İRAN’DAN TÜRKİYE’YE YÖNELİK GÖÇLERİN İTME VE ÇEKME KURAMI ÇERÇEVESİNDE DEĞERLENDİRİLMESİ: 
1979-2019

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 1, 71 - 89, 28.04.2024

Gökhan Adıgüzel

https://doi.org/10.53662/esamdergisi.1447629

Öz

Türkiye’nin aldığı uluslararası göçlerin karakteristik yapısı, 1979 İran Devrimi’nden sonra değişmeye başlamıştır. 1979 yılında gerçekleşen devrimin hemen ardından Türkiye’ye yönelik ilk defa Türk soyundan ve Türk kültüründen olmayan “yabancılar” kitlesel manada göç etmeye başlamıştır. Bundan önceki dönemlerde 1934 yılındaki İskân Kanununa uygun olarak yalnızca Türk soyundan ve Türk kültürüne bağlı göçmenlerin göç etmesine yönelik bir politika izlenmiştir. Diğer taraftan göçe karşı kontrollü tutumun bir yansıması olarak 1951 Cenevre Antlaşması’na coğrafi çekince koyulmuştur. İran’da gerçekleşen devrimin ardından yeni kurulan rejime karşıt olan milyonlarca insan ülke dışına göç etmiş ve Türkiye bu süreçte İran’dan yüz binlerce insanın göçüyle karşılaşmıştır. 1979 İran Devrimi’yle başlayan Türkiye’ye yönelik göç hareketleri, ilerleyen yıllarda da devam etmiştir. Bu göç hareketleri detaylı olarak incelendiğinde altında sosyal, kültürel, ekonomik ve siyasi bazı sebeplerin yattığı görülmektedir. Everett Lee tarafından ortaya koyulan İtme ve Çekme Kuramı çerçevesinde, İran’dan Türkiye’ye yönelen göçler itici, çekici ve nötr faktörler ışığında analiz edilmiştir. Bu kurama göre, bir ülkeden başka bir ülkeye göçe çeken olumlu faktörler (+), göçe iten olumsuz faktörler (-) ve göç kararı üzerinde hiç bir etkisi olmayan nötr faktörler (0) bulunmaktadır. Sonuç olarak, 1979 yılında İran’da gerçekleşen devrimin ardından Türkiye’ye yönelen göç hareketlerinin altında çok farklı sosyal, kültürel, ekonomik ve siyasi sebepler vardır. Bu sebepler İtme ve Çekme Kuramı çerçevesinde bütüncül olarak incelenmiştir. Buna göre, İran’dan gelen göçlerde başlangıçta siyasi ve sosyal nedenler ağırlıklıyken, sonrasında ekonomik nedenler daha ağırlık kazanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, İran, İtme ve Çekme Kuramı, Uluslararası Göçler

Teşekkür

Doktora eğitimi sürecinde verdiği desteklerden ötürü İlim Yayma Vakfı'na teşekkürlerimi sunarım.

MIGRATION FROM IRAN TO TURKEY BETWEEN
 1979 AND 2019: AN ANALYSIS OF PUSH AND PULL FACTORS

Öz

The characteristics of international migration to Turkey have started to change after the 1979 Iranian Revolution. Following the 1979 Iranian Revolution, for the first time “foreigners” that are not of Turkish origin and culture, migrated to Turkey in high numbers. Before that, Turkey prioritized immigration of people of Turkish origin and culture according to the Resettlement Law of 1934. On the other hand, Turkey issued a geographic reservation to implementation of the 1951 Geneva Convention. Hundred thousands of opponents of the new Iranian regime migrated to Turkey following the revolution. These immigration waves have political, economic, social and cultural reasons. Everett Lee analysed the factors behind immigration with his Push and Pull Theory. According to Lee’s theory, there are positive (+), negative (-) and neutral (0) factors that are influential in decisions to migrate. In short, there are different political, economic, social and cultural reasons behind international migration to Turkey since the 1979 Iranian Revolution. These reasons are analyzed holistically within the framework of the Push and Pull Theory. Accordingly, political and social reasons initially dominated the migration from Iran while economic reasons gained more weight afterwards.

Anahtar Kelimeler

Turkey, Iran, Push and Pull Theory, International Migration

Kaynakça

• Adıgüzel, Y. (2016). Göç Sosyolojisi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Akçapar, Ş. (2006). Conversion as a Migration Strategy in a Transit Country: Iranian Shiites Becoming Christians in Turkey. International Migration Review, 40 (4), 817-853.
• Akçay, E. Y. (2013). İran-Irak Savaşı’nın Bölgeye Etkileri. Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2 (3), 105-121.
• Anadolu Ajansı (2018). Dünden Bugüne İran Nükleer Anlaşması. 29 Kasım 2023 tarihinde https://www.aa.com.tr/tr/dunya/dunden-bugune-iran-nukleer-anlasmasi/1139503 adresinden erişildi.
• Bade, K. J. (2003). Migration in European History. New Jersey: Blackwell Publishing.
• Başkan, B. (2013). Körfez’in İran Sorunu: Güvenlik İkileminde Çoklu İlişkiler. Akademik Ortadoğu: Altı Aylık Ortadoğu Araştırmaları Dergisi, (7) 14, 39-62.
• Berber, S. (2013). İran’ın Ekonomi Politikası, Yaptırımların Etkisi ve İkilimleri. Bilge Strateji, (5) 9, 61-84.
• Berktay, F. (2010). 19. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Modern Siyasal İdeolojiler. B. Örs (der.), Liberalizm: Tek Bir Pozisyona İndirgenmesi Olanaksız Bir İdeoloji içinde (s. 47-114). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Castles, S. ve Miller M. J. (2008). Göçler Çağı Modern Dünyada Uluslararası Göç Hareketleri. B. U. Bal ve İ. Akbulut (Çev.). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Çağlayan, S. (2006). Göç Kuramları, Göç ve Göçmen İlişkisi. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1 (17), 67-91.
• Dağdeviren, K. (2016, Aralık). Ortadoğu Kaynaklı Göç Hareketleri ve Türkiye’ye Etkileri (1979-2015): Kavramsal ve Olgusal Bir Analiz. 1. Uluslararası Göç ve Kültür Sempozyum Bildirileri Kitabı içinde (s. 45-61). Amasya: Amasya Üniversitesi ve Kıbatek Vakfı.
• Danış, D. (2004). Yeni Göç Hareketleri ve Türkiye. Birikim Dergisi, 184-185, 216-224.
• Demir, Y. (2020). İran’dan Göç Nedenleri. Diplomatic Observer, 1 (143), 1-5.
• Deniz, T. (2014). Uluslararası Göç Sorunu Perspektifinde Türkiye. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1 (1), 175-204.
• Görçün, Ö. F. (2008). 1979 İran İslam Devrimi Sonrası Türkiye İran İlişkileri. İstanbul: Beta.
• Günay, E. Atılgan D. ve Serin E. (2017). Dünya’da ve Türkiye’de Göç Yönetimi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7 (2), 37-60.
• Göç İdaresi Başkanlığı (2023). İkamet İzinleri, İstatistikler. 29 Kasım 2023 tarihinde https://www.goc.gov.tr/ikamet-izinleri adresinden erişildi.
• Göç İdaresi Başkanlığı (2023). Uluslararası Koruma, İstatistikler. 29 Kasım 2023 tarihinde https://www.goc.gov.tr/uluslararasi-koruma-istatistikler adresinden erişildi.
• İçduygu, A. (2000). The Politics of International Migratory Regimes: Transit Migration Flows in Turkey. International Social Science Journal, 52 (165), 357-367.
• İçduygu A. (2014). Türkiye’nin Uluslararası Göç Politikaları, 1923-2023: Ulus-Devlet Oluşumundan Ulus-Ötesi Dönüşümlere. Göç Araştırmaları Merkezi. İstanbul: Koç Üniversitesi.
• İnan, E. C. (2016). Türkiye’de Göç Politikaları: İskan Kanunları Üzerinden Bir İnceleme. Göç Araştırmaları Dergisi, 2(3), 10-33.
• Lee, E. (1966). A Theory of Migration. Demography, 3 (1), 47-57.
• Oral, B. ve Çetinkaya F. Sosyolojik Bir Olgu Olarak Göç, Tanımı, Nedenleri ve Göç Kuramları. Türkiye Klinikleri J. Public Health-Special Topics, 3 (1), 1-8.
• Özbey, H. (2019). İran’a Yönelik Yaptırımlar: Türkiye-İran Enerji İlişkisine Etkisi. Mecmua Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 4 (8), 98-124.
• Resmi Gazete (2006). İskân Kanunu. 26301.
• Sahipkıran Stratejik Araştırmalar Merkezi. (2019). İran Orta Sınıfının Türkiye’ye Göçü Hızla Devam Ediyor. 30 Kasım 2023 tarihinde https://sahipkiran.org/2019/12/19/irandan-turkiyeye-goc/ adresinden erişildi.
• Sputnik Türkiye (2020). Üç yılda 7.312 Yabancı Türkiye Vatandaşı Oldu. 29 Kasım 2023 tarihinde https://sputniknews.com.tr/20201122/3-yilda-7-bin-312-yabanci-turkiye-vatandasi-oldu-1043269162.html adresinden erişildi.
• Taflıoğlu, S. (2013). İran İslam Cumhuriyeti’nde Egemenlik ve Meşruiyet Kaynağı “Velayet-i Fakih”. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 68 (3), 95-112.
• TBMM Dışişleri Komisyonu (1961). 1951 Tarihinde İmzalanmış Olan Mültecilerin Hukuki Durumuna Dair Sözleşmenin Tasdiki Hakkında Kanun Tasarısı ve Dışişleri Komisyon Raporu. Ankara: Başbakanlık Kanunlar ve Kararlar Tetkik Dairesi.
• Ticaret Bakanlığı (2020). İran Ülke Profili; Ekonomik Yapı. 29 Kasım 2023 tarihinde https://ticaret.gov.tr/yurtdisi-teskilati/guney-asya/iran/genel-bilgiler adresinden erişildi.
• Türkiye İstatistik Kurumu (t.y.). Konut Satış İstatistikleri, Uyruklara Göre Konut Satışı. 30 Kasım 2023 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Search/Search?text=konut adresinden erişildi.
• Türkiye İhracatçılar Meclisi ve Dış Ekonomik İlişkiler Kurumu (2016). Ambargo Sonrası İran Ekonomik ve Ticari Etki Analizi. İstanbul: TİM.
• U.S. Department of State (2023). Iran Sanctions. 30 Kasım 2023 tarihinde https://www.state.gov/iran-sanctions/ adresinden erişildi.
• World Bank (2022). Net migration - Iran, Islamic Rep. 1 Aralık 2023 tarihinde https://data.worldbank.org/indicator/SM.POP.NETM?locations=IR adresinden erişildi.
• Van Mol, C and de Valk, H.A.G. (2016). Migration and Immigrants in Europe: A Historical and Demographic Perspective. New York: Springer.
• Yıldız, İ. (2018). Türkiye’ye Uluslararası Göçler ve Türkiye’nin Göç Politikası,. Ankara: Kırmızı Çatı.
• Yönlü, K. (2018). Batı Eksenli Dünya Düzeni ve Türkiye’ye Gelen Dış Göç Dinamiği: Göç Sosyolojisi. İstanbul: Doğu Kitabevi.