Cihanzade Family Foundations

Yıl 2022, Sayı: 82, 46 - 78, 29.06.2022

İlker Gümüş

https://doi.org/10.32704/erdem.2022.82.046

Öz

According to a legend, the story of the Cihanzâde dynasty started
in 1522 in the Amazon region of Aydın. This legend tells us that
the Cihanzâde family gained strength when the Koçarlı plain was
given to them by Suleiman the Magnificent as fief and that they
became one of the strongest families in the region by engaging with
agriculture and trade. Research shows that the Menderes Turks first
settled in the Mazın (Amyzon) region of Koçarlı and then lived in
Aydın (Meandros). Cihanzâdes, who were considered to be from the
Menderes Turks, called themselves as Aydın Güzelhisarı and Sobuca
notables in archive records. Cihanzâdes gained the opportunity to
become a regional political actor due to holding important public
positions such as“voivodship”,”notable”, “representative attorney”,
dervish-i ali ser-bavvabı”, “clerk” and “judge”, and by establishing
kinship with the notables families in the region which were the
dignitary, wealthy and noble families.
It is seen that the Cihanzâde family were sometimes complained to
the Ottoman Capital due to the excessive raise they gave in akçe and
they were in conflict with the people, and sometimes they struggled
for property among themselves. According to archive documents, it
is understood that the family got into debt due to not being able to
manage their properties well at the end of the XIX. century. As a result
of all this, the family; In the last period of the Ottoman Empire, lost
its economic power over time, and started to protect its properties and
lands by establishing wealthy foundations.
There are no publications mentioning the foundations of the family
other than Arel’s publications on Cihanzâde Abdülaziz Efendi
foundation. In addition, the Presidential state archive, the Cihanzâde
family archive, the General Directorate of Foundations archive, and
the family’s gravestones in the Aydın geography were used as a source
and a detailed Cihanzade family genealogy was created for the first
time.
In our archive and publication scannings, we have determined that
there are no publications that directly address the foundations of the
family and examine them in integrity. In this article, the important
personalities of the Cihanzâde family, who lived between 1522 and
1923 and the fourteen foundations, the first established in 1736 and
the last in 1882 by the family, are introduced.

Anahtar Kelimeler

Âyan (Notable Person), Aydın, Cihanoğlu Family, Cihanzade, Koçarlı, Ottoman, foundation

Cihanzâde Ailesi Vakıfları

Öz

Bir efsaneye göre Cihanzâde sülalesinin hikâyesi, 1522 yılında Aydın’ın
Amazon bölgesinde başlamıştır. Bu efsane bize Cihanzâde ailesinin
Kanuni Sultan Süleyman tarafından Koçarlı ovasının kendilerine
yurtluk olarak verilmesiyle güç kazandığını, tarım ve ticaretle
uğraşarak bölgenin en güçlü ailelerinden biri olduğunu söylemektedir.
Yapılan araştırmalar, Menderes Türklerinin önce Koçarlı’nın Mazın
(Amyzon) bölgesinde yerleşip daha sonra Aydın (Meandros)’da
yaşadığını göstermektedir. Menderes Türklerinden oldukları anlaşılan
Cihanzâdeler, arşiv kayıtlarında kendilerinden Aydın Güzelhisarı ve
Sobuca âyanları olarak bahsetmektedir. Cihanzâdeler; “voyvoda”,
“âyan”, “muhassıl vekili”, “dergâh-ı âli ser-bevvabı (kapıcıbaşısı)”,
“kâtiplik” ve “kadılık” gibi önemli devlet görevlerini uhdelerinde
bulundurmaları, bölgedeki âyan aileleriyle akrabalık kurmaları ve
bu ailelerin bölgenin ileri gelen zengin ve soylu aileleri olmasından
dolayı bölgesel bir siyasi aktör olma imkânına da kavuşmuşlardır.
Cihanzâde ailesinin kimi zaman akçeye fazla zam yapmasından dolayı
payitahta şikâyet edildiği ve halkla çekişmede olduğu, kimi zaman
da kendi içlerinde mal ve mülk mücadelesinde olduğu görülmektedir.
XIX. yüzyıl sonlarında ise aile arşiv belgelerine göre mal ve mülklerini
iyi yönetememesi sebebiyle borçlandığı anlaşılmaktadır. Bütün
bunların sonucunda aile; Osmanlı’nın son döneminde ekonomik
gücünü zamanla kaybetmiş, sahip olduğu mülk ve topraklarını zengin
vakıflar kurarak koruma yoluna gitmiştir.
Cihanzâde Abdülaziz Efendi vakfını konu alan Arel’in yayınlarının
dışında ailenin vakıflarını ele alan yayınlar bulunmamaktadır.
Bunun yanı sıra Cumhurbaşkanlığı devlet arşivi, Cihanzâde aile arşivi,
Vakıflar Genel Müdürlüğü arşivi ile ailenin Aydın coğrafyasında
bulunan mezar taşları kaynak alınarak ilk kez detaylı bir Cihanzâde
ailesi şeceresi oluşturulmuştur.
Yapmış olduğumuz arşiv ve yayın taramalarında ailenin vakıflarını
doğrudan ele alan ve bir bütünlük içinde inceleyen bir yayın
bulunmadığı tespit edilmiştir. Bu makalede 1522-1923 yılları arasında
varlığını sürdüren Cihanzâde ailesinin önemli şahsiyetlerinin yanı sıra
ailenin 1736 yılında ilk vakıflarını, 1882 yılında da son vakıflarını
kurdukları on dört vakıf tanıtılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Âyan, Aydın, Cihanoğlu Ailesi, Cihanzâde, Koçarlı, Osmanlı, Vakıf

Kaynakça

• Aktepe Münir (2006). “Manisa Ayanlarından Kara Osman Oğlu Mustafa Ağa ve Üç Vakfiyesi”, Vakıflar Dergisi, S. 9, Ankara, s. 367-382.
• Apak, İnci Ayça (2014). Tarihte Cihanzadeler ve Kurdukları Vakıflar, Uzmanlık Tezi, Ankara: T.C. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü Kültür ve Tescil Daire Başkanlığı.
• Arel, Ayda (1993). “Aydın ve Yöresinde Bir Ayan Ailesi ve Mimarlık; Cihanoğulları”, Osmanlı’dan Cumhuriyete Problemler, Araştırmalar, Tartışmalar, Sempozyumu, Ankara, s. 184-221.
• Arel Ayda (2006). “Müderris Cihan-zade Abdülâziz Efendi ile Aydın Güzelhisarı’ndaki Camisi ve Diğer Vakıfları Hakkında..” Sanat Tarihi Defterleri 10, İstanbul: Ege Yayınları, s. 91-109.
• Barkan, Ömer Lütfi (1940). “şer’i Miras Hukuku ve Evlatlık Vakıflar”, İstanbul Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. 6, S. 1, İstanbul, 168-181.
• Akman, Ekrem (2020). “Tanzimat Sonrasında Siverek’teki Vakıflar ve Mahkemelere Yansıyan Problemleri”, Vakıflar Dergisi, s. 53, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, s. 133-145.
• Ertaş, Mehmet Yaşar-Kılıçaslan, Hacer (2017). “Rodos’un Fetih Günlüğü Kanuni Sultan Süleyman’ın Rodos Seferi Rûznâmesi” Akademik İncelemeler Dergisi (Journal Academic Inquiries), Cilt/Volume:12, Sayı/Issue:1, Sakarya, s. 1-36.
• Gökbel, Asaf (1936). Aydın İli Tarihi, Eski Zamanlardan Yunan İşgaline Kadar Aydın, Aydın: Halkevi Yayınları.
• Gümüş, İlker (2015). Cihanoğlu Ailesine Ait Mimari Eserler, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Van.
• Kurukaya, Nilgün (2014). Aydın Merkezdeki Mezar taşları, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erciyes.
• Kuyulu İnci (1992). Kara Osman-Oğlu Ailesine Ait Mimari Eserler, Kültür Bakanlığı yayınları 1431, Sanat Tarihi Dizisi/21, Ankara.
• Nagata, Yuzo (1997). Karaosmanoğulları Üzerine Bir İnceleme, Türk Tarih Kurumu, Yayınları Dizi 176, Ankara.
• Sarıbey, Aysun (2013). Aydın Vilayetin’de Çiftlikler (1839-1918), Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İzmir.
• Tül, Şükrü (2011). Ege Defteri Aıdın, İzmir.
• Varol, Abdül Halim (2015). Aydın Koçarlı Cihanoğlu Camii Haziresi Mezar Taşları, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Yediyıldız, Bahaeddin (1982). “Müessese-Toplum Münasebetleri Çerçevesinde XVIII. Asır Türk Toplu ve Vakıf Müessesesi”, Vakıflar Dergisi, S. 15, s. 23-53.
• Yılmaz, Muzaffer (2014). “Aydın’da Cihanoğullarına Ait İki Su Yapısı: Cihanoğlu Abdülaziz ve Atike Hanım Çeşme-Sebili”, İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, C. 4 S.9, s. 115-128