Developments in road transport in Turkey in the Axis of Development Plans (1963 -2023)

Yıl 2024, Cilt: 34 Sayı: 1, 17 - 34, 26.01.2024

Fatih Ayhan

https://doi.org/10.18069/firatsbed.1300395

Öz

Transportation systems are an essential element that improves economic activities. Therefore, countries specialize in developing transport systems to ensure social and economic development. After World War II, road transportation was consciously preferred in Turkey. In the transportation policies implemented since 1960, when planned development began, the share allocated from the budget and investments to the highway has been higher than other types of transportation. Thus, the percentage of the highway in passenger and freight transportation has gradually increased and has become the main transportation element of the country. The targets and studies put forward in road transportation have shown systematic differences, which have been reflected in the development plans. In this study, the developments in road transportation were examined in specific periods from the perspective of eleven different development plans, the first of which was put into practice in 1963. As a result of the research, while the development of the highway infrastructure in the first period was aimed, importance was given to highway projects on local and national scales in the following periods. Although these road-based transportation policies have some economic and social benefits, they also have some financial consequences for a country like Turkey, which depends on foreign countries for energy.

Anahtar Kelimeler

Development Plans, Highway, Transportation

KALKINMA PLANLARI EKSENİNDE TÜRKİYE’DE KARAYOLU ULAŞIMINDA GÖRÜLEN GELİŞMELER (1963 – 2023)

Öz

Ulaşım sistemleri sanayi, tarım, ticaret, turizm vb. ekonomik faaliyetleri geliştiren önemli bir unsurdur. Bu nedenle ülkeler sosyal ve ekonomik kalkınmayı sağlamak amacıyla ulaşım sistemlerinin gelişimine özel önem verirler. Ülkemizde II. Dünya Savaşı’ndan sonra bilinçli bir şekilde karayolu ulaşımının gelişimi tercih edilmiştir. Planlı kalkınmanın başladığı 1960 yılından günümüze kadar uygulanan ulaşım politikalarında karayoluna bütçeden ve yatırımlardan ayrılan pay diğer ulaşım türlerine göre daha fazla olmuştur. Bunun sonucunda karayolunun yolcu ve yük taşımacılığındaki payı giderek artmış ve ülkenin ana ulaşım unsuru haline gelmiştir. Karayolu ulaşımında ortaya konan hedefler ve çalışmalar dönemsel farklılık göstermiş ve bu durum kalkınma planlarına yansımıştır. Bu çalışmada karayolu ulaşımında görülen gelişmeler ilki 1963 yılında uygulamaya konulan toplam on bir kalkınma planı perspektifinden belirli dönemler halinde incelenmiştir. Araştırma sonucunda elde edilen bulgular ışığında Türkiye’de ilk dönem karayolu altyapısının geliştirilmesi hedeflenirken sonraki dönemlerde yerel ve ulusal ölçekte otoyol projelerine önem verilmiştir. Uygulanan bu karayolu ağırlıklı ulaşım politikalarının ekonomik ve sosyal açıdan bir takım yararları görülse de Türkiye gibi enerji konusunda dışa bağımlı olan bir ülke için bazı ekonomik sonuçları da mevcuttur.

Anahtar Kelimeler

Kalkınma Planları, Karayolu, Ulaşım

Kaynakça

• Akgüngör, A. P. ve Demirel, A. (2004). Türkiye’deki ulaştırma sistemlerinin analizi ve ulaştırma politikaları. Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 10(3), 423-430.
• Alpaslan, H. İ. ve Laçinyurt, J. (2015). Üçüncü Boğaz Köprüsü’nün finansal analizi. İstanbul Sosyal Bilimler Dergisi 10, 43-64.
• Avcı, S. (2005). Ulaşım coğrafyası açısından Türkiye’nin ulaşım politikaları ve coğrafi sonuçları. Ulusal Coğrafya Kongresi, Eylül, 87-96.
• Aydın, S. (2001). Türkiye’nin demiryolu serüvenine muhtasar bir bakış. Kebikeç-İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, (11), 49–94.
• Aydın, F. ve Oral, M. (2018). Türkiye’de karayolu ulaşımının tarihsel gelişimi. Journal of Awareness, Cilt:3, Sayı: Özel, 2018.s:257-266. DOI: 10.26809/joa.2018548635.
• Ayhan, F. (2021). Ulaşım planlaması. M. Doğan, M. Köse, F. Ayhan (Ed.). Coğrafi Planlama içinde (85-104). Ankara: Pegem Akademi.
• Ayhan, F. (2023). Otoyol projelerinin mekânsal değişim ve gelişim üzerine etkileri: Kuzey Marmara Otoyolu Sakarya kesimi. Coğrafi Bilimler Dergisi, 21(1), 121-152. https://doi.org/10.33688/aucbd.1236477
• Bakırcı, M. (2018). Ulaşım coğrafyası. M. Doğan ve Ö. Sertkaya Erdoğan (Ed.), Beşeri ve Ekonomik Coğrafya içinde (351-376). Ankara: Pegem Akademi.
• Boğuşli, Ö. ve Oğuztimur, S. (2021). 2000 sonrası kalkınma planlarının ulaştırma politikaları bakımından incelenmesi. Kent Akademisi, 14(2), 452-467. https://doi.org/10.35674/kent.900606
• Çetin, B., Barış, S. ve Saroğlu, S. (2011). Türkiye’de karayollarının gelişimine tarihsel bir bakış. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1(1), 123-150.
• Çolak, F. (2013). Atatürk Dönemi’nde Türkiye Cumhuriyeti’nin ulaşım politikasına genel bir bakış. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8 (2) 8/2, 345-364.
• Deniz, T. (2016). Türkiye’de Ulaşım Sektöründe Yaşanan Değişimler ve Mevcut Durum. Doğu Coğrafya Dergisi, 21(36), 135-156. https://doi.org/10.17295/dcd.79471
• DPT, (1992). Karayolu Ulaştırması. T.C. Başbakanlık Devlet planlama Teşkilatı Yayın No: 2306.
• Dumlu, C. (1984). Türkiye’de ulaştırma sektörü ve yük taşımacılığı. TÜİK Uzmanlık Tezi. DİE Eğitim Merkezi, Ankara). Erişim adresi https://kutuphane.tuik.gov.tr/yordambt/yordam.php.
• Erdoğan, T. (2016). Ulaşım hizmetlerinin ekonomik kalkınma üzerine etkisi. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(1), 187-215. https://doi.org/10.17336/igusbd.05060
• Garipağaoğlu, N. (1997). İstanbul Boğaz Köprülerinin kent içi, şehirlerarası ve uluslararası ulaşımındaki önemi. Doğu Coğrafya Dergisi, 3(2), 131-156.
• Haspolat, E. ve Yıldırım, D. (2021). Ecevit döneminde CHP halkçılığı ve yol siyaseti: köylüye ulaşım projesi (KUP) örneği. Fiscaoeconomia, 5(1), 56-86.
• Kapluhan, E. (2014). Ulaşım coğrafyası açısından Türkiye’de karayolu ulaşımının tarihsel gelişimi ve mevcut yapısı. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(33), 426 439.
• Kaptan, A. K. ve Teker, S. (2019). Kamu özel sektör iş birliği projeleri: Avrasya Tüneli. Press Academia Procedia , 9 (1), 253-256. doi: 10.17261/Pressacademia.2019.1100.
• Karadağ, A. (2016). Türkiye Ulaşım Coğrafyası. M. Hayır Kanat (Ed.) Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği içinde (433-459). Ankara: Nobel Yayınevi.
• Karayolu Ulaşım İstatistikleri (2021). https://www.kgm.gov.tr/Sayfalar/KGM/SiteTr/Yayinlar.aspx erişim tarihi:10.04.2022.
• KGM (1973). Karayolları Çalışmaları. https://cevresehiriklimkutuphanesi.csb.gov.tr/ShowPDF/160bb 58b-2e7a-47a3-8f23-58d169f9c321 adresinden pdf belge olarak temin edilmiştir. 09.05.2023
• KGM (2012). Stratejik Plan 2012 – 2016. Karayolları Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara.
• KGM (2014). Karayolları Genel Müdürlüğü. Dünden Bugüne Karayolları Dokümanı.
• KGM (2008). Karayolları Genel Müdürlüğü 2007 Yılı İdari Faaliyet Raporu.
• KGM (2012). Karayolları Genel Müdürlüğü Faaliyet Raporu 2011.
• Kögmen, Z. (2014). Karayolu Taşımacılığının Diğer Taşımacılık Modlarıyla Karşılaştırılması ve Sağladığı Avantajlar. Ulaştırma ve Haberleşme Uzmanlığı Tezi. Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, Ankara.
• Leblebici, D. N. ve Erkul, E. (2008). Planlı kalkınma deneyiminden stratejik planlamaya geçiş: Türkiye örneği. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 26(1), 269-285.
• Merdol, A. (1985). Cumhuriyet Dönemi Ulaşım Modelleri. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt: 10, 2769 – 2772.
• Resmî Gazete, 14.02.1951, Sayı 7734. 5539 Karayolları Genel Müdürlüğü Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun.
• Resmî Gazete, 05.10.1960, Sayı 10621. 91 Devlet Planlama Teşkilatının Kurulması Hakkında Kanun.
• Resmi Gazete, 09.07.1984, Sayı 18453. Büyükşehir Belediyelerinin Yönetimi Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun.
• Sarı, A. (2004). Kent ve bölgesel gelişimde ulaşımın etkileri. Kentsel ekonomik araştırmalar sempozyumu Cilt II. 10-12 Eylül 2003. Pamukkale Üniversitesi, Denizli.
• Şahin, İ. F. (2020). Türkiye’de Ulaşım. H. Yazıcı ve N. Koca (Ed.), Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği içinde (343-368), Ankara: Pegem Akademi.
• Şen, L. (2003). Türkiye’de demiryolları ve karayollarının gelişim süreci. Ankara: TESAV Yayınları.
• Şevik, S. ve Eser, L. Y. (2016). Türkiye’de karayollarında fiyatlandırma ve özelleştirme uygulamaları: Bir model önerisi. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(1), 89-107.
• Tümertekin, E. (1987). Ulaşım coğrafyası. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Tümertekin, E. ve Özgüç, N. (2009). Ekonomik coğrafya. İstanbul: Çantay Kitabevi.
• T.C. Ulaştırma Bakanlığı. (2005). Ulaştırma Ana Planı Stratejisi. Erişim adresi: https://www.bebka.org.tr/admin/datas/sayfas/files/Ulasrma_Ana_Plani_Stratejisi.pdf.
• 2053 Ulaştırma ve Lojistik Ana Planı, https://www.uab.gov.tr/bakanlik-yayinlari adresinden pdf olarak temin edilmiştir.
• Türkiye Ulaşım ve İletişim Stratejisi, (2022), http://www.sp.gov.tr/tr/temel-belge/s/37/Turkiye+Ulasim+ve+Iletisim+Stratejisi adresinden pdf olarak temin edilmiştir. (15.05.2023)
• TÜİK İstatistik Göstergeler (2012). İstatistik Göstergeler 1923 -2011, Ankara.
• TÜİK Ulaştırma İstatistikleri www.tuik.gov.tr.
• Uzun, A. (2000). Karadeniz sahil yolunun doğal kıyılar üzerinde etkileri ve ulaşım sorununa coğrafi bir bakış. On dokuz Mayıs Üniversitesi Fen edebiyat Fakültesi Dergisi, Coğrafya Serisi. 1(1), 59-80.
• Yıldız, A. (2008). Ulaşım ve trafik politikalarında ‘planlama’ zorunlu. Mühendis ve Makine Dergisi, 49(580), 38-51.
• Yılmaz, C. (2008). Karadeniz sahil yolunun kıyı kentleri üzerine etkileri. TÜCAUM V. Coğrafya Sempozyumu. 16-17 Ekim 2008. Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Yulu, A. ve Doldur, H. (2018). Türkiye’de otomotiv sanayisinin mekânsal dağılışı. lnternational Journal of Geography and Geography Education, (38), 218-233. https://doi.org/10.32003/iggei.429587.
• DPT, (1963), Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1963-1967), Ankara
• DPT, (1968), İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1968-1972), Ankara
• DPT, (1973), Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (1973-1977), Ankara
• DPT, (1979), Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (1979-1983), Ankara
• DPT, (1984), Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1985-1989), Ankara
• DPT, (1989), Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı (1990-1994), Ankara
• DPT, (1995), Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000), Ankara
• DPT, (2000), Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001-2005), Ankara
• DPT, (2006), Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Resmi Gazete, Sayı:26215, Ankara.
• Kalkınma Bakanlığı, (2013). Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018), Ankara.
• Kalkınma Bakanlığı, (2019). On Birinci Kalkınma Planı (2019 -2023), Ankara.
• Url-1. https://www.kgm.gov.tr/sayfalar/kgm/sitetr/kurumsal/tarihce.aspx, (10.04.2023).
• Url-2. 1961 Anayasası, https://www.anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/onceki-anayasalar/1961-anayasasi/, (21.03.2023)
• Url-3. https://www.sanalsantiye.com/bogazici-koprusu-insaat-fotograflari-1970-1973/, (08.05.2023)
• Url-4. https://www.kgm.gov.tr/Sayfalar/KGM/SiteTr/Projeler/Projeler-BolunmusYol.aspx, (27.04.2023).
• Url-5. https://www.kgm.gov.tr/Sayfalar/KGM/SiteTr/Projeler/Projeler-Otoyol.aspx, (12.05.2023).
• Url-6. https://turkiyeyuzyili.com/proje-marmaray?utm_source=google&utm_medium=search&utm_c ampaign=marmaray&gclid=EAIaIQobChMIoOOYlovU_gIVR_53Ch3w5ABBEAAYASAAEgLx8D_BwE, (01.05.2023).
• Url-7. https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/karadeniz-sahil-yolunun-trabzon-gecisinde-trafigi-rahatlatacak-projenin-yuzde-60i-tamamlandi/2152152, (02.05.2023).
• Url-8. https://www.aa.com.tr/tr/gundem/bolu-dagi-tunelinden-gecen-yil-10-milyon-550-bin-arac-gecti/2464673, (02.05.2023).
• Url-9. https://www.kgm.gov.tr/Sayfalar/KGM/SiteTr/Otoyollar/BoluTuneli.aspx, (17.05.2023).
• Url-10. https://www.kgm.gov.tr/Sayfalar/KGM/SiteTr/Projeler/UluslararasiProjeler/Ten-T.aspx, (01.05.2023).
• Url-11. https://www.kgm.gov.tr/Sayfalar/KGM/SiteTr/Projeler/TunelProjeleri.aspx, (17.05.2023).
• Url-12. https://www.kgm.gov.tr/Sayfalar/KGM/SiteTr/Projeler/ProjelerDetay.aspx?q=38, (04.05.2023).
• Url-13. https://www.kgm.gov.tr/Sayfalar/KGM/SiteTr/Projeler/Projeler-Otoyol.aspx, (17.05.2023)
• Url-14. https://www.ankaranigdeotoyolu.com/proje-hakkinda, (05.05.2023).
• Url-15. https://www.kgm.gov.tr/Sayfalar/KGM/SiteTr/Otoyollar/Otoyollar.aspx, (18.05.2023).