KARŞILIKLI SÖYLEŞME/DEYİŞME ÜSLUBUNA DAYALI “DEĞİRMENCİ” TÜRKÜLERİ VE YUNANCA VARYANTI

Yıl 2014, Cilt: 20 Sayı: 78, 131 - 178, 01.08.2014

Eray Cömert

Öz

Değirmenci ile değirmene un öğütmeye gelen kadın arasında geçen olayların söyleşme/
deyişme üslubuyla tasvir edildiği müzikal eserler, Anadolu’da ve Anadolu dışı coğrafi
alanlarda yaşayan Türk topluluklarında yaygın olarak görülmektedir. Kaynağı ya da ilk
olarak ortaya çıktığı yöre konusunda henüz fikir sahibi olamadığımız bu tarz eserlerin, kimi
zaman melodik, kimi zaman da tematik varyantlar halinde dilden dile aktarılarak günümüze
değin varlığını sürdürdüğü bilinmektedir. İletişim ve etkileşimin sınırlarıyla doğru orantılı
biçimde coğrafi yayılma alanını Anadolu sınırları dışına taşıyan bu tarz eserlerdeki en
belirgin özelliğin “karşılıklı söyleşme” üslubu olduğunun altını çizmekte fayda vardır.
Zira bu özellik “Değirmenci ile Kadın” deyişmesini, Anadolu’da ve Anadolu dışı coğrafi
alanlarda görülen “değirmen” ya da “değirmenci” konulu diğer eserlerden ayıran en önemli
unsurdur. Diğer yandan, Türkiye’de “Değirmenci Kantosu” adıyla 20. yüzyılın ilk yarısında
piyasaya sunulan plaklarla profesyonel icra ortamına taşınan bu tarz eserlerin, belirli halk
kitlelerinde hangi yolla yaygınlık kazandığının, literatür taraması ve varyant karşılaştırması
yapılarak sorgulanması gerekmektedir. Bu çalışmada, “Değirmenci ile Kadın” deyişmesinin
yazılı-basılı ve işitsel literatürdeki örnekleri ele alınarak, bu tarz eserlerin yayılma imkânı
bulduğu alanlar tanımlanmakta ve farklı varyantların oluşum koşulları üzerine temel bir
tartışma başlatılmaktadır. Ayrıca, Yunanca güfteyle seslendirilen bir örnek üzerinden bu tarz
eserlerin kültürlerarası etkileşim sürecindeki durumuna atıfta bulunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Değirmenci, Değirmenci Türküleri, Değirmenci Kantosu, O Milona

THE MILLER (DEĞİRMENCİ)’S SONGS AND GREEK VARIANT BASED ON THE STYLE OF DIALOGUE/ EXPRESSION

Öz

Musical pieces using a conversational style and depicting the encounter of a Miller
(Değirmenci) and a woman who brought wheat to the mill to grind into flour are common
among Turkic communities living in and around Anatolia. This kind of pieces, whose
initial source or place of origin is still unknown, are known to be preserved until today as
melodic or thematic variants passing down by word of mouth. We should emphasis that
the most characteristic feature of these musical pieces, whose geographical borders extend
beyond Anatolia in direct proportion to the borders of communication and interaction, is
its conversational style. This feature is the most important element which distinguishes
“The Miller and the Woman” conversational pieces from other “mill” or “miller” themed
musical pieces in and around Anatolia. On the other hand, these musical pieces entered the
professional music world and started to be played by professionals thanks to vinyl records
released in Turkey in the early 20th century under the name “The Miller Song”. A literature review and a variant comparison study should be carried out to question how these pieces
gained popularity among certain communities. This study examines various “The Miller and
the Woman” conversational pieces in written/print and oral literature, defines the regions
where these pieces had the opportunity to pass on, and presents a basic argument about the
conditions which led to the development of different variants. The study also refers to these
pieces’ role in intercultural interaction through a sample piece sung with Greek lyrics.

Anahtar Kelimeler

Değirmenci (Miller), Değirmenci Songs, Değirmenci Canto, O Milona

Kaynakça

• ABRAHAM, O.; HORNBOSTEL, E. Von, 1904. “Phonographierte türkische Melodien”, Zeitschrift für Ethnologie, C. 36, Verlag von A. Asher & Co., Berlin, s. 203-221.
• ABRAHAM, O.; HORNBOSTEL, E. Von, 1981. “Sesleri Tespit Edilmiş Türküler” [Terc. Selçuk Ünlü], Türk Folkloru Araştırmaları-1981/1, Kültür Bakanlığı Millî Folklor Araştırma Dairesi Yayınları: 32, Ankara, s. 1-9.
• ALIYEV, Fevzi M., 2001. Antologia Krımskoy Narodnoy Muzıki (Kırım Halk Muzıkasının Antologiası), Akmesdjit, Simferopol.
• ATAMAN, Adnan, 2009. Safranbolu Türküleri ve Oyun Havaları [Haz. Süleyman Şenel], Safranbolu Kaymakamlığı, Seçil Ofset Matbaacılık, İstanbul.
• ATAMAN, Sadi Yaver, 1954. Memleket Havaları I Esnaf Türküleri, V. Meti Matbaası, İstanbul.
• ATAMAN, Sadi Yaver, 2004. Eski Safranbolu Hayatı [Haz. Süleyman Şenel], Canyiğit Grafik, İstanbul.
• BAHŞİŞ, İlyas, 2004. Kırımtatar Halk Yırları, Devlet Okuv Pedagogika Neşriyatı, Simferopol.
• ÇİNKAYALAR, Erbil, 1990. Kıbrıs Türk Halk Oyunları, KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı Yayınları-19.
• ERDOĞDU, Ata, 1991. Kastamonu Folkloru-1, Ayyıldız Matbaası, Kastamonu.
• GAZİMİHAL, M. Ragıp, 1991. Türk Halk Oyunları Kataloğu-I [Haz. Nail Tan], Kültür Bakanlığı Halk Kültürünü Araştırma Dairesi Yay.: 161 Halk Müziği ve Oyunları Dizisi: 7, Ankara.
• LUSCHAN, Felix Von, 1904. “Einige türkische Volkslieder aus Nordsyrien und die Bedeutung phonographischer Aufnahmen für die Völkerkunde”, Zeitschrift für Ethnologie, C. 36, Verlag von A. Asher & Co., Berlin, s. 177-202.
• LUSCHAN, Felix Von, 1977. “Kuzey Suriye’den Birkaç Türk Halk Türküsü ve Etnoloji İçin Fonografik Kayıtların Önemi” [Tercüme Eden: Dr. Phil. Selçuk Ünlü], Türk Folkloru Araştırmaları Yıllığı / 1976, Kültür Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, s. 329-349.
• ŞENEL, Süleyman, 2010. İstanbul Çevresi Alan Araştırmaları (2 Cilt), İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı, Kayhan Matbaacılık, İstanbul.
• TANER, Yılmaz; İSLAMOĞLU, Mahmut, 1979. Kıbrıs Türküleri ve Oyun Havaları, Lefkoşa.
• TUĞRUL, Mehmet, 1945. Ankara Örencik ve Ahi Köylerinin Türküleri, Ankara Halkevi Neşriyatı No. 28, Recep Ulusoğlu Basımevi, Ankara.
• TURHAN, Salih; KIZILAY, Abdurrahman, 1991. Kerkük Türküleri, Yükseköğretim Kurulu Matbaası, Ankara.
• ÜNLÜ, Cemal, 2004. Git Zaman Gel Zaman (Fonograf-Gramofon-Taş plak) [Kitap+CD], Pan Yayıncılık, İstanbul.
• VOULGARIS, Evgenios; VANDARAKIS, Vasilis, 2006. To Astiko Laiko Tragoudi Stin Ellada Tou Mesopolemou Smyrneika Kai Pireotika Rebetika 1922-1940, Fagotto Books, Atina.