KONYA ETNOGRAFYA MÜZESİNDE YER ALAN BAZI CİCİM HEYBE DOKUMALAR ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2023, Cilt: 37 Sayı: 4, 1725 - 1756, 31.12.2023

Havva Nur Çuhadar Sebahattin Samur

https://doi.org/10.48070/erciyesakademi.1372472

Öz

İnsanlık tarihinin en eski sanatlarından biri olan dokumacılık; insanların örtünme, süslenme, mevsimine göre giyinme ve soğuktan korunma gibi ihtiyaçları sonucu doğmuştur. Zamanla yapılan mekân ve moda düzenlemeleri ile incelik ve zevk sanatına dönüşmüştür. Yaygılar; dokuyanın duygularını, kültürel değerlerini ve yöre özelliğini yansıtan bir resim gibidir. Orta Asya’dan günümüze kadar Türklerin eşsiz güzellikte eserler sunduğu önemli bir alan olan dokuma sanatı, kültür mirası içerisinde ayrıcalıklı bir yere sahiptir. Evlerimizi ve müzelerimizi Selçuklu, Osmanlı dönemlerinde üretilen eserler süslemektedir. Yaşadığımız her coğrafyada en otantik örnekleriyle bizi ifade eden bu el sanatımız Türk Kültür Birliği bakımından çarpıcı örnekler sunmaktadır. Görsel anlatımındaki zenginlik gücü ile Anadolu hayatını ifade etme özelliğine sahiptir. Araştırma konusunu ‘Konya Etnografya Müzesinde Yer Alan Bazı Cicim Heybe Dokumalar Üzerine Bir Değerlendirme’ başlığı tanımlamaktadır. Araştırma metni; kaynak taramalarından elde edilen bilgilerden, müze araştırması ile edinilen görsel kayıtların analizlerinden elde edilen değerlendirme ve sonuçlardan oluşmaktadır. İncelenen cicim heybe örnekleri 7 adet olup, 19 ve 20. Yüzyıllara tarihlenmektedir. Bu örnekler, fotoğraf ve çizimlerle desteklenerek konu daha da anlaşılır hale getirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dokuma, Motif, Renk, El sanatı

AN EVALUATION ON SOME CICIM SADDLE WEAVINGS IN KONYA ETHNOGRAPHY MUSEUM

Öz

Weaving, one of the oldest arts in human history; It arose as a result of people's needs such as covering themselves, adorning themselves, dressing according to the season and protecting themselves from the cold. It has turned into an art of elegance and taste with the space and fashion arrangements made over time. Beams: It is like a picture that reflects the feelings, cultural values and local characteristics of the weaver. The art of weaving, which is an important field where Turks have produced uniquely beautiful works from Central Asia to the present day, has a privileged place in the cultural heritage. Works produced during the Seljuk and Ottoman periods decorate our homes and museums. This handicraft, which expresses us with its most authentic examples in every geography we live in, offers striking examples for the Turkish Cultural Union. It has the feature of expressing Anatolian life with the rich power of its visual expression. The subject of the research is defined by the title "An Evaluation on Some Cute Saddlebag Weavings in the Konya Ethnography Museum". Research text: It consists of information obtained from source scanning, analysis of visual records obtained through museum research, and the evaluations and results obtained. The cicim saddlebag samples examined are 7 in number and date back to the 19th and 20th centuries. These examples are supported by photographs and drawings to make the subject more understandable.

Anahtar Kelimeler

Weaving, Motif, Color, Handicraft

Kaynakça

• Acar, B. (1982). Kilim, cicim, zili, sumak Türk düz dokuma yaygıları. Eren Yayınları.
• Akbil, F. (1997). Bergama dokumaları cicim-sili. Türkiyemiz, 21, 14.
• Akpınarlı, H. F., & Onuk, T. (2011). İçel Yöresi düz dokuma yaygılarında kullanılan motif ve kompozisyon özellikleri. Arış VI, 6(6), 90.
• Akpınarlı, H.F., & Arslan, P. (2018). Kuş motifinin özellikleri ve kuş motifli döşemealtı halıları. Uluslararası Folklor Akademisi Dergisi, 1(3), 275.
• Akpınarlı, H.F., & Üner, İ. (2017). İç Anadolu Bölgesi halılarında görülen figüratif sembol ve motifler. Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Dergisi, 10(20), 631.
• Aslanapa, O. (1982). Türk Sanatı. Milli Eğitim Yayınevi.
• Aslanapa, O. (1987). Türk Halı Sanatının Bin Yılı. Eren Yayıncılık.
• Ateş, M. (2012). Mitolojiler ve semboller ana Tanrıça ve doğurganlık sembolleri (4. Baskı). Milenyum Yayınları.
• Atlıhan, Ş. (1999). Batı Anadolu’da yaşayan Yörüklerde heybe ve torba dokumalar. Erdem Halı Özel Sayısı I, 10(28), 37.
• Aydın, Ö., & Çatalkaya, E. (2014). Akdeniz Bölgesi mekikli dokumaların atlas çalışması. Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Hakemli Dergisi, 1(1), 98.
• Aytaç, A. (2014). Koyunoğlu Müzesi’nde bulunan halı ve kilimler. Konya Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Aytaç, A. (2015). Sahip Ata Vakıf Müzesi’ndeki Karapınar dokumaları (Yayımlanmış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
• Aytaç, A. (2018). Konya Müzelerinde bulunan yöre halılarının renk ölçümü ve yüzey tasarımlarının değerlendirilmesi (Yayımlanmış doktora tezi). Gazi Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
• Balcı, N. (2022). Muğla İli halı ve düz dokuma yaygıları (kilim, cicim, zili, sumak) (Yayımlanmış doktora tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Baycan, M. (2020). Balıkesir Balya Yöresi Yörüklerinin heybe ve torba dokumaları (Yayımlanmış yüksek lisans tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
• Bayraktaroğlu, S. (2014). Çağlayancerit Kezban Hatun Camiindeki cicim, zili ve sumak dokumaları. Vakıflar Dergisi, 42, 104.
• Deniz, B. (1994). Anadolu Türk dokuma sanatında cicim. Sanat Tarihi Dergisi, C. VII, 69.
• Deniz, B. (1997). Kozak (Bergama) Yöresi halıları. Arış 11, 2(2), 26.
• Deniz, B. (2000). Düz dokuma yaygılar. Atatürk Yüksek Kurumu Yayınları.
• Deniz, B. (2000). Türk Dünyasında halı ve düz dokuma yaygıları. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Doğan, A. (2019). İç Anadolu Bölgesi Kayseri İli Güpgüpoğlu Konağı Etnografya Müzesi’nde bulunan el sanatları örnekleri üzerine bir araştırma (Yayımlanmış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Erbek, M. (2002). Çatalhöyük’ten günümüze Anadolu motifleri. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ergen, B. (2010). Yozgat Yöresi kilim, cicim, zili örneklerinin renk, motif ve kompozisyon özellikleri (Yayımlanmış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Eroğlu, M.A., (2013). Akseki çevresinde tespit edilen çuval ve heybe dokumalar (Sanatta yeterlilik tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
• Ertürk, F.E., (2012). Türk yazmacılık sanatının renk motif ve kompozisyon açısından incelenmesi. IV. Uluslararası Türk El Dokumaları (Tekstil) ve Geleneksel Sanatlar Kongresi Sanat Etkinlikleri, Cilt: 10, Konya, 435.
• Faydalı, M. (2022). Van-Bahçesaray’da taşımada kullanılan düz dokumalar (Yayımlanmış yüksek lisans tezi). Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gerçek, G. (1982). Eskişehir ve civarı cicim ve sili dokumacılığı. Türk Etnografya Dergisi, 17, 35-48.
• Göksel, M. (2019). Kütahya İline ait düz dokuma (cicim ve zili) örnekleri (Yayımlanmış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
• Günay, İ. (2023). Tokat kent Müzesi’nde bulunan Osmanlı Dönemi halı ve düz dokumalar (Yayımlanmış yüksek lisans tezi). On dokuz Mayıs Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Hidayetoğlu, H.M., (2007). Konya Yöresi düz dokuma yaygıları (kilim, cicim, zili, sumak) (Yayımlanmış doktora tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kahya, E. (2006). Çorum İlinde dokunan kargı bezi. I. Türk Halk Kültürü Araştırma Sonuçları Sempozyumu, Cilt: 2, Antalya, 236.
• Karahan, R., & Taş, E. (2006). Yüzüncü Yıl Üniversitesi Türk el sanatları uygulama ve araştırma merkezi kilim kataloğu- II.
• Karamağaralı, B. (1997). Bir Konya halısı hakkında. Arış 1(1), 116.
• Kardeşlik, S. (2011). Selçuklu ve Selçuklu geleneğindeki halılarda kozmolojik ve ikonografik boyut. Vakıf Restorasyon, 81.
• Kırzioğlu Görgünay, N., (1995). Altaylardan Tuna Boyuna Türk Dünyasında ortak motifler. Türksoy Yayınları.
• Koyuncu Okca, A., (2014). Düz dokumalar ile ilgili kaynakça değerlendirmesi. İnternational Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 9(3), 938-939.
• Okuyucu, E. (2019). Kars Müzesi’nde bulunan 20. YY. ait cicim zili ve sumak dokumaların tahlilleri (Yayımlanmış yüksek lisans tezi). Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
• Öztürk, İ. (2011). Türk halı ve düz dokumaları üzerine tartışılması önerilen konular. Arış VI, 6(6), 961.
• Şahin, Z. (2002). Sarız (Kayseri) Yöresi düz dokuma yaygıları (Yayımlanmış yüksek lisans tezi). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sevim, K., & Canay, A. (2013). Anadolu’da üretilen kilim motiflerinden bukağı motifi ve bu motiften çıkan seramik çalışmalar. İdil Sanat ve Dil Dergisi, 2(6), 63.
• Soysaldı, A., & Katayoun, S. (2008). İcanas Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika çalışmaları Kongresi İran- Şahseven dokumaları ile Türkiye Yörüklerinin ala çuval heybe dokumaları arasındaki teknik ve desen benzerlikleri. Atatürk Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.
• Tanrısal, M. (1997). Türk ve Nohova halılarının dili. Arış 1(1), 104.
• Uğurlu, S. S., (2018). Anadolu kilimlerinde sanatsal değerler. Hars Akademi Uluslararası Hakemli Kültür-Sanat- Mimarlık Dergisi, 1(1), 2.
• Uğurlu, S. S., (2021). Geleneksel dokumalarda motif- desen bağlantıları. Kesit- Akademi Dergisi, 7(27), 170-171.
• Yağan, Ş. Y., (1978). Türk el dokumacılığı. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Yıldırım, E. (2021). Adıyaman İli halı yastıklarında kullanılan motiflerin tekstil tasarımında uygulanması (Yayımlanmış yüksek lisans tezi). Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Yıldırım, M. (2011). Konya Alaeddin Camii’nde bulunan cicim örnekleri. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 30, 458.
• Yıldırım, M. (2012). Konya Alaeddin Camii’nde bulunan zili dokumalardan örnekler. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 31, 298.
• Yıldırım, M., & Baylan, Z. (2010). Kelkit Yöresi zililerinden çuval, heybe, palaz ve çanta örnekleri. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 28, 417.