Hafızlığı Muhafaza Yöntemleri: Hafızlığı Muhafaza Edenler Üzerine Nitel Bir Araştırma

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 1, 370 - 398, 15.03.2024

Mine Taşkın Cemil Osmanoğlu

https://doi.org/10.51702/esoguifd.1392632

Öz

İslam eğitim geleneğinde önemli bir yaygın eğitim faaliyeti olan hafızlık, günümüzde de önemini korumaktadır. Bununla birlikte hafız olanların Kur’an ezberini ne ölçüde muhafaza edebildikleri önemli bir tartışma konusudur. Bu araştırmanın temel amacı hafızlığını ileri yaşlara kadar başarılı biçimde muhafaza etmiş kişilerin Kur’an ezberini muhafaza yöntemleri ile bu yöndeki çabalarının arkasında temel saikleri ortaya koymaktır. Durum çalışması deseni, kartopu örneklem tekniği ve yarı yapılandırılmış görüşme formuyla araştırmada 55 hafızın görüşüne başvurulmuştur. Araştırma sonucunda çalışma grubunu oluşturan hafızların ezberini korurken en yaygın uygulama olarak, çoğunlukla günlük rutin tekrarlar yaptıkları görülmüştür. Ardından, yine katılımcıların sırasıyla özel tekrar programı uygulamak, meslek gereği ders dinlemeleri yapmak ve belirli zaman dilimlerinde okumak şeklinde uygulamalar yaptıkları anlaşılmıştır. Söz konusu hafızlara bu yöndeki çabalarının arkasındaki temel saikler sorulduğunda ise onların sırasıyla, hafızlığın değerine olan inançtan, Kur’an sevgisinden, aile ve hoca etkisinden, Ahiret inancı ve Allah sevgisinden söz ettikleri anlaşılmıştır. Yine bu kapsamda onlar yer yer sorumluluk gibi vicdani hislerden, hatimle namaz kıldırma gibi bir takım kişisel arzu ve uygulamalardan söz etmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Din eğitimi, Kur’an, Hafızlık, Hafızlık eğitimi, Hafızlığı muhafaza.

A Qualitative Research on Preserving Qur’an Memorization

Öz

Qur’an memorization which is an important non-formal education activity in the Islamic education tradition, still maintains its importance today. However, it is an important matter of debate to what extent those who are hafiz can preserve their hifz. The main purpose of this research is to reveal the methods of preserving the memorization of the Quran by people who have successfully preserved their hifz until old ages and the basic factors behind their efforts in this direction. The opinions of 55 hafiz were consulted in the research using the case study design, snowball sampling technique and semi-structured interview form. As a result of the research, it was seen that the memorizers in the study group mostly made daily routine repetitions as the most common practice while preserving their hifz. Then, it was understood that the participants implemented practices such as applying a special repetition program, listening as part of their profession, and reading in certain periods of time. When the participants in the research were asked about the main factors behind their efforts to preserve their Qur’an memorization, it was understood that they mentioned their belief in the meaning of memorization, their love of the Qur’an, the influence of their family and teacher, their belief in the Hereafter and their love of Allah, respectively. In this context, they also talked about feelings such as responsibility and some personal desires and practices such as leading prayers with hatim.

Anahtar Kelimeler

Religious education, Qur’an, Qur’an memorization, Hifz training, Preservation of Qur’an memorization.

Kaynakça

• Abdullah, Nik Md Saiful Azizi Nik vd. “Sustainable Approaches to Qur’anic Memorization: Exploring Tahfiz Secondary School Graduates Experiences”. Proceedings of the 4th International Conference of Languages, Education and Tourism 2021. 1-16. International Islamic University Malaysia, 2021.
• Akbaş, Abdurrahman. “Kalbi Mushaflaştırma”. Dünden Bugüne Kur’an Eğitim Öğretimi ve Kur’an Kursları. 85-94. Ankara: DİB Yayınları, 2021.
• Akbaba, Sırrı. “Eğitimde Motivasyon”, Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 13, 2006, 343-361.
• Akdemir, Mustafa Atilla. “Kur’an Ezberinde Kalite İhtiyacı ve Donanımlı Hafızlık”. Usûl İslam Araştırmaları 13/13 (2010), 21-40.
• Al Hafiz, Muhaidi Mustaffa vd. “Historiography of Quranic Memorization from the Early Years of Islam until Today”. Mediterranean Journal of Social Sciences 7/1 (2016), 279-283.
• Algur, Hüseyin. Hafızlık Eğitimi Alan Bireylerin Motivasyon ve Psiko-Sosyal Durumları. İstanbul: Dem Yayınları, 2019.
• Algur, Hüseyin. “Nitelikli Bir Hafızlık Eğitimi İçin Öneriler”. Talim Dergisi 2/2 (2018), 243-288.
• Aydın, Muhammed Şevki. Bir Din Eğitimi Kurumu Olarak Kur’an Kursu. Ankara: DİB Yayınları, 2008.
• Aydın, Muhammed Şevki. “Hafızlık Eğitimini Yeniden Düşünmek”. Hafızlık Eğitimi Üzerine Araştırmalar içinde. ed. Cemil Osmanoğlu - Ömer Özbek. 17-39. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2019.
• Aynur, Hatice Şahin. “Başlangıcından Günümüze Kadar İslam Coğrafyasında Hafızlık Tedrisatı”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 11/2 (2011), 199-220.
• Aynur, Hatice Şahin. “Hafızlık Eğitiminde Ezber Yapma ve Ezberi Koruma”. Çeşitli Yönleriyle Hafızlık Eğitimi. ed. Hatice Şahin Aynur. 81-107. İstanbul: Dem Yayınları, 2021.
• Baltacı, Cahit. “Türk Eğitim Sisteminde Kur’an Kurslarının Yeri”. Kur’an Kurslarında Eğitim, Öğretim ve Verimlilik (Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi 30). İstanbul: Ensar Neşriyat, 2000.
• Başkonak, Mustafa. Örgün Eğitimde Hafızlık Sağlama. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2022.
• Bayraktar, M. Faruk. “Beklentileri Doğrultusunda Kur’an Kursu Öğrencilerinin Yönlendirilmesi”. Kur’an Kurslarında Eğitim, Öğretim ve Verimlilik (Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi 30). 153-161. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2000.
• Bilgin, Nuri. Sosyal Bilimlerde İçerik Analizi / Teknikler ve Örnek Çalışmalar. Ankara: Siyasal Kitabevi, 2006.
• Bilgin, Vejdi. “Psiko-Sosyal Açıdan Hafızlık: Orta Yaş Erkek Hafızlar Üzerinden Bir Değerlendirme”. Çeşitli Yönleriyle Hafızlık Eğitimi. ed. Hatice Şahin Aynur. 233-266. İstanbul: Dem Yayınları, 2021.
• Cebeci, Suat - Ünsal, Bilal. “Hafızlık Eğitimi ve Sorunları”. Değerler Eğitimi Dergisi 4/11 (2006), 27-52.
• Çakır, Mesut - Horoz, Yavuz. “Hafızlığı Teşvik Eden Hadisler Üzerine Genel Bir Değerlendirme”. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/9 (2018), 118-140.
• Çelik, Ömer. “Hâfızlık”. Araşan Sosyal Bilimler Enstitüsü İlmî Dergisi 7/13 (2012), 69-83.
• Çimen, Abdullah Emin. “Hafızlık Müessesesi, Ülkemizdeki Hafızlık Çalışmaları ile İlgili Bazı Değerlendirmeler ve Hafızlığın Sağlamlaştırılmasında Bir Metot Denemesi”. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 18 (2007), 90-166.
• DİB. Hafızlığı Muhafaza Hizmet İçi Eğitim Programı. Ankara: DİB Yayınları, 2019.
• DİB. Hafızlık Eğitimi Destek Programı. Ankara: DİB Yayınları, 2022.
• Dzulkifli, Mariam Adawiah - Solihu, Abdul Kabir Hussain. “Methods of Qur’ānic Memorisation (Ḥifẓ): Implications for Learning Performance”. Intellectual Discourse 26/2 (2018), 931-947.
• Gözün, Abdulvehhab. “Kur’ân Hıfzı Hakkında İki Mesele: Hâfızların Şefaat Hakkı ve Hâfızlığın Unutulmasının Vebali”. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2 (2020), 421-447.
• Güneş, Adem. Yeni Bir Model Olarak Örgün Eğitimle Birlikte Hafızlık (Bir Durum Analizi). İstanbul: Arı Sanat, 2019.
• Halilovic, Safwat M. Hıfz – Memorization Of The Qur’an. Cairo, 2005.
• Humsî, Mustafa el-. Modern Usul ve Tekniklerle Kur’ân-ı Kerim’i Ezberleme ve Muhafazası. çev. Necdet İçel. İzmir: Tibyan Yayıncılık, 2014.
• Ismail, Fatimah Zaharah vd. “Retaining Quranic Memorisation for Huffaz at the Malaysian Tertiary Institutions: Key Challenges and Future IoT Potentialities”. 2019 7th International Conference on Future Internet of Things and Cloud Workshops (FiCloudW). 26-30. Turkey: IEEE, 2019.
• Kaya, Davut. “Kur’an-ı Kerim Öğretim Yöntemlerinin (Hafızlıkta ve Yüzünden Okumada) Geliştirilmesi”. Etkili Din Öğretimi. 519-530. İstanbul: Tidef, 3. Basım, 2010.
• Krippendorff, Klaus. Content Analysis: An Introduction to Its Methodology. United States of America: SAGE Publications, 2004. https://doi.org/10.4135/9781071878781
• Latipah, Eva. “Motives, Self-Regulation, and Spiritual Experiences of Hafizh (The Qur’an Memorizer) in Indonesia”. International Journal of Instruction 15/1 (2022), 653-672.
• Osmanoğlu, Cemil. “Hafızlık Eğitiminde Bilişsel Hazırbulunuşluk”. Erciyes Akademi 36/4 (2022), 2065-2085.
• Osmanoğlu, Cemil - Göksun, Ayşe Nur. “Hafızlık Eğitiminde Başarı ve Motivasyon”. Hafızlık Eğitimi Üzerine Araştırmalar. ed. Cemil Osmanoğlu - Ömer Özbek. 117-201. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2019.
• Özdamar, Yunus. “Hafız Yetiştirmede Anne ve Babanın Rolü”. Dünden Bugüne Kur’an Eğitim Öğretimi ve Kur’an Kursları. 125-128. Ankara: DİB Yayınları, 2021.
• Öztürk, Hayrettin. “Bilgi, Kalite, Hazırbulunuşluk ve Verimlilik Bağlamında Hafız Adaylarının Eğitimi”. Çeşitli Yönleriyle Hafızlık Eğitimi. ed. Hatice Şahin Aynur. 61-80. İstanbul: Dem Yayınları, 2021.
• Rohmad, M. Utsman Arif Fathah. “Juz’i Method: The Technique of Speeding up The Memorization of the Quran at the Pondok Tahfidz Islamic Centre Bin Baz”. International Journal of Social Science and Human Research 5/9 (2022), 4083-4095.
• Saleh, Muhammad Hafiz vd. “Developing An Effective Quran Memorisation Technique Using Fuzzy Delphi Method”. Al-Qanatir: International Journal of Islamic Studies 7/1 (2017), 10-15.
• Shukri, N. H. A. vd. “Educational Strategies on Memorizing the Quran: A Review of Literature”. International Journal of Academic Research in Progressive Education & Development 9/2 (2020), 632-648.
• Subaşı, Münevver - Okumuş, Kübra. “Bir Araştırma Yöntemi Olarak Durum Çalışması”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 21/2 (2017), 419-426.
• Şekerci, Abdulkadir - Çakmak, Ahmet. “Hafızlık Eğitiminde Kur’an Kursu Terki”. Hitit İlahiyat Dergisi 22/1 (2023), 359-392.
• Taufik, Riza Kurniawan vd. “Preserving Qur’an Through Blind Eyes: Self-Regulation of Blind People in Memorizing the Qur’an”. Journal of Disability & Religion 0/0 (2022), 1-12.
• Temel, Nihat. “Kur’an Talimi ve Hafızlık Eğitimi”. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 18 (2007), 35-60.
• Tunçer, Mustafa. “Nitelikli Hafızlık Eğitiminde Ezberin Mana ile Bütünleştirilmesinin Önemi”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 20/2 (2020), 615-635.
• Ünsal, Bilal. Günümüz Kur’ân Kurslarındaki Hafızlık Eğitimi ve Problemleri (İstanbul örneği). Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Yenen, İbrahim. “Zaman ve Dindarlık İlişkisi: Ramazan Dindarlığı”. Ekev Akademi Dergisi 19/62 (2015), 601-616.