The Life, Works and Scientific Personality of Sayyid Ali al-Acemî as a Pioneer Scholar who Carried the Scientific Experience of the Acem Region to the Ottoman Empire

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 1, 508 - 532, 15.03.2024

İsrafil Şen

https://doi.org/10.51702/esoguifd.1393880

Öz

Seyyid Ali el-Acemî (d. 860/1456), famous as a theologian and logician, is one of the important scholars who brought the scientific knowledge of the Acem region (Bilad-ı 'Acem) to the Ottoman Empire and one of the pioneers of this process. Seyyid Ali, who was also a student of the famous scholar Kadızâde-i Rûmî (d. after 844/1440), who went to this region from the Ottoman Empire, completed his education in various cities of the Acem region, gave lectures there, and for some reasons, he was the most scientifically in the Ottoman Empire. 9/15, which is considered one of the fertile periods. It came to the Ottoman Empire in the middle of the century. Sayyid Ali, who came from the Acem region equipped, rose to a respectable position by proving his competence to the scholars and state dignitaries of the age. Despite having an important place both scientifically and historically, there is a great gap in Turkish, Arabic and English literature on Sayyid Ali's life, works and scientific personality. No direct or indirect academic activity has been found about him. The fact that the life of this scholar, who has a respected place among the scholars of his age, is not known and his works are not known, means that he is deprived of many benefits, especially in terms of the Ottoman scientific tradition.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Logic, Acem Region (Bilâd-ı , Sayyid Ali al-, 9/15. Century Ottoman Scholars.

Acem Bölgesinin İlmî Birikimini Osmanlı’ya Taşıyan Öncü Bir Âlim Olarak Seyyid Ali el-Acemî'nin Hayatı, Eserleri ve İlmî Şahsiyeti

Öz

Kelâmcı ve mantıkçı kimliğiyle meşhur Seyyid Ali el-Acemî (ö. 860/1456) Acem bölgesinin (Bilâd-ı ´Acem) ilmî birikimini Osmanlı’ya taşıyan önemli âlimlerden ve bu sürecin öncülerinden biridir. Kadızâde-i Rûmî’nin (ö. 844/1440’dan sonra) de öğrencisi olan Seyyid Ali, Acem bölgesinin muhtelif şehirlerinde eğitimini tamamlamış, oralarda dersler vermiş ve bazı sebepler muvacehesinde Osmanlı’nın ilmî olarak en verimli dönemlerinden kabul edilen 9/15. yüzyılın ortalarında Osmanlı’ya gelmiştir. Acem bölgesinden donanımlı bir şekilde gelen Seyyid Ali, çağın ulemasına ve devlet ricaline yetkinliğini ispat ederek saygın bir konuma yükselmiştir. İlmî ve tarihi olarak önemli bir yeri haiz bulunmasına karşın Seyyid Ali’nin hayatı, eserleri ve ilmî şahsiyetine dair Türkçe, Arapça ve İngilizce literatürde büyük bir boşluk söz konusudur. Onun hakkında doğrudan veya dolaylı olarak gerçekleştirilmiş hiçbir akademik faaliyete rastlanılamamıştır. Yaşadığı çağın ulemâsı arasında saygın bir yere sahip olan bu âlimin hayatının bilinmemesi ve eserlerinin tanınmaması özellikle Osmanlı ilim geleneği hakkındaki araştırmalar açısından pek çok faydadan mahrum kalınması anlamına gelmektedir Binaenaleyh ilgili eksikliğin giderilmesi adına bu makalenin yazılması uygun ve gerekli görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Mantık, Acem Bölgesi (Bilâd-ı ´Acem), Seyyid Ali el-´Acemî, 9/15. Yüzyıl Osmanlı Âlimleri.

Kaynakça

• ´Acemî, Seyyid Ali el-. Hâşiye ´alâ Hâşiyeti’l-Cürcânî ´alâ Şerhi’l-Metâli´. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Amcazade Hüseyin, 324, 1b-77a.
• ´Acemî, Seyyid Ali el-. Hâşiye ´alâ tasavvurâti Hâşiyeti’l-Cürcânî ´alâ Şerhi’ş-Şemsiyye. İstanbul: Köprülü Yazma Eser Kütüphanesi, Mehmet Asım Bey, 307, 79b-107a.
• ´Acemî, Seyyid Ali el-. Hâşiye ´alâ tasdîkati Hâşiyeti’l-Cürcânî ´alâ Şerhi’ş-Şemsiyye. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Yozgat, 603, 17b-68b.
• Abdüllatif b. Muhammed el-Hanefî, Riyâzzâde. Esmâü’l-kütübi’l-mütimme li-Keşfi’z-zunûn. thk. Muhammed et-Tuncî. Dımeşk: Daru’l-Fikr, 3. Basım, 1403/1983.
• Acemî, Seyyid Ali el-. Hâşiye ´alâ Şerhi’l-Mevâkıf. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Amcazade Hüseyin, 387.
• Arslan, Ali. “Osmanlılar’da Coğrafi Terim Olarak ‘Acem’ Kelimesinin Manası ve Osmanlı-Türkistan Bağlantısındaki Önemi (XV-XVIII. Yüzyıllar)”. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 8/8 (01 Eylül 1997), 83-87. https://doi.org/10.1501/OTAM_0000000144
• Aydın, Cengiz. “Ali Kuşçu”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/408-410. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Çobanoğlu, Ahmet Vefa. “İsmâil Bey Külliyesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/87-90. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Edirneli Mecdi Efendi. Tercüme-i Şekāik. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1852.
• Fazlıoğlu, İhsan. “Kadızâde-i Rûmî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/98-100. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Fazlıoğlu, İhsan. “Kadızâde-i Rûmî”. İslâm Düşünce Atlası. Erişim 09 Şubat 2023. https://islamdusunceatlasi.org/kadizade-i-rumi/378
• Hasan Çelebi. Hâşiye ´alâ Şerhi’l-Mevâkıf. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Carullah, 1176.
• Hoca Sâdeddin Efendi. Tâcü’t-tevârîh. 5 Cilt. Ankara: Kültür Bakanlığı, 1979.
• İbnü’l-İmâd, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. 11 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesir, 1986.
• Karagöz, Nail. “Candaroğlu İsmail Bey Ve Hulviyyât Adlı Eserindeki ‘Fıtır Sadakası’ Bâbı”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 20 (2012), 267-288.
• Karaismailoğlu, Adnan. “Acem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/321. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Kâtib Çelebi. Süllemü’l-vusûl ilâ tabakâti’l-fuhûl. thk. Mahmud Abdülkâdir el-Arnavut. İstanbul: Mektebetü İrsika, 2010.
• Kâtip Çelebi, Mustafa b. Abdullah Hâcî Halîfe. Keşfü’z-zunûn ´an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. thk. M. Şerafettin Yaltkaya - Kilisli Rıfat Bilge. 2 Cilt. Beyrut: Daru İhyâi’t-Türasi’l-´Arabî, 1941.
• Kefevî, Mahmûd b Süleyman el-Hanefi. Ketâibu a’lâmi’l-ahyâr min fukahâi mezhebi’n-Nu’mani’l-muhtar. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Halet Efendi, 630, 524 vr.
• Koca, Muhammed Ali. “Seyyid Şerîf El-Cürcânî: Hayatı, Entelektüel İlişkileri ve Eserleri”. Hâşiyetü’t-tecrîd. 35-95. Ankara: Vakfü’d-Diyaneti’t-Türkiyye, 2020.
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay b. Muhammed. el-Fevâidü’l-behiyye fî terâcimi’l-Hanefiyye. Kahire: Matbaatü’s-Saade, 1324. http://ktp2.isam.org.tr/detayzt.php?navdil=tr&idno=52055&tarama=leknevi+fevaid
• Seydîalizâde, Yakub b. Seyyid Ali el-´Acemî. Mefâtîhu’l-cinân ve mesâbîhu’l-cenân fî şerhi Şir´ati’l-İslâm. Dersaadet (İstanbul): Matbaa-yı Osmaniyye, 1315.
• Şemsettin Sami. Kāmûsü’l-a’lâm. 6 Cilt. Ankara: Kaşgar Neşriyat, 1996.
• Şen, İsrafil. Şerhu’l-Mevâkıf ve Hâşiyeleri Bağlamında Naklî Delilin Kesinliği Problemi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Taşköprizâde, Ebü’l-Hayr İsamüddin Ahmed Efendi. eş-Şekāiku’n-Nu’mâniyye fî ´ulemâi’d-devleti’l-´Osmâniyye. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabi, 1975.
• Bilâd-ı İslâm Havzalar Haritası. İslâm Düşünce Atlası. Erişim 08 Şubat 2023. https://islamdusunceatlasi.org/images/gallery/HAVZALAR.jpg