MÜTEVEKKİL DÖNEMİ EHL-İ BEYT POLİTİKALARI

Yıl 2023, Cilt: 37 Sayı: 4, 1566 - 1585, 31.12.2023

Muharrem Akoğlu Zehra Şahin

https://doi.org/10.48070/erciyesakademi.1309881

Öz

Abbâsîler, Ehl-i Beyt ve mevaliye karşı Emevîler tarafından uygulanan şiddet ve ayrımcılık politikasına karşı çıkarak onların haklarını iade etme adına ihtilal hareketi başlattılar. Onlar, Kur’an ve sünneti ihya etme parolası ile başlattıkları bu hareketi başarı ile sonuçlandırarak yaklaşık beş yüz yıl hüküm sürecek bir hanedan devleti kurdular. Abbâsîler, her ne kadar Ehl-i Beyt’in hakkını savunma ve onları iktidara getirme gibi bir söylem ile başarı kazanmış olsalar da iktidar oldukları andan itibaren bu söylemden vazgeçerek farklı bir politika benimsediler. İlk Abbâsî halifesi olan Ebü’l Abbâs es-Seffâh’tan Mütevekkil dönemine kadar Ehl-i Beyt ile ilişkilerde konjonktürel olarak siyasi yönden farklı tavırlar alınmıştır. Onuncu halife Mütevekkil’e kadar farklı şekillerde temayüz eden bu politikalar, Mütevekkil dönemi itibarı ile Ehli Beyt’in aleyhine gelişim göstermiştir. Mütevekkil, yalnızca Alioğullarına karşı tutumu ile değil Abbâsîlerin yakın tarihini ilgilendiren siyasi meselelerde seleflerine aykırı düşen politikalar uygulamıştır. Mütevekkil’in içinde yetiştiği sosyo-kültürel ve siyasi ortam dikkate alınarak Ehl-i Beyt’e karşı Müslüman halkın tepkisine neden olacak politikaların temel gerekçeleri, araştırma konumuzun esasını oluşturmaktadır. Elinizdeki çalışma, bu politikaların, Müslüman toplumda nasıl algılandığı ve gelişen tepkilerin mahiyetine yoğunlaşma azmindedir.

Anahtar Kelimeler

Abbâsîler, Halife Mütevekkil, Ehl-i Beyt

AHL AL-BAYT POLICIES OF THE MUTAWAKKIL PERIOD

Öz

The Abbasids opposed the policy of violence and discrimination implemented by the Umayyads against the Ahl al-Bayt and the Mawalis and launched a revolutionary movement to restore their rights. They successfully concluded this movement, which they initiated with the motto of revitalizing the Quran and the Sunnah, and established a dynastic state that would rule for approximately five hundred years. Although the Abbasids achieved success with a discourse such as defending the rights of Ahl al-Bayt and bringing them to power, they abandoned this discourse and adopted a different policy from the moment they came to power. From Ebü'l Abbâs es-Seffâh, the first Abbasid caliph, to the period of Mutawakkil, different political attitudes were taken conjuncturally in relations with the Ahl al-Bayt. These policies, which stood out in different ways until the tenth caliph Mutawakkil, developed against the Ahl al-Bayt as of the Mutawakkil period. Mutawakkil implemented policies that contradicted his predecessors, not only in his attitude towards the Alioğulları, but also in political issues concerning the recent history of the Abbasids. Considering the socio-cultural and political environment in which Mutawakkil grew up, the basic justifications of the policies that will cause the reaction of the Muslim people against the Ahl al-Bayt constitute the basis of our research topic. The present study aims to focus on how these policies are perceived in the Muslim society and the nature of the reactions that develop.

Anahtar Kelimeler

Abbasids, Caliph Mutawakkil, Ahl Bayt

Kaynakça

• Abbott, N. (1938). Arabic papyri of the reign of Ǵa’far al-Mutawakkil ’Alallāh (A. H. 232-47/A. D. 847-61). Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, 92 (n.F. 17) (1/2), 88-135.
• Akoğlu, M. (2006). Mihne sürecinde Mu’tezile. İz Yayıncılık.
• Akoğlu, M. (2011). Tarihsel arka plan bağlamında Me’mun dönemi Abbasî yönetiminin Ali oğulları politikaları. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(12), 55-74.
• Akoğlu, M. (2015). Mu’tezile’nin siyasetle imtihanı: Mihne süreci. İçinde H. Hökelekli & V. Bilgin (Eds). Kur’an ve Toplumsal Bütünleşme (Mezhepler ve Dinî Gruplar Arası İlişkiler) Bursa Büyükşehir Belediyesi, 149-173.
• Atmaca, V. (2010). Hadislerde geçen hastalık adları. Hadis Tetkikleri Dergisi, 8(2), 25-67.
• Barthold, W. (1940). İslam medeniyeti tarihi. (Çev. M. F. Köprülü). Kanaat Kitabevi.
• Bulut, H. İ. (2010). Kerbelâ’ya kutsiyet kazandırmada dinî ve siyasî otoritelerin rolü. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12(22), 1-19.
• Büyükkara, M. A. (2020). İmamet mücadelesi ve Haşimoğulları ilk Şiiler: Hicri ikinci asır. Klasik Yayınları.
• Caferiyan, R. (1994)(2). Masum imamların fikri ve siyasi hayatı. (Çev. C. Bayar). Kevser Yayınları.
• Ebü’l Fidâ, İ. A. (1286)(2). el-Muhtasar fî ahbâri'l beşer: Târîhu ebü’l Fidâ. Matbaai Amire.
• ed-Dûrî, A. (2020)(2). Abbasiler tarihi. Beka Yayınları.
• Edib, A. (1985)(3). el-Eimmetü’l-İsnâ aşer. Müessesetü’l-Alemi lil-Matbûat.
• el-Bağdâdî, H. (2004)(7). Târîhu Bağdâd. Dârü’l Kütübi’i İlmiyye.
• el-Belâzürî, Y. C. (1987). Fütûhu’l bûldân. el-Müessetü'l İlmiyye.
• el-Hamevî, Y. (1977)(3). Kitâbü mu’cemu’l bûldân. Dâru Sadr.
• el-Kalkaşendî, Ş. A. (2019). Halifelik kurumu ve tarihi. (Çev. R. Şeşen). Yeditepe Yayınevi.
• el-Kindî, M. Y. (2003). el-Vulât ve kitâbü’l-kudât. Dârü’l Kütübi’l İlmiyye.
• es-Seâlibî, A. M. (1955). Leṭâʾifü’l-maʿârif. Nşr. Hasan Kâmil es-Sayrafî.
• et-Tâberî, M. C. (1988)(4). Tarihu’l-ümem ve’l-mülûk. Matbaatü’l-İstikame.
• et-Tâberî, M. C. (1988)(5). Tarihu’l-ümem ve’l-mülûk. Matbaatü’l-İstikame.
• ez-Zehebî, Ş. M. (1988)(241-50 yılı olayları). Târîhu’l-İslam ve vefayatü’l-meşâhiri ve’l-âlâm. Müessesetu’r-Risale.
• Hakyemez, C. (2007). Abbasî devletine yönelik Ali oğulları veya Şiî tehdidi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(1), 327-341.
• Hamarneh, S. K. (2000). al-Mutawakkil, İmam al-Shafi’i and the Mu’tazilites (Revival of the Sunnah). Hamdard Islamicus, 23, 7-13.
• Hol, P. M., Lambton, A. K. S., & Lewis, B. (1988)(2). İslam tarihi kültür ve medeniyeti (Çev. İ. Kıllıoğlu & H. Aktaş). Hikmet Yayınları.
• Hollister, J. N. (1979). The Shi’a of India. Oriental Book Reprint Corporation.
• İbn Kesîr, İ. Ö. (1998)(14). el-Bidâye ve’n-nihâye. el-Buhûsu ve'd-Dirâsâti’l Arabiyyeti’l İslamiyye.
• İbn Tağrîberdî, C. Y. (1963)(2). en-Nücûm ez-zâhire. et-Türâsi’l Arabî.
• İbn Tıktakâ, S. M. (1938). El-Fahrî. Matbûatü'l-Meârif.
• İbn Vâdiran, H. M. (1993). Târihü'l Abbâsiyyîn. Dârül-Gabi'l İslamî.
• İbnü’l Verdî, Z. Ö. (1996). Târih. Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye.
• İbnü’l-Esîr, İ. (1982)(6). el-Kâmil fî’t-târih. (7. bsk), Daru Sader, Publishers.
• İbnü’l-Esîr, İ. (1982)(7). el-Kâmil fî’t-târih. (7. bsk), Daru Sader, Publishers.
• İsfahânî, F. A. (2007). Mekâtilü’t-Tâlibiyyîn. Dârü’l Kütübi’l İlmiyye.
• Kırkpınar, M. (1996). Abbâsî halifesi Mütevekkil ve dönemi (232-247/847-861) (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kitapçı, Z. (1987). Orta Doğu’da Türk askeri varlığının ilk zuhuru. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Kitapçı, Z. (1996). Mukaddes çevreler ve eski hilâfet ülkelerinde Türk hatunları. Damla Ofset.
• Kutlu, S. (2000). Ehl-i Beyt sembolik kapitalinin tarihî süreç içinde semerelendirilmesi. İslâmiyat, 3(3), 99-120.
• Lewis, B. (2019). Tarihte Araplar. (Çev. H. D. Yıldız). Pegasus Yayınları.
• Melchert, C. (1996). Religious policies of the caliphs from al-Mutawakkil to al-Muqtadir. A. H. 232-295/A D 847- 908. Islamic Law and Society, 3(3), 316-342.
• Melchert, C. (2018). Sünnî düşüncenin teşekkülü. (Çev. A. H. Çavuşoğlu). Klasik Yayınları.
• Mesûdî, H. A. (1965)(4). Mürûc ez-zeheb ve meâzinü’l-cevher. Dârü'l Endelüs.
• Mesûdî. H. A. (1938). et-Tenbîh ve’l-işrâf. el-Mektebetü't-Târihiyye.
• Mustafa, N. A. (1990). İslâm siyasi düşüncesinde muhalefet. İz Yayıncılık.
• Nevbahtî, K. (2020). Şiî fırkalar: Kitabü’l-makâlât ve’l-fırak fıraku’ş-Şia. (Çev. S. Hizmetli, H. Onat, S. Kutlu, & R. Şimşek). Ankara Okulu Yayınları.
• Sharon, M. (2004). Ehl-i Beyt-ev halkı. (Çev. C. Zorlu). Marife Dini Araştırmalar Dergisi, 4(3), 341-353.
• Sourdel, D. (1985). İslam. İlim Yayınları.
• Suyûtî, C. (2008). Târîhu’l-hulefâ. Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz.
• Şeyh Müfîd, M. N. (1993). Kitabü’l-mezâr. Nşr. Seyyid Muhammed Bâkır el-Ebtâhî.
• Şeyh Müfîd, M. N. (1996). el-İrşâd. (Çev. Davud Duman & Thk. ve Tetkik Sabri Sayan), Gümüş Ofset.
• Şeyh Sadûk, C. M. (1976). et-Tevhîd. Müessesetü’n-Neşri’l-İslamî.
• Uyar, G. (2011). Ehl-i Beyt-İslam tarihinde Ali-Fatıma evladı. Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları.
• Ülkü, H. (1982). İslâm tarihi (6. bsk). Çile Yayınevi.
• Ya’kûbî, A. V. (t.y.)(2). Târîhu’l Ya’kûbî. Dâru Sadr
• Yıldız, H. D. (1995)(12). İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. ss. 452-453, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.