COPPERSMITH DİYARBAKIR AND VARIOS COPPER SAMPLES IN DIYARBAKIR COPPER BAZAAR

Yıl 2023, Cilt: 37 Sayı: 4, 1439 - 1459, 31.12.2023

Emine Kızılaslan

https://doi.org/10.48070/erciyesakademi.1341303

Öz

Diyarbakır is one of the important settlement areas of Anatolian culture. The existence of mineral deposits in Diyarbakır has been known since the Neolithic Ages. Near Çayönü, a revolution was created in metal processing by applying annealing method to unprocessed copper and using forging technique This study covers Diyarbakır coppersmithing, coppersmith master, function, form and decoration of copper kitchen utensils found in Diyarbakır coppersmiths bazaar from past to present, and 24 copper vessels were examined. In the research, the current situation of coppersmithing in Diyarbakır, from whom coppersmiths learned this profession, and which tools were used in coppersmithing were emphasized. The tools used are still the same materials in the coppersmithing profession. Lathes have reduced the use of these tools and equipment today and increased mass production. The pressing technique also provided convenience for coppersmiths. As an ornament, the technique of engraving, embossing, hammer (forging) is embroidered in almost most of them. Among the products, the most observed items are; These are the products with kitchen utensils such as needles, bakracs, cauldrons, basins, sahan, lenger, sini, tray, coffee pots. This profession, which is important in terms of traditional handicrafts and art history, has fallen into oblivion. The aim is to transfer and explain the coppersmithing profession and coppersmiths to the next generation

Anahtar Kelimeler

Diyarbakır, Coppersmith, Coppersmith Bazaar, Copper master

DİYARBAKIR BAKIRCILIĞI VE DİYARBAKIR BAKIRCILAR ÇARŞISI’NDAKİ MUHTELİF BAKIR ÖRNEKLERİ

Öz

Diyarbakır, Anadolu kültürünün önemli yerleşim alanlarından biridir. Neolitik Çağlardan beri Diyarbakır’da maden yataklarının varlığı bilinmektedir. Çayönü yakınlarında işlenmemiş bakıra tavlama yöntemi uygulanıp, dövme tekniği kullanılarak metal işlemede devrim yaratılmıştır. Bu çalışma geçmişten günümüze Diyarbakır bakırcılığını, bakır ustalarını, Diyarbakır Bakırcılar Çarşısı’nda bulunan bakır mutfak eşyalarının fonksiyon, form ve süslemesini kapsamakta olup, 24 bakır kap incelenmiştir. Araştırmada Diyarbakır’daki bakırcılığın şimdiki durumu, bakırcıların bu mesleği kimlerden öğrendiği, bakırcılıkta hangi araç gereçler kullanıldığı üzerinde durulmuştur. Kullanılan araç gereçler bakırcılık mesleğinde hâlâ aynı malzemelerdir. Torna tezgâhları günümüzde bu araç ve gereçlerin kullanımını azaltmış seri üretimi arttırmıştır. Presleme tekniği de bakır ustaları için kolaylık sağlamıştır. Süsleme olarak kazıma, kabartma, çekiç (dövme) tekniği hemen hemen çoğunda işlenmiştir. Ürünler arasında en fazla gözlemlenen eşyalar; ibrikler, bakraçlar, kazan, leğen, sahan, lenger, sini, tepsi, kahve cezveleri gibi mutfak eşyalarının olduğu ürünlerdir. Geleneksel el sanatları ve sanat tarihi açısından önemli olan bu meslek unutulmaya yüz tutmuştur. Çalışmanın amacı bakırcılık mesleğini ve bakır ustalarını gelecek nesile aktarmak ve anlatmaktır.

Anahtar Kelimeler

Diyarbakır, Bakırcılık, Bakırcılar Çarşısı, Bakır ustası

Kaynakça

• Acara Eser, M., (2000). Bizans döneminde maden aydınlatma araçlarının kullanımı ve Orta Bizans Dönemi Polykandilionları. Ortaçağ’da Anadolu Semineri. Prof. Dr. Aynur Durukan’a Armağan (ss. 23-37). Ankara.
• Alakaş, A. (2012). 593 numaralı şer’iye siciline göre Diyarbakır’ın sosyal ve ekonomik yapısı (1893-1894). (Yayımlanmammış yüksek lisans tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Başak, O. (2004). Diyarbakır arkeoloji müzesi ile Cahit Sıtkı Tarancı müzesinde bulunan Türk İslam dönemine ait bir grup madeni eser (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Başak, O. (2005). Diyarbakır’da maden sanatının gelişimi. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 15, 53-68.
• Başak, O. (2008).Taş Çağı’ndan Tunç Çağı’na Anadolu’da maden sanatının gelişimi ve kullanımı. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 0(21), 15-33.
• Belli, O., & Gündağ Kayaoğlu, İ. (1993). Anadolu’da Türk bakırcılık sanatının gelişimi. Sandoz Kültür Yayınları.
• Bezirci, Z. (2001). Konya’da bulunan bakır işçiliği ürünü eserler ve Konya ili bakır işçiliğinin bugünkü durumu (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çelebi, E. (1970). Evliyâ Çelebi seyahatnâmesi VI (Çev. Z. Danışman). Zuhuri Danışman Yayınevi.
• Çelebi, E. (2001). Evliya çelebi seyahatnamesi V, (Haz. Y. Dağlı, S.A. Kahraman & İ. Sezgin). Yapı Kredi Yayınları.
• Dursun, N. (2014). Çorumda bakırcılık. Turkish Studies, 9(5), 799-824.
• Erdem, S. (1989). “Alem”. İçinde Diyanet İslam Ansiklopedisi (C. II, ss. 352-354). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Erginsoy, Ü. (1978). İslam maden sanatının gelişmesi. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Erginsoy, Ü. (1997). Eczacıbaşı sanat ansiklopedisi (C. II, s. 1143).Yem Yayınları.
• Fahrettin Mercan (2023, 14 Ağustos). Who’s who in Turkish culture and art. https://www.turkishculture.org/whoiswho/turkish-traditional-art/metal-worker/page-2.htm
• Faroqhi, S. (1993). Osmanlı’da kentler ve kentliler. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Gülensoy, T. (1994). Anadolu'da Türk bakırcılık sanatının gelişimi. Milli Folklor, 23(3), 6-7.
• Günkut, B. (1973). Diyarbakır tarihi. Diyarbekir Basımevi.
• İzgöer, A. Z. (1999). Diyarbakır salnâmeleri, 1286-1323 (1869-1905). Diyarbakır Büyük Şehir Belediyesi Yayını.
• Karpuz, E. (1996). Anadolu’da Türk mutfak mimarisi ve madeni kullanım eşyaları (18-20. yüzyıl). (Yayımlanmamış doktora tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karpuz, E. (2002). Türkler ansiklopedisi (C. XII). Yeni Türkiye Yayınları,
• Kayabaşı, N. (1998) Çorum ilinde yapılan dövme bakır eşyalarının tanıtılması. Ekin Dergisi, 2(5), 70-72.
• Kazmaz, S. (1973). Bakırcılık: Kastamonu bakırcılığı üzerine küçük sanat alanında bir inceleme. Halk Bankası Yayınları.
• Kızılaslan, E. (2013). Yozgat Nizamoğlu Konağı Etnoğrafya müzesindeki madeni mutfak eşyaları (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Konyar, B. (1936). Diyarbakır tarihi. Ulus Basımevi.
• Koşay, H. Z. (1957). Türkiye halkının maddi kültürüne dair araştırmalar. Türk Etnografya Dergisi, 2, 7-28.
• Kuban, D. (2002). Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı. Yapı Kredi Yayınları.
• Memişoğlu F. (1973) Harput bakırcılığı. Türk Etnografya Dergisi, 63, 37-58.
• Ozan Kaya, F. (2010). Gaziantep ve Şanlıurfa illerinde yapılan bakırcılık sanatının incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özdemir, M., & Ozan Kaya, F. (2011). Gaziantep ilinde bakırcılık. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(3), 1149-1170.
• Pınar, İ. (1998). Alman gezginlerin gözüyle 19.yüzyıl Anadolu şehirleri: Manisa, Edirne, Kütahya, Ankara, İstanbul, Trabzon, Antalya, Diyarbakır, Konya, İzmir. Akademi Yayınları.
• Sarı, İ. (1996). Şehrimiz Diyarbakır. Kültür Yayınları.
• Sevin, V. (1993). 1992 yılı Diyarbakır Üçtepe Höyüğü kazıları, XV. Kazı Sonuçları Toplantısı 24-28 Mayıs, s. 399-416, Ankara.
• Sevin, V. (2003). Eski Anadolu ve Trakya (Başlangıcından pers egemenliğine kadar). İletişim Yayınları.
• Sözen, M., & Tanyeli, U. (2001). Sanat kavram ve terimleri sözlüğü. Remzi Kitapevi.
• Sözer, Y. (1998). Denizli yöresi mutfağında kullanılan bakır madeni eşyası. (18- 19. yy), (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tızlak. F. (2002). “Osmanlılardan önce Türklerde madencilik”, Türkler Ansiklopedisi, VII, 410, Ankara.
• Türkoğlu, S. (1993). Maden sanatı ve kuyumculuk. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Yılmazçelik, İ. (1995). XIX. Yüzyılın ilk yarısında Diyarbakır (1790-1840): Fiziki, idari ve sosyo-ekonomik yapı. Türk Tarih Kurumu Yayınları.