II. Dünya Savaşı Yıllarında Türkiye’de İşletmecilik Gündemi: “İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası” (1943–1948)

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 202 - 231, 25.01.2023

Tuna Dağ Janset Özen Aytemur

https://doi.org/10.25295/fsecon.1138918

Öz

Bu makalede 1940’lar Türkiye’sinin sosyal ve iktisadi gelişmelerinin, Türkiye’de işletme konularına odaklı ilk dergi olan ve 1943–1948 yıllarında yayınlanan “İşletme–İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası”nda yayınlanan makalelere nasıl yansıdığı incelenmiştir. Mecmuadaki tüm makaleler eksiksiz incelenerek derginin dönemin akademisi ve uygulama alanı için nasıl bir konumu ifade ettiği ortaya koyulmaya çalışılmıştır. 1943-1948 döneminde akademiden ve devlet işletmeleri ağırlıklı uygulama sahasından yazarlarca kaleme alınmış makaleler, zamanın siyasal ve ekonomik gündemini oluşturan konular temelinde değerlendirilmiştir. 43 sayı yayınlanan dergideki toplam 260 yazı, Zirai Meseleler, Milli İşletmecilik, Türk İnsanından İşletmeci Yaratma Gayretleri, İş Hayatında Nitelikli İnsan Yetiştirilmesi, İşletmecilik Eğitimi, Muhasebe İşleri gibi başlıklar altında incelenmiştir. Temel olarak ‘iş dünyasına hitap etme’ amacı taşıyan derginin üstlendiği rolün anlaşılması için, yayınlandığı dönemin gündemini şekillendiren akademik ve uygulama sahalarının durumu da makalede anlatılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İşletme Ekonomisi Mecmuası, 1940’lar, yönetim tarihi, işletme tarihi, işletme iktisadı

The Business Administration Agenda of Turkey During the Second World War: The Journal of Business Economics (1943-1948)

Öz

This article examines how the social and economic developments of 1940s Turkey were reflected in the articles published in "The Journal of Business Economics", which was the first journal focused on business issues in Turkey and published in 1943-1948. Journal's position for the academy and field of practice of the period is revealed. The articles written by the authors from academia and state enterprises during the 1943-1948 period were evaluated based on the issues that formed the political and economic agenda of the time. A total of 260 articles in the 43 issues of the journal were examined under the headings such as Agricultural Issues, National Business Administration, Efforts to Create an Entrepreneur from Turkish People, Training of Qualified People in Business Life, Business Education, and Accounting Affairs. To understand the role of the journal, which aims to "appeal to the business world", the situation of the academic and field of practice that shaped the agenda of the period in which it was published is also explained in the article.

Anahtar Kelimeler

The Journal of Business Economics, 1940s, management history, business history, betriebswirtschaftslehre

Kaynakça

• Alkan, İ. (1943a). Çıkarken. İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yıl: 1, Sayı: 1, 1-2.
• Alkan, İ. (1943b). Ekonomi Kültüründe İşletme Ekonomisi. İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yıl: 1, Sayı: 3, 67–68.
• Alkan, İ. (1943c). İşletme Ekonomisi İlmi ve Esas Mefhumları. İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yıl: 1, Sayı: 1, 7–11.
• Alkan, İ. (1944a). İşletmeci ve Eleman. İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yıl: 2, Sayı: 9, 57–59.
• Alkan, İ. (1944b). İşletmeci Gözile: İstanbul Yüksek İktisat ve Ticaret Mektebi 1883-1944. İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yıl: 1, Sayı: 6, 153–154.
• Alkan, İ. (1944c). Hesap İşleri ve İşletme. İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yıl: 2, Sayı: 10, 83–86.
• Alkan, İ. (1945). İşletmede Tasarruf Terbiyesi. İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yıl: 2, Sayı: 12, 141–144.
• Alkan, İ. (1946a). Milli İşletmelerimiz ve Planlı Çalışma. İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yıl: 3, Sayı: 18, 131–134.
• Alkan, İ. (1946b). Endüstri İşletmeciliğimiz. İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yıl: 4, Sayı: 20, 25–27.
• Alkan, İ. (1947a). Endüstri Alanında Yeni Hamleler. İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yıl: 5, Sayı: 26, 19-21.
• Alkan, İ. (1947b). İstanbul Yüksek İktisat ve Ticaret Okulu’nun 64’üncü Yıl Dönümü Münasebetiyle. İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yıl: 4, Sayı: 24, 121-123.
• Alkan, İ. (1947c). Ticaret Öğretiminde Meslek Öğretmeni. İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yıl: 5, Sayı: 30, 83–85.
• Alkan, İ. (1947d). Devlet İşletmelerimizin İstikbali. İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yıl: 4, Sayı: 23, s. 95–98.
• Alkan, İ. (1947e). Hususi Teşebbüs ve Milli İşletmeciliğimiz. İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yıl: 5, Sayı: 31, 99-101.
• Alkan, İ. (1947f). Gelir Vergisi Kanunu Tasarısı ve İşletmecilik Alemimiz. İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yıl: 5, Sayı: 27, 35–37.
• Alkan, İ. (1947g). İyi İşletmeler Yetiştirmek Zaruretindeyiz. İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yıl: 5, Sayı: 29, 67–69.
• Alkan, İ. (1948a). İstanbul Yüksek Ekonomi ve Ticaret Okulu’nun 65’inci Kuruluş Yılının İdraki Münasebetile Düşünceler. İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yıl: 5, Sayı: 35, 163-165.
• Alkan, İ. (1948b). Teknik Öğretim Müesseselerinde İşletme Bilgileri. İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yıl: 6, Sayı: 40, 51-52.
• Alkan, İ. (1948c). Memleketimizde Rasyonel Çalışma İhtiyacı. İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yıl: 5, Sayı: 33, 131–133.
• Alkan, İ. (1948d). İşletmelerde Maliyet Meselesi. İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yıl: 6, Sayı: 43, 99–100.
• Alkan, İ. (1948e). Vergi Reformu ve Gelir Vergisi Davası. İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yıl: 5, Sayı: 36, 179–182.
• Atasagun, Y. S. (1945). Ziraat İşletmeleri ve Çiftçi Ocağı Meselesi. İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yıl: 3, Sayı: 13, 10–13.
• Avaner, T. (2008) 1945: Dönüm Noktasında Türkiye. B.A. Güler (ed.), Açıklamalı Yönetim Zamandizini: 1940-1949 içinde (s. 586-701), Ankara: Ankara Üniversitesi SBF Kamu Yönetimi Araştırma ve Uygulama Merkezi Türkiye Cumhuriyeti İdare Tarihi Araştırması (TİDATA).
• Aydemir, Ş. S. (1967). İkinci Adam, Cilt 2. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Başgöze, M. (1948). Türkiye’de Sınaî Faaliyete Devlet Müdahalesi, Fayda ve Mahzurları-4. İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yıl: 5, Sayı: 34, 154- 155.
• Boratav, K. (1974). 100 Soruda Türkiye’de Devletçilik. Gerçek Yayınevi, İstanbul.
• Boratav, K. (2003). Türkiye İktisat Tarihi (1908–2002). Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Cumhuriyet Halk Partisi, On Beşinci Yıl Kitabı, Ankara: Cumhuriyet Matbaası, 1938.
• Çavdar, T. (2003). Türkiye Ekonomisi Tarihi 1900-1960, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Dağ, T. (2017). Türk Yönetim Yazınında Bir Eşik: İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası (1943-1948), Akdeniz Üniversitesi SBE Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Dik, E. (2008). 1948: Marshall Planı’yla “Hür Dünya”ya Giriş. Birgül Ayman Güler (Ed.). Açıklamalı Yönetim Zamandizini: 1940–1949 içinde (s. 947-1060), Ankara: Ankara Üniversitesi SBF Kamu Yönetimi Araştırma ve Uygulama Merkezi Türkiye Cumhuriyeti İdare Tarihi Araştırması (TİDATA).
• Erçek, M. ve Üsdiken, B. (2011). İşletme İktisadı: Türkiye’de Bir Akademik Disiplinin Oluşumu, Gelişimi ve Sönüşü. E. Tokdemir, Ö. Günçavdı, S. S. Kayam (ed.) Prof. Dr. Haydar Kazgan’a Armağan: Yakın Tarihimizin İktisadî Panoraması içinde (s. 229–260). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ertürk Keskin, N. (2008). 1940: Savaşa karşı ulusal korunma. Birgül Ayman Güler (ed.) Açıklamalı Yönetim Zamandizini: 1940–1949 içinde (s. 15-157), Ankara: Ankara Üniversitesi SBF Kamu Yönetimi Araştırma ve Uygulama Merkezi Türkiye Cumhuriyeti İdare Tarihi Araştırması (TİDATA).
• Eşiyok, B. A. (2009). Sanayi Planlarından 1947 Türkiye İktisadi Kalkınma Planı’na: Bir Dönüşümün Kısa bir Öyküsü. Memleket Siyaset Yönetim Dergisi, 4(11), 86-131.
• Ete, M. (1943). Türkiye’de İşletme Ekonomisi İlmi. İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yıl: 1, Sayı: 4, s. 108–111.
• Kalfa, C. (2008). 1943: Kötü Günler Yılının Bıçak Sırtı İdaresi. Birgül Ayman Güler (ed.) Açıklamalı Yönetim Zamandizini: 1940–1949 içinde (s. 357-463), Ankara: Ankara Üniversitesi SBF Kamu Yönetimi Araştırma ve Uygulama Merkezi Türkiye Cumhuriyeti İdare Tarihi Araştırması (TİDATA).
• Karova, B. E. (1943). Ziraatte Maliyet-2. İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yıl: 1, Sayı: 4, 115–119.
• Karova, B. E. (1944). İşletmelerde Ücretler Servisi. İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yıl: 2, Sayı: 10, 97-100.
• Karova, B. E. (1945a). İşletmelerimizin Harp Sonu Düzenlenme Problemi. İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yıl: 3, Sayı: 14, 32–34.
• Karova, B. E. (1945b). İş Düzenlemesi. İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yıl: 2, Sayı: 12, 153-156.
• Karova, B. E. (1947). İş Zaman ve Hareketlerinin Etüdü. İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yıl: 4, Sayı: 23, 99-102.
• Köylü, K. (1943a). Ziraat İşletmelerimizin Hususi Karakterleri ve Buna Tesir Eden Amiller. İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yıl: 1, Sayı: 1, 30–33.
• Köylü, K. (1943b). Ziraat İşletmelerinin Büyüklükleri, Bizde Ziraat İşletmeleri Büyüklüklerine Müessir Faktörler. İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yıl: 1, Sayı: 2, 60–63.
• Köylü, K. (1944a). Zirai İşletmelerimizde Arazi Genişliği Talakkileri, Küçük ve Orta İşletmelerin Genişlikleri ve Miktarları. İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yıl: 1, Sayı: 5, 139–141.
• Köylü, K. (1944b). Zirai İşletmelerimizde Arazi Genişliği Talakkileri, Küçük ve Orta İşletmelerin Genişlikleri ve Miktarları – 2. İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yıl: 1, Sayı: 6, 171–173.
• Köylü, K. (1944c). Türkiye’de Büyük Ziraat İşletmeleri. İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yıl: 2, Sayı: 7, 24–26.
• Köylü, K. (1944d). Büyük Ziraat İşletmelerimizin Genişlik ve Miktarı. İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yıl: 2, Sayı: 8, 49–50.
• Köylü, K. (1944e). Büyük Ziraat İşletmelerimizin İntişar Mıntıkaları ve Nevileri. İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yıl: 2, Sayı: 9, 77–79.
• Köylü, K. (1945a). Evkaf İdaresinin Büyük Ziraat İşletmeleri. İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yıl: 3, Sayı: 14, 43–45.
• Köylü, K. (1945b). Evkaf İdaresinin Büyük Ziraat İşletmeleri–2. İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yıl: 3, Sayı: 15, 67–69.
• Makal, A. (1997). Osmanlı İmparatorluğu’nda Çalışma İlişkileri: 1850-1920, Ankara: İmge Kitabevi.
• Övgün, B. (2008). 1947: Uluslararası İç Politika. Birgül Ayman Güler (Ed.). Açıklamalı Yönetim Zamandizini: 1940–1949 içinde (s. 849-945), Ankara: Ankara Üniversitesi SBF Kamu Yönetimi Araştırma ve Uygulama Merkezi Türkiye Cumhuriyeti İdare Tarihi Araştırması (TİDATA).
• Özen-Aytemur, J. (2010). Türkiye’de Yönetim Düşüncesinin Erken Dönemleri: Sümerbank (1930-1945), İstanbul: Libra Kitapçılık ve Yayıncılık.
• Özuğurlu, M. (2002). Osmanlı İmparatorluğundan Cumhuriyet’e: Örgütlü İşçi Hareketi ve Demokratikleşme Süreci. İçinde Alparslan Işıklı (ed.) Türkiye’de Sendikacılık Hareketleri İçinde Demokrasi Kavramının Gelişimi içinde (s. 35-130), Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 2002.
• Serin, N. (1963) Türkiye’nin Sanayileşmesi, Ankara: AÜSBF Yayınları.
• Tekeli, İ. ve İlkin, S. (2014a). İktisadi Politikaları ve Uygulamalarıyla İkinci Dünya Savaşı Türkiyesi, İkinci Cilt. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tekeli, İ. ve İlkin, S. (2014b). İktisadi Politikaları ve Uygulamalarıyla İkinci Dünya Savaşı Türkiyesi. Üçüncü Cilt. İletişim Yayınları, İstanbul.
• Tezel, Y. S. (2002). Cumhuriyet Yönetiminin İktisadi Tarihi (1923–1950), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tokay, H. (1944). K/510 sayılı Karara Göre Sanayide Maliyet. İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yıl: 2, Sayı: 8, 31–34.
• Tokay, H. (1945a). Teknik Üniversite ve Yüksek Teknik Okullarımızda İşletme Enstitüleri. İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yıl: 2, Sayı: 12, 161–164.
• Tokay, H. (1945b). İşletmelerimizin Harpsonu Meseleleri. İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yıl: 3, Sayı: 13, 1–3.
• Tokay, H. (1946). Yeni Hükümet Beyannamesi ve İşletmeciliğimiz. İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yıl: 4, Sayı: 22, 73-76.
• Üsdiken, B. (2003). Türkiye’de iş yapmanın ve işletmenin akademikleştirilmesi 1930–1950”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 58 (1), 119–147.
• Üsdiken, B. ve Erçek M. (2009). Türkiye’de İş Dünyası İçin İlk “İşletme” Dergisi: İşletme-İşletme Ekonomisi ve Organizasyon Mecmuası, Yönetim Araştırmaları Dergisi, 9(1), 53–90.
• Yazman, A. T. (1963). Prof. İsmet Alkan-Hayatı ve Eserleri. DYO Kültür Yayınları, İstanbul.
• Yenal, O. (2003). Cumhuriyet’in İktisat Tarihi, İstanbul: Homer Kitabevi ve Yayıncılık.