Ural Batır Destanı’nda Posthümanist İzler: İnsanmerkezcilik Eleştirisi ve Dünya-oluş

Yıl 2024, Cilt: 30 Sayı: 118, 377 - 394, 01.05.2024

Erman Kaçar Ayabek Bainiyazov

https://doi.org/10.22559/folklor.2631

Öz

Aydınlanmacı aklın insanmerkezci bagajlarıyla yeniden üretilmiş insan ideasının
sebebiyet verdiği epistemolojik karmaşayı telafi etmenin yollarından biri, insanı
ekozofik bir varlık olarak yeniden tanımlamak ve bu karmaşayı insan sonrası
bir mesele olarak yeniden kuramsallaştırmak olabilir. Posthümanist kuram tam
da bu bağlamda, mahut meselenin epistemolojik çıkmazlarını yeni ve alternatif
bir dilsel evrenin kat edilmesi yöntemiyle aşmaya çalışmaktadır. Bu çalışmada,
posthümanist kuramın söz konusu yöntemine dayanarak, Ural Batır destanının
başkahramanı Ural’ın türcü ve insanmerkezci söylemi dışlayan reflekslerini ve
çevreci eğilimlerini Braidotti’nin posthümanist tartışmalara eklemlediği hayvanoluş
(becoming-animal) ve dünya-oluş (becoming-world) kavramları ile birlikte
okuyacağız. Bu okumada, ekozofik bir kahraman olarak ele alacağımız Ural’ın
biyolojik biçimcilikten uzak, bios’la birlikte zoe ve jeo varlıkları da çağıran ve böylelikle
türler arası bir dünya-oluş ağı kurabilen kapasitesini posthümanist kuram
üzerinden tartışmaya açacağız. Bu tartışma yoluyla, Ural’ın içinde yaşadığı söylem
evreninin sınırlarını yeniden üreten eylemlerini ve gezegen ile kurduğu ekozofik
ilişkiyi, insanmerkezcilik eleştirisi ve posthümanist yakınsamalar doğrultusunda
kuramsallaştırmanın yollarını aradık.

Anahtar Kelimeler

Ural Batır, insanmerkezcilik, posthümanizm, hayvan-oluş, dünya-oluş

Posthumanist Traces in The Ural Batyr Epic: A Critique of Anthropocentrism, and Becoming-World

Öz

The reconfiguration of the concept of the human within the anthropocentric
framework of Enlightenment reason has resulted in epistemological confusion.
One potential avenue for resolving this confusion involves redefining humanity
as an ecosophical entity and reconceptualizing it as a posthuman concern. Within
this framework, posthumanist theory seeks to surmount the epistemological
impasses associated with this issue by exploring novel and alternative linguistic
domains. Grounded in this posthumanist approach, this study investigates the
nonanthropocentric and non-speciesist attitudes as well as environmentalist inclinations
of Ural, the central figure in the Ural Batyr epic, through the utilization of the
concepts of becoming-animal and becoming-world as introduced by Braidotti
in posthumanist discourse. We interpret Ural as an ecosophical protagonist who
transcends biological formalism and examine his capacity to forge an interspecies
becoming-world network by invoking not only bios, but also zoe and geos entities.
In doing so, we seek to conceptualize Ural’s actions that redefine the boundaries
of the discursive universe he inhabits, along with his ecosophical rapport with the
planet, within the framework of critiques of anthropocentrism and convergences
with posthumanist thought.

Anahtar Kelimeler

Ural Batyr, antropocentrism, posthumanism, becoming-animal, becoming-world

Kaynakça

• Ağın, B. (2012). Ekoeleştiri ve hayvan çalışmaları: Avatar, Madagaskar ve Madagaskar 2: Afrika’ya Kaçış filmlerinde doğa ve hayvan temsilleri (S. Oppermann, Ed.) Ekoeleştiri: Çevre ve Edebiyat içinde (ss. 273-322) Phoenix.
• Ağın, B. (2022). Posthümanizm: Kuram, kavram, bilimkurgu. Siyasal Kitabevi.
• Altınkaynak, E. (2015). Anlatım esasına dayalı metinler ve din. Ardahan Üniversitesi Yayınları.
• Batukan, C. (2015). Heidegger ve Deleuze’de hayvan sorusuna giriş. Cogito, 80, 70-85.
• Braidotti, R. (2013). Becoming-world (R. Braidotti, P. Hanafin, & B. Blaagaard, Eds.) After Cosmopolitanism içinde (ss. 8-27). Routledge.
• Braidotti, R. (2014). İnsan sonrası, 1. Baskı (Ö. Karakaş, Çev.) Kolektif Kitap.
• Braidotti, R. (2019). İnsan sonrası, pek insanca: Bir Posthümanistin anıları ve emelleri. Cogito, 95-96, 53-97.
• Braidotti, R. (2021a). Eleştirel insanötesi bilimler için kuramsal bir çerçeve (Ç. Taşkın Geçmen, Çev.) Pasajlar, 7, 15-48.
• Braidotti, R. (2021b). İnsan sonrası bilgi (S. Sam & E. Çaça, Çev.) Kolektif Kitap.
• Bruns, G. L. (2007). Becoming-Animal (Some Simple Ways). New Literary History, 38(4), 703-720. JSTOR.
• Deleuze, G. (2009). Issız Ada ve diğer metinler (D. Lapoujade, Ed.; F. Taylan & H. Yücefer, Çev.) Bağlam.
• Deleuze, G., & Guattari, F. (1987). A thousand plateaus: Capitalism and schizophrenia. University of Minnesota Press.
• Deleuze, G., & Guattari, F. (2000). Kafka: Minör bir edebiyat için deneme (Ö. Uçkan, Çev.) YKY. Ellis, C. (2018). Antebellum Posthuman: Race and Materiality in the Mid-Nineteenth Century. Fordham University Press. https://doi.org/10.2307/j.ctt1xzh0z9
• Ergün Takan, D. (2021). Suyun Sesi filminde posthümanist perspektiften öteki-oluş. SineFilozofi, 6(12), 1116-1130. https://doi.org/10.31122/sinefilozofi.839663
• Goodchild, P. (2005). Deleuze & Guattari: Arzu politikasına giriş (R. G. Öğdül,Çev.) Ayrıntı.
• Kalaycı, N. (2019). Annelik, Hayvan-oluş, yeryüzü. Cogito, 93, 36-53.
• Koyuncu, E. (2020). “Kedi Köpek Seven Herkes Ahmaktır”: Deleuze ve Guattari’nin sevimsiz hayvanları. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 60(1), 179. https://doi. org/10.33171/dtcfjournal.2020.60.1.10
• Lawlor, L. (2008). Following the rats: Becoming-animal in Deleuze and Guattari. SubStance, 37(3), 169-187. JSTOR.
• Lemm, V. (2018). Nietzsche’nin hayvanları (V. Ay, Çev.) Gram yayınları.
• Massumi, B. (2020). Hayvanların politika hakkında bize öğrettikleri (E. Sünter, Çev.) Norgunk Yayıncılık.
• Nietzsche, F. (2004). İnsanca pek insanca 2 (M. Tüzel, Çev.). İthaki Yayınları.
• Nietzsche, F. (2017). Ahlâk ötesi anlamda doğru ve yalan üzerine (& Çev.O. Aktaş, Ed.) Nietzsche ve Dil içinde. Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• Ryan, D. (2015). Following snakes and moths: Modernist ethics and posthumanism. Twentieth-Century Literature, 61(3), 287-304. https://doi.org/10.1215/0041462X-3153955
• Schmeink, L. (2016). The Anthropocene, the posthuman, and the animal. İçinde Biopunk Dystopias (ss. 71-118). Liverpool University Press; JSTOR. http://www.jstor.org/stable/j.ctt1ps33cv.6
• Sever, O. (2022). Antroposen krizinde batı bilgeliğini düşünmek. Istanbul Bilgi University, 3. https:// doi.org/10.47613/reflektif.2022.79
• Singer, P. (2005). Hayvan özgürleşmesi (H. Doğan, Çev.) Ayrıntı.
• Suleymanov, A., İbrahimov, G., & Ergun, M. (Ed.). (2014). Başkurt destanları 1: Mitolojik destanlar. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Şahin, Ö. (2020). Türk destanlarındaki devlerin genel özellikleri ve Türk mitolojisi ile ilgileri. Yenisey Dergisi, 1(1), 11-24. https://doi.org/10.29228/yenisey.47694
• Timofeeva, O. (2018). Hayvanların tarihi: Felsefi bir deneme (B. E. Aksoy, Çev.) Kolektif.
• Wolfe, C. (2010). What is posthumanism? University of Minnesota Press.
• Yuldıbayeva, G. (2020). “Урал батыр” эпосының сюжеты һәм стиле. Kesit Yayınları.