Bayrak Basım.
• Duman, H. (2000). Başlangıcından harf devrimine kadar osmanlı-türk süreli yayınlar ve gazeteler bibliyografyası ve toplu kataloğu (1828–1928) C.1. Enformasyon ve Dökümantasyon Hizmetleri Vakfı.
• Düzcü, L. (2018). Balkan Gazetesinin yazar ve okur köşesinden Bulgaristan Türklerinin Sorunları (1906-1908). Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 4(5), 33-81
• Ferhatoğlu, F. (2013). Bulgaristan Türk Basının önemli simalarından Mehmet Behçet Perim ve Altın Kalem mecmuası. Y. Okay (Ed.), Türk-Bulgar ilişkileri üzerine makaleler içinde (s. 99-111) Doğu Kitabevi.
• Hafız, N. (1987). Bulgaristan’da yayımlanan Türkçe kitapların bibliyografyası. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 35 (1987), 311-365
• Hasanoğlu, E. (2022). Bulgaristan basınında Türklerin ehemmiyetli bir temsilcisi: Koca Balkan gazetesi. 18. Türk tarih kongresi bildiri kitabı içinde (C.3, s. 678-690). TTK
• Kahraman, A. (1998). Mehmet Akif'in gençlik dönemine ait bilinmeyen bazı şiirleri ve bir mektubu. İlmi Araştırmalar, 6, 345-353.
• Kamalı, H (2021). Ethem Ruhi ve Balkan gazetesi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Medeniyet Üniversitesi.
• Karagöz, A. R. (1945). Bulgaristan Türk basını (1879-1945). Üniversite Matbaası.
• Kılıç, Ö (2010). Şarkî Rumeli Türklerinin sesi: "Hilâl" gazetesi (1883-1885). [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Selçuk Üniversitesi.
• Narinç, Ö. (2021). 1844-1944 yılları arasında Bulgaristan’da yayınlanan Türkçe gazeteler. Çev., Ökkeş Narinç. Ankara Anadolu ve Rumeli Araştırmaları Dergisi, 2(3), 173-200
• Okday, İ. H. T. (1980). Bulgaristan’da Türk basını. Basın, Yayın Genel Müdürlüğü/Hürriyet Ofset Matbaacılık AŞ.
• Tanış, C. (2011). Şarki Rumeli Türklerinin sesi Emniyet gazetesi. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Selçuk Üniversitesi
• Tanış, C. (2016). Şarkî Rumeli Türklerinin sesi: Emniyet gazetesi (1896-1897). Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, (28), 254-263.
• Sincer, M. K. (2020). Bulgaristan’da yılmaz bir jön Türk: Ethem Ruhi Balkan ve Balkan gazetesi (1907-1908). Karadeniz Araştırmaları, 17(66), 347-364
• Şenel, Ü. (2012). Terbiye Ocağı Mecmuası, III. Uluslararası Balkanlarda Türk Varlığı Sempozyumu Bildiriler içinde (s. 342-349). CBÜ.
• Şile, T. K. (2019). Balkan gazetesine göre Bulgaristan’da sosyal ve siyasi gelişmeler (1906-1908) [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Yılmaz, U. (2013). Balkan gazetesi (1906). [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Zaimoğlu, S. A. (2019). Doğu Rumeli Türklerinin sesi Balkan gazetesi [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Selçuk Üniversitesi.
• Zilabid, B. (2012). Mehmet Behçet Perim-Sofya hatıraları. (Yayına Hazırlayan: Basri Zilabid). Bultürk Yayını.
• Açık Söz, Yıl 1931, Sayı 9-10, 14, 16; Yıl 1936, Sayı 5
• Başlangıç, Yıl 1928, Sayı 6-8, 18
• Birlik, Yıl 1930, Sayı 1-3, 6-8; Yıl 1931, Sayı 13-14; Yıl 1932, Sayı 18
• Bulgaristan, Yıl 1926, Sayı 2, 5, 7-8, 16-17, 19, 30-31
• Çiftçi Bilgisi, Yıl 1920, Sayı 94, 120
• Deliorman, Yıl 1930, Sayı 9-10, 13, 15, 18, 22-26, 28, 30, 32, 34, 36-39, 44, 48, 50, 53; Yıl 1931, Sayı 54, 59, 60, 72-74, 77, 79-80, 83
• Dostluk, Yıl 1927, Sayı 88; Yıl 1928, Sayı 106-111, 113-120, 124, 132; Yıl 1930, Sayı 145, 147
• Doğru Sada, Yıl 1927, Sayı 1, 3-7
• Havadis, Yıl 1936, Sayı 1-2; Yıl 1938, Sayı 147; Yıl 1939, Sayı 185-188, 190-191,193-197,201-202, 207-209, 256-258
• İntibah, Yıl 1927, Sayı 1-3, 6, 8-10, 14-15, 17-18, 21-23, 26, 28-29, 31-36, 40-45, 48, 51, 56-58, 61-71, 73-76, 78-79, 81-84
• Koca Balkan, Yıl 1925, Sayı 1, 3, 6, 16-21, 23-24
• Medeniyet, Yıl 1933-1944, Sayı 1-375
• Özdilek, Yıl 1933, Sayı 7, 9, 11-13, 16-18
• Resimli Balkan, Yıl 1917, Sayı 1-6
• Rodop Sesi, Yıl 1929, Sayı 2-4, 8 Rumeli, Yıl 1924, Sayı 1-4, 6-7, 11-14; Yıl 1925, Sayı 15-21
• Uhuvvet, Yıl 1905, Sayı 94-96, 99-102, 108; Yıl 1906, Sayı 103-105, 107, 119-121, 123; Yıl 1907, Sayı 110-117
• Yenilik, Yıl 1929, Sayı 10-13,15-16
• Ziya, Yıl 1921, Sayı 8, 47; Yıl 1922, Sayı 8, 13, 16, 18, 23, 27-29, 33, 40; Yıl 1923, Sayı 16, 18, 37; Yıl 1924, Sayı 20, 27-28, 31, 33, 35-36
• Yoldaş, Yıl 1921-1922, Sayı 1-6
• Terbiye Ocağı, Yıl 1921-1922, Sayı 1-10
• Bulgaristan Türk Muallimler Mecmuası, Yıl 1923-1924, Sayı 1-7