THE EFFECT OF HIFZ TRAINING ON THE EMOTIONAL STATES OF INDIVIDUALS

Yıl 2023, Cilt: 37 Sayı: 4, 1703 - 1724, 31.12.2023

Zeynep Bakaç Mustafa Ulu

https://doi.org/10.48070/erciyesakademi.1351183

Öz

Hafiz, which means memorizing, keeping in mind, and preserving in Arabic, is the name given to those who memorize the Qur’an, as well as one of the beautiful names of Allah in the sense of protecting and sparing. Hafiz requires a psychologically intense mental effort, and the level of motivation must be kept high in order to complete the training successfully. In this respect, in this study, it was tried to determine the emotional states of the individuals receiving education during hafiz training. In the literature, it is seen that these changes have not been the subject of scientific research, instead focusing more on the training itself. Anxiety, hopelessness, or depression experienced by individuals while receiving education have important consequences on individuals in the education process. It is even known that some students drop out of their education by not being able to maintain the motivation, discipline and dedication required by the education for a long time and not being able to cope with the mood swings they experience. In this study, it is aimed to determine the extent to which demographic variables are effective in the anxiety, depression and hopelessness levels of individuals who receive hafiz education during education and the change in their moods. For this purpose, Beck Anxiety (Anxiety) Scale, Beck Hopelessness Scale, Beck Depression Scale were applied to the participants and some questions were asked to measure positive/negative attitudes towards hafiz in order to provide a better understanding of the subject. In the study conducted in 2022 on 422 people who received hafiz education in Melikgazi and Kocasinan districts of Kayseri, the relationship between the findings obtained from Beck scales and variables such as age, gender, place of residence, educational status, the way of deciding on hafiz education and the duration of hafiz education was tried to be revealed. According to the Beck Anxiety Scale, 14.5% (n=61) of the participants had severe anxiety; according to the Beck Hopelessness Scale, 15.6% (n=66) had severe hopelessness and according to the Beck Depression Scale, 22% (n=93) had severe depression.

Anahtar Kelimeler

Psychology of Religion, Hafiz, Depression, Anxiety, Hopelessness

HAFIZLIK EĞİTİMİNİN BİREYİN DUYGU DURUMUNA ETKİSİ

Öz

Arapça, ezberleyen, zihinde tutan, muhafaza eden, saklayan anlamına gelen hafız, Kur’an’ı ezberleyenlere verilen isim olmasının yanı sıra koruyan ve esirgeyen anlamında Allah’ın güzel isimlerinden biridir. Hafızlık psikolojik olarak yoğun bir zihinsel çaba gerektirmekte ve eğitimin başarıyla tamamlanabilmesi için motivasyon düzeyinin yüksek tutulması gerekmektedir. Bu açıdan araştırmada hafızlık eğitimi esnasında eğitim alan bireylerin duygu durumları belirlenmeye çalışılmıştır. Literatürde bu değişimlerin bilimsel araştırmalara konu edilmediği, bunun yerine daha çok eğitimin şekline, içeriğine ve yöntemlerine odaklanıldığı görülmektedir. Bireyin eğitim alırken yaşadığı kaygı, umutsuzluk veya depresyon, eğitim sürecindeki bireylerin üzerinde önemli etkiler meydana getirmektedir. Hatta bazı öğrencilerin eğitimin gerektirdiği motivasyon, disiplin ve özveriyi uzun süre sürdüremeyerek ve yaşadıkları duygu durum değişimleriyle başa çıkamayarak eğitimlerini yarıda bıraktıkları bilinmektedir. Bu çalışmada, hafızlık eğitimi alan bireylerin eğitim sırasındaki kaygı, depresyon ve umutsuzluk düzeyleri ile duygu durumlarındaki değişimde demografik değişkenlerin ne ölçüde etkili olduğunun belirlenmesi amaçlanmaktadır. Bu amaçla araştırmada katılımcılara Beck Anksiyete (Kaygı) Ölçeği, Beck Umutsuzluk Ölçeği, Beck Depresyon Ölçeği uygulanmış ve bu ölçeklerin dışında konunun daha iyi anlaşılmasını sağlamak amacıyla hafızlığa yönelik olumlu/olumsuz tutumları ölçecek bazı sorular yöneltilmiştir. 2022 yılında Kayseri’nin Melikgazi ve Kocasinan ilçelerinde hafızlık eğitimi alan 422 kişi üzerinde yürütülen araştırmada Beck ölçeklerinden elde edilen bulguların yaş, cinsiyet, yerleşim yeri, eğitim durumu, hafızlık eğitimine karar verme şekli ve hafızlık eğitimi alma süresi gibi değişkenlerle olan ilişkileri ortaya konulmaya çalışılmıştır. Beck Anksiyete (Kaygı) Ölçeği değerlerine katılımcıların %14,5’inde (n=61) şiddetli derecede anksiyete; Beck Umutsuzluk Ölçeği değerlerine göre %15,6’sında (n=66) şiddetli derecede umutsuzluk ve Beck Depresyon Ölçeği değerlerine göre %22’sinde (n=93) şiddetli derecede depresyon olduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi, Hafızlık, Depresyon, Anksiyete, Umutsuzluk

Teşekkür

Bu çalışma, Doç. Dr. Mustafa ULU danışmanlığında Zeynep BAKAÇ tarafından hazırlanan "Hafızlık Eğitiminin Bireyin Duygu Durumlarına Etkisi: Kayseri İli Örneği" başlıklı yüksek lisans tezinden üretilmiştir.

Kaynakça

• Adıgüzel, A., Kılıç, A., Aslanargun, E., Şahi̇n, Ş., Ökmen, B., & Boyacı, Z. (2018). Hafız imam hatip ortaokullarındaki hafızlık eğitimine ilişkin öğretici ve öğrenci görüşleri. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 17(68), 1453-1475. https://doi.org/10.17755/esosder.363850
• Akdemir, M. A. (2010). Kur’an ezberinde kalite ihtiyacı ve donanımlı hafızlık. Usul İslam Araştırmaları, 13(13), Article 13.
• Akdemir, M. A. (2013). Kur’an Eğitim ve Öğretiminde Temel Sorunlar. DİB Yayınları.
• Algur, H. (2018). Nitelikli Bir Hafızlık Eğitimi İçin Öneriler. Talim Dergisi, 2(2), 243-288.
• Algur, H. (2019). Hafızlık eğitimi alan bireylerin motivasyon ve psiko-sosyal durumları. Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• Algur, H. (2021). Hafızlık eğitiminin bireyin kişilik özellikleri üzerindeki etkisi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9(2), 623-647. https://doi.org/10.33931/dergiabant.982581
• Arslantaş, M. (2019). İmam-Hatip Ortaokullarında Örgün Eğitimle Birlikte Hafızlık Projesinde Öğrenci Tutumları (Sivas Zeki Hayran İmam-Hatip Ortaokulu Örneği) [Yüksek Lisans Tezi]. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Arslantürk, Z. (2000). Kur’an Kurslarının Fiziki Mekan ve Yapılanma Problemleri. İçinde Kur’an Kurslarında Eğitim, Öğretim ve Verimlilik (Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi 30) (ss. 51-57). Ensar Neşriyat.
• Avcılar, S. (2021). Hafızlık Proje Okullarında Hafızlık Eğitimi Alan Öğrencilerin Psiko-Sosyal Durumları İle Motivasyon Düzeylerinin İncelenmesi [Yüksek Lisans Tezi]. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aybey, S. (2020). Hafızlık eğitiminde yeni bir tecrübe: Örgün eğitimle birlikte hafızlık -önemi, problemleri ve beklentiler-. EKEV Akademi Dergisi, 82, 383-412.
• Aydın, M. Ş. (2010). Bir din eğitim kurumu olarak Kur’an kursu (2. bs). Diyanet İşleri Başkanlığı.
• Bahrami, F., & Yoosefi, N. (2011). Females Are More Anxious Than Males A Metacognitive Perspective. Iranian journal of psychiatry and behavioral sciences, 5(2), 83-90.
• Baymur, F. (1994). Genel psikoloji (13. bs). İnkılâp Yayınları.
• Beck, A. T., Epstein, N., Brown, G., & Steer, R. A. (1988). An inventory for measuring clinical anxiety: Psychometric properties. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 56(6), 893-897.
• Bilgin, V. (2021). Psiko-Sosyal Açıdan Hafızlık: Orta Yaş Erkek Hafızlar Üzerinden Bir Değerlendirme. İçinde H. Şahin Aynur (Ed.), Çeşitli Yönleriyle Hafızlık Eğitimi (ss. 233-266). Dem Yayınları.
• Bilici, A. B. (2014). 0-6 yaş grubu çocuklarda dini gelişim süreci ve din eğitimi [Doktora Tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Bozkurt, N. (1997). Hafız. İçinde DİA (C. 15). DİA.
• Budak, S. (2021). Psikoloji sözlüğü (6. bs). Bilim ve Sanat Yayınları.
• Büyükşahin, S., & Osmanoğlu, C. (2023). Çocuğunu Hafızlık Eğitimine Yönlendiren Velilerin Hafızlık Öncesi Hazırlık Durumları. Ases International Kayseri Scientific Research Conference, 80-93.
• Can, A. (2019). SPSS ile bilimsel araştırma sürecinde nicel veri analizi (8. bs). Pegem Akademi.
• Cebeci, S., & Ünsal, B. (2006). Hafızlık eğitimi ve sorunları. Değerler Eğitimi Dergisi, 4(11), 27-52.
• Coştu, K. (2017). Hafızlık Eğitimi Veren Proje İmam-Hatiplerde Oryantasyon ve Müşavirlik Hizmeti: İstanbul Örneği. İçinde İ. Erdem, İ. Aşlamacı, & R. Uçar (Ed.), Geleceğin İnşasında İmam Hatip Okulları: C. II (ss. 65-86). İnönü Üniversitesi Yayınevi.
• Creswell, J. W. (2014). Araştırma Deseni: Nitel, Nicel ve Karma Yöntem Yaklaşımları (S. B. Demir, Çev.). Eğiten Kitap.
• Çoban, Y. (2018). Kur’an Kursu Öğrencilerinde Öznel İyi Olma Hali Ve Kaygı (Anksiyete) Durumu Üzerine Bir Çalışma [Yüksek Lisans Tezi]. Uludağ Üniversitesi.
• Demir, K. (2019). Hafızlık eğitimi almış bireylerin benlik saygısı üzerine nitel bir çalışma. İZÜ Eğitim Dergisi, 1(2), 285-379.
• DİA (1997). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• DİB Eğitim Hizmetleri Genel Müdürlüğü (2020). Diyanet İşleri Başkanlığı Eğitim Hizmetleri Genel Müdürlüğü. https://egitimhizmetleri.diyanet.gov.tr/Detay/669/2020-y%C4%B1l%C4%B1-%C4%B1%C4%B1-d%C3%B6nem- haf%C4%B1zl%C4%B1k-tespit-s%C4%B1nav%C4%B1-ger%C3%A7ekle%C5%9Ftirildi
• Durak, A., & Palabıyıkoğlu, R. (1994). Beck umutsuzluk ölçeği geçerlilik çalışması. Kriz Dergisi, 2(2), 311-319. https://doi.org/10.1501/Kriz_0000000071
• Farhane-Medina, N. Z., Luque, B., Tabernero, C., & Castillo-Mayén, R. (2022). Factors Associated with Gender and Sex Differences in Anxiety Prevalence and Comorbidity: A Systematic Review. Science Progress, 105(4), 1-30. https://doi.org/10.1177/00368504221135469
• Furnham, A. (2008). Personality and Intelligence at work. Routledge. https://doi.org/10.4324/9780203938911
• Goleman, D. (2010). Duygusal Zeka (B. S. Yüksel, Çev.). Varlık Yayınları.
• Gün, A., Özdemi̇r, Ş., & Apaydin, H. (2018). Bir İlmi Geleneğin Merkezi: Büyükağa Kur’an Kursu -Hafızlık Eğitimi, Niteliği, Sorunları Ve Beklentileri. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17(34), 211-240. https://doi.org/10.14395/hititilahiyat.504996
• Güneş, A. (2020). Hafızlık eğitiminin öğrencilerin sosyal ve özgüven gelişimlerine etkisi -örgün eğitimle birlikte hafızlık yapan İHO öğrencileri üzerine bir araştırma-. İlahiyat Tetkikleri Dergisi, 53, 263-286. https://doi.org/10.29288/ilted.699576
• Güngör, Ö. (2018). Klasik ve modern sistemde hafızlık yapan bireylerde öznel iyi oluş ve sosyal kaygı ilişkisi üzerine bir çalışma [Yüksek Lisans Tezi]. Atatürk Üniversitesi.
• Hisli, N. (1988). Beck depresyon envanteri’nin geçerliliği üzerine bir çalışma. Psikoloji Dergisi, 6(22), 118-122.
• İnce, A. (2017). Kur’an Kurslarının Danışmanlık ve Rehberlik Fonksiyonu (Öğretici Görüşlerine Dayalı Sosyo- Psikolojik Bir Analiz). Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19(35), 121-121. https://doi.org/10.17335/sakaifd.295884
• Jahoda, G. (2011). Sosyal Psikoloji Tarihi (S. Başlı, Çev.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Karacelil, S. (2013). Kur’ân Kursu Öğreticilerine Göre Kur’ân Kurslarının Eğitim Problemleri: Şırnak İli Örneği. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, II(3), 274-295.
• Karagöz, S. (2023). Hafızlık deneyiminin psikolojik yaklaşımla incelenmesi. Bilimname, 49, 31-75. https://doi.org/10.28949/bilimname.1229746
• Koç, B. (2006). Obsesif kompulsif bozukluktaki dinsel obsesyon ve kompulsiyonlar. Tabula Rasa, 6(18), 107-130.
• Korkmaz, M. (2019a). Hafızlık eğitiminde bireyi (talebeyi) tanıma. İçinde C. Osmanoğlu & Ö. Özbek (Ed.), Hafızlık Eğitimi Üzerine Araştırmalar (ss. 57-115). Kimlik Yayınları.
• Korkmaz, M. (2019b). Kuran Kurslarında Din Eğitimi ve Sorunları. İçinde M. Köylü (Ed.), Türkiye’de Din Eğitimi ve Sorunları (ss. 319-368). Dem Yayınları.
• Kuloğlu, R. (2018). Yönetici Görüşlerine Göre İmam Hatip Ortaokullarındaki hafızlık Projesinin Değerlendirilmesi [Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kurt, Y. (2012). Kur’ân’ın korunmasında hafızlık müessesesi. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11(22), 229- 251.
• McLean, C. P., & Anderson, E. R. (2009). Brave Men and Timid Women? A Review of the Gender Differences in Fear and Anxiety. Clinical Psychology Review, 29(6), 496-505. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2009.05.003 Osmanoğlu, C. (2022). Hafızlık Eğitiminde Bilişsel Hazırbulunuşluk. Erciyes Akademi, 36(4), 2065-2085.
• Osmanoğlu, C., & Aslan, F. (2019). Hafızlık öğrencilerinin çalışma alışkanlıkları üzerine bir araştırma. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 47, 175-232.
• Osmanoğlu, C., & Göksun, A. N. (2019). Hafızlık Eğitiminde Başarı ve Motivasyon. İçinde C. Osmanoğlu & Ö. Özbek (Ed.), Hafızlık Eğitimi Üzerine Araştırmalar (ss. 117-201). Kimlik Yayınları.
• Öcal, M. (2004). Türkiye’de Kur’an eğitim ve öğretiminde görülen gelişmeler ve bir icâzetname örneği. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13(2), 81-140.
• Öztürk, O. (1997). Ruh sağlığı ve bozuklukları (7. bs). Hekimler Yayın Birliği.
• Sağlam, E. (2012). Kur’an Kursu Öğreticisinin Karşılaştığı Sorunlar ve Çözüm Önerileri. Cami Merkezli Din Eğitimi, Yecder II. Ulusal Din Görevlileri Sempozyumu Tebliğleri (09 Nisan 2011 - İstanbul), 171-178.
• Şalgamcı, A. (2019). Hafızlığın Öğrencinin Gelişimine Katkıları. İçinde C. Osmanoğlu & Ö. Özbek (Ed.), Hafızlık Eğitimi Üzerine Araştırmalar (ss. 297-339). Kimlik Yayınları.
• Şekerci, A., & Çakmak, A. (2023). Hafızlık Eğitiminde Kur’an Kursu Terki. Hitit İlahiyat Dergisi, 22(1), 359-392. https://doi.org/10.14395/hid.1230810
• Şenat, F. A. (2022). Hafızlık Sorumlulukları Açısından Hafız Adaylarının Özyeterlilik Durumları. Akif, 52(2), 16-39.
• Şengül, Ş. (2022). Kur’an Kursu-Okul İş Birliğine Dayalı Örgün Eğitimle Birlikte Hafızlık Programına İlişkin Öğretici Görüşleri [Yüksek Lisans Tezi]. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şulul, K. (2017). Cem’ül Kur’ân (Kur’ân-ı Kerim’in mushaf haline getirilmesi). Siyer Araştırmaları Dergisi, 1, 11-55.
• TDK. (2011). Güncel Türkçe Sözlük (11. bs). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tunçer, M. (2020). Nitelikli hâfızlık eğitiminde ezberin mana ile bütünleştirilmesinin önemi. Marife Dini Araştırmalar Dergisi, 20(2), 615-635. https://doi.org/10.33420/marife.810584
• Uğur, E., & Osmanoğlu, C. (2020). Paydaşlarına Göre Örgün Eğitimle Birlikte Hafızlık Uygulamasının Değerlendirilmesi. Bilimname, 41(1), 903-956.
• Ulusoy, M., Sahin, N. H., & Erkmen, H. (1998). Turkish version of the Beck Anxiety Inventory: Psychometric properties. Journal of Cognitive Psychotherapy, 12(2), 163-172.
• Ünsal, B. (2006). Günümüz Kur`an kurslarında hafızlık eğitimi ve problemleri (İstanbul örneği) [Yüksek Lisans Tezi]. Sakarya Üniversitesi.
• Yıldız, F. (2019). Hafızlık Eğitiminde Ergenlik Dönemine Bağlı Yaşanılan Problemler (Eskişehir İli Örneği) [Yüksek Lisans Tezi]. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.