Morphological Place Borrowings in Nehcü'l-Ferādïs

Yıl 2023, Sayı: 7, 17 - 25, 31.12.2023

Ali Parlak

Öz

Numerous studies have been conducted on the sentence, which is included in the syntax studies of the Turkish language, and the sentence classifications associated with the construction phase of the sentence. However, in the classifications made based on two different sentence types determined according to the sequence of its elements and the place of the predicate, it is an open issue to discuss how accurate the terms such as inverted-regular, straight-irregular are. In this study, rather than the subject of sentence description and classification of sentence elements, morphological place borrowing, which is related to syntax, which is one of two types of place borrowing in the sentence, one of which establishes a declarative contrast between the statement of the founding sentence and the statement of the conditions of transferring the sentence to its addressee, the other of which is based on the phonetic harmony of the word sequence will be examined on the basis of Nehcü'l-Ferādïs work. Based on this, examples of morphological locus borrowing in Nehcü'l-Ferādïs, written in the Khwarezm region and one of the most important works in terms of Turkish language history, were identified and classified in different categories. The study substantiates the existence of morphological place borrowing and presents significant findings.

Anahtar Kelimeler

Syntax, Inverted sentence, Nehcü’l-Ferādïs, Morphological place borrowing

Nehcü’l-Ferādis’te Morfolojik Yer Ödünçlemeleri

Öz

Türk dilinin söz dizimi çalışmalarına dâhil olan cümle ve cümlenin kuruluş aşaması ile ilişkilendirilen cümle tasnifleri hakkında çok sayıda çalışma yapılmıştır. Ancak bununla birlikte, ögelerinin dizilişine ve yüklemin yerine göre belirlenen iki ayrı cümle tipinden hareketle yapılan tasniflerde devrik / kurallı / düz / kuralsız gibi terimlerin ne kadar doğru olduğu tartışmaya açık bir husus olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmada, cümle tarifi ve cümle ögelerinin tasnifi konusundan ziyade cümlede biri kuruluş cümlesinin bildirimiyle cümlenin muhatabına aktarılma şartlarının bildirimi arasında bildirme karşıtlığı tesis eden, diğeri söz dizisinin fonetik uyumu temeline dayanan iki türlü yer ödünçlemesinden söz dizimi ile ilişkili olan morfolojik yer ödünçlemesi incelenecektir. Bundan hareketle, Harezm sahasında yazılan ve Türk dil yadigârlarının en önemli eserlerinden biri olan Nehcü’l-Ferādis’te geçen morfolojik yer ödünçlemeli örnekler tespit edilmiş olup farklı kategorilerde tasnife tabi tutulmuştur. Morfolojik yer ödünçlemesinin varlığı delilleri ile kanıtlanmış ve bunun neticesinde çeşitli hükümler çıkarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Söz dizimi, Devrik cümle, Nehcü'l-Feradis, Morfolojik yer ödünçlemesi

Kaynakça

• Aktan, B. (2017). Nehcü’l-Ferādïs Cennetlerin Açık Yolu/Kerderli Mahmut. Ankara: TDK Yayınları.
• Bilgegil, M. K. (2009). Türkçe Dilbilgisi. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınları.
• Delice, H. İ. (2003). Türkçe Sözdizimi. İstanbul: Kitabevi.
• Demir, N. ve Yılmaz, E. (2016). Türk Dili El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Eckmann, J. (2014). Nehcü’l-Ferādïs Uştmaḫlarnıŋ Açuḳ Yolı (Cennetlerin Açık Yolu) Metin–Dizin- Sözlük. (Yayınlayanlar: Semih Tezcan- Hamza Zülfikar, Dizin-Sözlük: Aysu Ata). Ankara: TDK Yayınları.
• Eker, S. (2002). Çağdaş Türk Dili. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Gencan, T. N. (1979). Dilbilgisi. Ankara: TDK Yayınları.
• Hengirmen, M. (2002). Türkçe Temel Dilbilgisi. Ankara: Engin Yayınevi.
• Karaağaç, G. (2012). Türkçenin Dil Bilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karahan, L. (2016). Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Özkan, M. ve Sevinçli, V. (2008). Türkiye Türkçesi Söz Dizimi. İstanbul: 3F Yayınları.
• Turan, Z. (2011). Türk Dilinin Söz Diziminde Yer Ödünçlemesi, III. Uluslar Arası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu, 16-18 Aralık 2010, Kanyılmaz Matbaası, İzmir, S. 908-915.
• Turan, Z. (2017). Karahanlı-Harezm Türkçesi, Sakarya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Ders Notları, Sakarya.
• Turan, Z. (2018). Türk Dilinin Eklerini Sınıflandırmanın Esasları. Türkbilig, (35), 97-110.
• Yurdakul, A. (2011). Nehcü’l-Ferâdîs’in Harezm Türkçesi ve Eski Anadolu Türkçesi Dönemlerine Ait Nüshalarında Birleşik Fiiller Üzerine Karşılaştırılmalı Bir İnceleme, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hitit Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Çorum.