Türk Halk Felsefesinde Kültürel Ergonomik Süreç Bağlamında Etik Kodların Olumsuz Dönüşümü

Yıl 2024, Cilt: 30 Sayı: 118, 263 - 286, 01.05.2024

Sacide Çobanoğlu

https://doi.org/10.22559/folklor.2679

Öz

Günümüzde siber alan ile gerçek dünyanın entegre olduğu, gelecekteki toplumun
ideal formu olarak tanımlanan Toplum 5.0; Süper Akıllı Toplum biçimi yaşanmaktadır.
Yapay zekâ, robotlar, insansız teknolojilerle yüksek hizmet kalitesine ulaşılan, bilgi
toplumundan süper akıllı topluma geçişin ön aşaması, Toplum 5.0’ın
insanlığa olumlu katkılarının yanı sıra etik anlayışı olumsuz yönde etkilediği görülmektedir.
Dünya genelinde yaşanan bu etik sorunu, çözüm bekler vaziyette insanlığın karşısında durmaktadır.
Bu bağlamda “Bireylerin etik anlayışları, yaşam şartlarıyla olumsuz yönde değişim gösterebilir mi?
Yaşam şartları, bireylere haksız kazancı, yolsuzluğu olumlu
gösterecek hatta bu olumsuz etik eylemlere özendirecek bir değişim yaşatabilir
mi? Olumsuz etik eylemlerin halk felsefesindeki algısı değişebilir mi?” şeklindeki sorulara
metaetiksel tartışmalar yapmadan cevap vermek olası değildir. Reşat
Nuri Güntekin, Balıkesir Muhasebecisinde bu metaetiksel tartışmayı başlatmış ve
ekonomik koşulların bireylerin etik anlayışını olumsuz yönde değiştirebileceğine
dikkat çekmeye çalışmıştır. Çalışmada kültürel ergonomik sürecini tamamlayarak etik kod
haline gelen değerlerin, değişen yaşam şartlarıyla girdikleri yeni kültürel ergonomik süreç ve olumsuz
etik kodlara dönüşümleri, Reşat Nuri Güntekin’in Balıkesir Muhasebecisi adlı eserindeki beş
karakterle tanımlanan etik değerler bağlamında ele aldım. Etik değerleri
Halkbilimsel Metaetik Kuram ve kuramın çözümleme yöntemi Halkbilimsel Temellendirme
Metaetiksel Çözümleme Yöntemiyle çözümledim. Dejenerasyona uğrayan
etik algısının, kültürel ergonomik süreç içinde geçirdiği aşamaları ortaya koydum.

Anahtar Kelimeler

halk felsefesi, metaetik, etik değer, kültütel etik kod, kültürel ergonomi

In Turkish Folk Philosophy In The Context of Cultural Ergonomic Process Negative Transformatıon of Ethical Codes

Öz

In the contemporary landscape of Society 5.0, characterized by the full integration
of cyberspace and the physical world, a transition towards a Super Smart Society
is underway. Society 5.0 represents a preliminary phase in the evolution from an
information society to a super smart society, marked by the pervasive influence of
artificial intelligence and unmanned technologies. While Society 5.0 offers notable
advancements, it also presents ethical challenges that impact humanity’s moral
compass, necessitating resolution. Within this context, questions arise concerning
the potential for individuals’ ethical understanding to deteriorate amidst challenging
living conditions, prompting reflection on the appropriate course of action.
Moreover, the perception of negative ethical actions within the public sphere
may undergo transformation, prompting the need for metaethical deliberations.
Reşat Nuri Güntekin’s work, Balıkesir Accountant serves as a platform for such
metaethical discussions, highlighting the impact of economic circumstances
on individuals’ ethical frameworks. This study aims to explore the transition of
cultural values, initially established as ethical norms through a completed cultural
ergonomic process, into negative ethical codes within the framework of ethical
values depicted in Güntekin’s Balıkesir Accountant Employing the Metaethical
Theory of Folklore and the analysis methodology associated with it, namely the
Folklore Foundation Metaethical Analysis Method, this research seeks to elucidate
the stages of ethical degradation within the cultural ergonomic process, pinpointing
moments of negative transformation in ethical perception.

Anahtar Kelimeler

folk philosophy, metaethics, ethical value, cultural ethical code, cultural ergonomics

Kaynakça

• Boone, B. (2019). Etik 101 (S. Aktuyun, Çev.) Say.
• Cevizci, A. (2002). Etiğe giriş. Engin.
• Cevizci, A. (2015). Etik ahlak felsefesi. Say.
• Cicero. (2017). Yükümlülükler üzerine (C. Çevik, Çev.) Hasan Ali Yücel Klasikleri, İş Bankası Kültür Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2000). Geleneksel dünya görüşü veya halk felsefesinin halkbilimi çalışmalarındaki yeri ve önemi üzerine tespitler. Milli Folklor, 45, 12- 14.
• Çobanoğlu, S. (2019). Reşat Nuri Güntekin’in ‘Balıkesir Muhasebecisi’ adlı eseri bağlamında sosyal ahlak üzerine tespitler. Umay Ana’dan Umay Hoca’ya Prof. Dr. Umay Günay Türkeş’e Armağan (Edt. İ. Çetin, B. Gül). TKA Armağan dizisi.TKAE Yayınları, 25, 407-418.
• Çobanoğlu, S. (2021a). Halkbilimsel kuram ile Dede Korkut Hikâyeleri’nin halk felsefesi ve metaetiksel çözümlemesi. [Doktora Tezi ] Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, I, 1-814.
• Çobanoğlu, S. (2021b). Halkbilimsel kuram ile Dede Korkut Hikâyeleri’nin halk felsefesi ve metaetiksel çözümlemesi. [Doktora Tezi]Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, II, 814-1771.
• Çobanoğlu, S. (2023a). Halkbilimsel metaetik kuram ile Türk edebiyatında etik konusu. (26-28 Ekim) Cumhuriyet’in 100. Yılında Bilge Kağan’dan Atatürk’e Uluslararası Türkçe ve Türk edebiyatı kurultayı, Atatürk Üniversitesi bildiri özetleri kitapçığı, 60.
• Çobanoğlu, S. (2023b). Halkbilimi ve metaverse yeni dünyaların beşiğinde. Paradigma.
• Çobanoğlu, S. (2024). Halkbilimsel metaetik kuram ile Âşık Veysel poetikasında Türk halk felsefesi ve varoluşçuluk. Paradigma.
• Epikür. (1962). Mektuplar ve maksimler. (H. Örs, Çev) Remzi Kitabevi.
• Eyüboğlu, S ve Erhat, A. (1977). Heseidos eseri ve kaynakları. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Frankena, W. (2007). Etik. İmge.
• Freud, S. (2011). Haz ilkesinin ötesinde ben ve id. (A. Babaoğlu, Çev.) Metis.
• Freud S. (2016). Savaşın ve ölümün güncelliği (C. Dindari, Ed.) Telos Yayınları.
• Fromm, E. (1994). Erdem ve mutluluk (A. Yörükan, Çev.) Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Gazali. (2021). İhyâu ulûmi’d-din (E. Urcan, Çev.) Çelik.
• Güntekin, R. N. (1971). Balıkesir Muhasebecisi. Milli Eğitim Yayınları.
• Hume, D. (1997). İnsan doğası üzerine bir inceleme (A. Yardımlı, Çev.) İdea.
• Kant, I. (2012). Lectures on anthropology, translated by rober b louden. Cambridge University Press.
• Kaplan, M. (2010). The culture at work: cultural ergonomics, ergonomics, 38 (3), 606-615.
• Karwowski, W. (2001). International encyclopedia of ergonomics and human factors, Taylor and Francıs.
• Locke, J. (2004). Hükümet üzerine ikinci inceleme (F. Bakırcı, Çev.) Babil.
• Machiavelli, N. (1994). Hükümdar (S. Bağdatlı, Çev.) Sosyal Yayınlar.
• Seneca. (1992). Ahlaki mektuplar (T. Uzel, Çev.) Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Taylor, W. P. (1963). The moral judgment, readings in contemporary meta-ethics. Prentice-Hall, Englewood Cliffs.
• Tonya L. & Smith-Jackson, & Marc L. Resnick, & Kayenda T. Johnson (2014). Cultural ergonomics, theory, methods, and applications, CRS Press, Taylor end Francis Group.