Osmanlı’da Resmi Bir Poetika Kurumu Re’isü’ş-Şu’arâ Müessesesi: Temsilcileri ve Prensipleri

Yıl 2024, Cilt: 30 Sayı: 118, 465 - 486, 01.05.2024

Ayşe Tarhan

https://doi.org/10.22559/folklor.2678

Öz

XVIII. yüzyılda dönemin edebiyat ortamının sorgulanması, şiirin neye denildiği,
şairin kim olduğu sorularına cevap vermek için poetika ve poetik eleştiri bağlamında
iki sorumluluğu omuzlarına yükleyen bir kurum, devlet eliyle oluşturulmuştur.
Bu kurum Re’isü’ş-Şu’arâ Müessesesi’dir. Re’isü’ş-Şu’arâ kurumuna atamalar padişahlar
ya da sadrazamlar tarafından yapılmıştır. Atamaların gerçekleşmesi için
kurumun misyonuna uyacak şairlerin seçilmesi gerekmiştir. Bu bağlamda sorumluluğun
III. Ahmet’in fermanıyla Osmanzâde Tâ’ib’e verilmesiyle oluşan kurum,
Sadrazam İbrahim Paşa’nın fermanıyla Seyyid Vehbî’ye aktarıldıktan sonra, Sadrazam
Halil Paşa’nın emriyle de Sünbülzâde Vehbî’ye geçmiş ve son olarak II.
Mahmud’un Kıbrıslı Hilmi Efendi’yi atamasıyla noktalanmıştır. Kurumun anlatı
biçimi İslamî bir geleneğin şiir yapısı olan kasidedir. Vekâletname kasideleriyle
başlayan bu ifade biçimi kendini poetik bir değer taşıyan Sühan (söz) kasidelerine
bırakmıştır. Temsilciler bu şiirlerle kaybolmaya yüz tutmuş bir geleneğin yıkılmaması
ve korunması için neler yapılabileceğini tartışmışlardır. Bu tartışmalar ileride
farklı edebî toplulukları oluşturacaktır. Kurumun öncü bir edebî topluluk olarak
çığır açması ve üstlendiği poetik değerlendirmeleri açısından inceleyen, ayrıca
Re’isü’ş-Şu’arâ ünvanını alan 4 şairi bir bütün olarak değerlendiren kapsamlı bir
çalışmanın bulunmadığı görülmektedir. Dolayısıyla bu çalışma özelde kurumun
poetika yaklaşımlarını gün ışığına çıkaracak, genelde ise Osmanlı’nın resmi
poetikasıyla ilgili bilgi üretecek ve Osmanlı’dan günümüze değişen edebî sanat
hareketleriyle ilgili çalışmalara aktaracağı bilgilerle katkı sağlayacaktır.
Çalışma, Re’isü’ş-Şu’arâ Müessesenin devlet- edebiyat fonksiyonunu anlatmaktadır.
Çalışmada bir poetika kurumu olarak Re’isü’ş-Şu’arâ Müessesesi ve temsilcileriyle
ilgili bilgi verilecektir. Ayrıca, kurumun anlatı biçimi olan şiirlerden
hareketle kurumun prensiplerini ve sanata dair görüşlerini aktardım.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, poetika, Re'isü'ş-Şu'arâ Müessesesi, Re'isüş Şu'arâ temsilcileri, müessesenin prensipleri

An Ottoman Poetical Institution Reisush-Shuara Organization: Representatives And Principles

Öz

In the 18th century, a state institution assumed the mantle of poetic criticism
with the aim of delineating the essence of poetry and identifying those worthy
of the title “poet.” This institution, known as Reisush-Shuara (Head of Poets),
originated when Sultan Ahmet III bestowed the responsibility upon Osmanzade
Tâ’ib, succeeding the transfer of duties from Grand Vizier Ibrahim Pasha to Sayyid
Vehbî, and subsequently passed to Sunbulzade Vehbî under the directive of Grand
Vizier Halil Pasha, ultimately culminating in the appointment of Cypriot Hilmi
Efendi by Mahmud II. The institution’s mode of literary expression primarily
revolved around the quasida form, derived from Islamic poetic structures. Initially
commencing with the Vekaletname (attorneys’ oaths), this form of expression
transitioned to Suhan (word), which held inherent poetic value. Despite the pivotal
role of the institution in shaping poetic discourse, a comprehensive study on its
poetic evaluations remains absent. Hence, this study aims to elucidate the poetic
methodologies embraced by the institution, shedding light on the official poetics
of the Ottoman Empire and contributing to the comprehension of literary evolution
from the Ottoman era to the present. The significance of this investigation lies in its
potential to unveil the unique poetical paradigms of the institution, elucidating its
representatives, elucidating the principles guiding its operations, and delineating
its perspectives on artistic expression through the lens of its narrative poetic
tradition.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Reisush-shuara Organization, poetry, Reisush-Shuara Organization representatives, the principles of the institution

Kaynakça

• Altuner, N. (1989). Safai ve Tezkiresi inceleme-tenkitli metin-indeks. İstanbul Üniversitesi.
• Banarlı, N. S. (1983). Resimli Türk edebiyatı tarihi ı (Destanlar Devrinden Zamanımıza Kadar). MEB Yay.
• Çapan, P. (2005). Mustafa Safâyi Efendi Tezkire-i Safâyi (Nuhbetü’l-âsâr Min Fevâ’idi’l-eş’âr) İnceleme-Metin-İndeks. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Çavuşoğlu, M. (2011). “Kaside”. Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri), 2. bs, LII:17-78. Ankara: TDK.
• Dalyan, A. (2016). “Kıbrıs Müftüsü Hilmi Efendi’nin sanat anlayışı”. Turnalar Uluslararası Dil, Çeviri ve Edebiyat Dergisi, 64, 10-17.
• Dikmen, H. (1991). Seyyid Vehbî ve Divânı’nın Karşılaştırmalı Metni. [Yayımlanmamış doktora tezi] Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Fatîn D. (t.y.), Hâtimetü’l- Eş‘âr (Fatîn Tezkiresi). (Ö. Çifçi, Çev.) Kültür Eserleri Dizisi 3218. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Fedai̇, H. (1987). Kıbrıs Müftüsü Hilmi Efendi şiirler. KKTC: KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı Yay.
• ———. (2017). “Hilmî Efendi’nin İstanbul Günleri”. Kıbrıs Araştırmaları ve İncelemeleri Dergisi 1 (1): 9-16.
• Kesik, B. (2018). Kıbrıslı Hilmi hayatı, edebi kişiliği, divançesi ve diğer şiirleri. İstanbul: Kesit Yay.
• Kurnaz, C. (1986). Muallim Naci Osmanlı şairleri. Kültür Eserleri Dizisi 55, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Oğraş, R. (2018). Es’ad Mehmed Efendi Bağçe-i Safâ-endûz. Kültür Eserleri Dizisi, 472, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr.
• TDK. (2005). “vekâletnâme”. TDK Türkçe Sözlük, 2085. TDK.
• Tökel, D. A. (2003). Divan edebiyatında eleştiri. Hece 77/78/79 (Eleştiri Özel Sayısı): 14-47.
• Uzunçarşılı, İ. (1994). “İbrahim Paşa (Nevşehirli-Damad)”. Büyük Osmanlı tarihi, 4. bs. C. VI. Dünya Tarihi, XIII. Türk Tarih Kurumu.
• Yenikale, A. (2012). Sünbül-Zâde Vehbî Dîvânı. Kültür Eserleri Dizisi 514, T. C. Kültür Ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.