Aksaz Termal Kompleksi: Cam Buluntuları ve Yerleşim Arkeolojisi Açısından Bir Değerlendirme

Yıl 2024, Cilt: 27, 171 - 208, 17.05.2024

Emre Taştemür , Münteha Dinç

https://doi.org/10.37095/gephyra.1434427

Öz

Aksaz Kaplıca Kompleksi Uşak İl merkezinin 48 km., Ulubey İlçesi’nin 18 km. güneybatısında Aksaz Köyü’nün ise 4.3 km güneydoğusunda yer almaktadır. Kaplıcanın 10 km kuzeydoğusunda Blaundos (Sülümenli), 24 km doğusunda Motello (Bekilli), 33 km güneybatısında Tripolis (Buldan) antik kentleri bulunmaktadır. Aynı zamanda Temenouthyrai’dan (Uşak-Merkez) Tripolis’e kadar uzanan kuzeydoğu-güneybatı yolu üzerinde yer almaktadır. 1994 yılında alanda birçok kaçak kazı tespit edildiğinden Uşak Müze Müdürlüğü tarafından oluşturulan bir ekiple kurtarma kazıları yapılmıştır. Kurtarma kazısı yapılan hamamın hemen kuzey sınırında Aksaz deresi yer almaktadır ve hamamın çevresinde çok sayıda sıcak su kaynağı olduğu tespit edilmiştir. Hellenistik Dönem’den Bizans Dönemi’ne kadar kullanım gördüğü anlaşılan bu kaplıca kompleksi ne yazık ki kurtarma kazısı yapıldıktan sonra kaderine terkedilmiş ve kaçak kazılarla daha da çok tahrip edilmiştir. Farklı mekanlarda yapılan çalışmalarda kemerli alanın içinde megara kaseleri ile birlikte yüzlerce cam kap parçası ele geçmiştir. Bu çalışmadaki amaç kırsal yerleşim alanında yüzlerce yıl ayakta kalmış bir kaplıca yapısı ve burada ele geçen camların kullanımlarına yönelik değerlendirmelerle, bu arkeolojik alanın varlığıyla French’in belirtmiş olduğu yol güzergahlarına yeni bir eklemenin yapılması gerektiğinin vurgulanmasıdır.

Anahtar Kelimeler

Uşak, Ulubey, Aksaz, kaplıca, cam

Aksaz Thermal Complex: An Evaluation in Terms of Glass Finds and Settlement Archaeology

Öz

The Aksaz thermal complex is located 48 km southwest of the centre of Uşak province, 18 km southwest of Ulubey district and 4.3 km southeast of Aksaz village. Blaundos (Sülümenli) is 10 km northeast of the spa, Motello (Bekilli) 24 km east and Tripolis (Buldan) 33 km southwest. Since many illegal excavations were discovered in the area in 1994, rescue excavations were carried out by a team from the Uşak Museum Directorate. The Aksaz stream is on the northern boundary of the bath where the rescue excavations were carried out and it was found that there were many hot water springs around the bath. This bath complex, which seems to have been in use from the Hellenistic to the Byzantine periods, was unfortunately abandoned after the rescue excavations and has been further destroyed by illegal excavations. The aim of this study is to emphasise the need for new additions to the road routes indicated by D. French with the existence of this archaeological site, by evaluating a thermal structure that has survived for hundreds of years in a rural settlement area and the uses of the glass found here.

Anahtar Kelimeler

Uşak, Ulubey, Aksaz, thermal springs, glass

Teşekkür

We would like to thank Şerif Söyler, Director of Uşak Archaeology Museum and İlhan Çavuş, an expert from the Provincial Directorate of Culture and Tourism, for sharing with our the data from Aksaz rescue excavations.

Kaynakça

• H. Abbasoğlu, Pamphylia Bölgesi Roma Devri Hamamları (Habil. diss. Istanbul University), Istanbul 1982.
• M. Acara – B. Y. Olcay, Bizans Dönemi’nde Aydınlatma Düzeni ve Demre Aziz Nikolaos Kilisesi’nde Kullanılan Aydınlatma Gereçleri, Adalya 2, 1998, 249-266.
• Y. Akat – N. Fıratlı, Hüseyin Kocabaş Koleksiyonu Cam Eserler Kataloğu, Istanbul 1984.
• E. Akkuş-Koçak, Metropolis Aşağı Hamam-Palaestra Cam Buluntuları (PhD diss. Hacı Bayram Veli University, Ankara 2021).
• T. J. Allen, Roman Healing Spas in Italy: A Study in Design and Function (PhD Diss. University of Alberta), Edmonto 1998.
• S. Alp, Konya civarında Karahöyük Kazılarında Bulunan Silindir ve Damga Mühürleri, Ankara 1972.
• A. Antonaras, Fire and Sand: Ancient Glass in the Princeton University Art Museum, New Haven-London 2012.
• C. Atilla – B. Gürler, İzmir Arkeoloji Müzesinde Bulunan Sürme Şişeleri, in: I. Şahin (ed.), İsmail Fazlıoğlu Anı Kitabı, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 1, Edirne 2012, 13-16.
• N. Atik, Die Keramik aus den Südthermen von Perge, IstMitt. Beih. 40, Tübingen 1995.
• Z. Avşar – S. Avşar, Var Olmanın ve Arınmanın Tarihi Seyri İçerisinde Bedensel-Ruhsal Temizlik Mekânları Olarak Hamamların İletişim Bakımından Önemi, İdeal Kent 7/19, 2016, 628-658.
• D. Barag, Hanita Tomb XIV. A Tomb of Third and Early Fourth CE (Atigot, English Series 13), Jerusalem 1978, 10-33.
• Ö. Başoğlan, Mimari Miras Yönetimi ve Sürdürülebilir Turizm: Batı Anadolu Tarihi Kaplıcaları Örneği (PhD diss. Dokuz Eylül University, Izmir 2010).
• P. V. C. Baur, Glassware, in: C. H. Krealing (ed.) Gerasa, City of the Decapolis, New Haven-Connecticut 1938, 505-546.
• S. Baybo, Patara Kazılarından (1989-2001) Ele Geçen Cam Eserler (M.A. diss. Akdeniz University, Antalya 2003).
• H. Bilgiç, Arykanda’da Bulunan Geç Roma Dönemi Cam Kaplarından Örnekler (M.A. diss. Anadolu University, Eskişehir 2005).
• M. Bilgin, Laodikeia’nın Geç Antik Çağ Yerel Üretim Kırmızı Astarlı Seramikleri (PhD. diss. Pamukkale University, Denizli 2017).
• J. Blid, Late Antique Glass in Sacred Context: Ahagiasma at Carian Labraunda, Late Antique/EarlyByzantine Glass in the Eastern Mediterranean, Tübitak, Izmir 2009.
• C. Brisac, A Thousand Years of Stained Glass, Doubleday 1986.
• R. Caldarola, Analisi contestuale di alcune classi di materiali protobizantini rinvenutinelle Terme Ottagonali, La Attivitá Delle Campagne di Scavi e Restauro 2007-2011 (Hierapolis Di Frigia VIII,2), Istanbul 2016, 715-727.
• Ü. Canav, Türkiye Şişe Cam Fabrikaları Cam Eserler Koleksiyonu, İstanbul 1985.
• E. Champlin, The Glass Ball, ZPE 60, 1985, 159-163.
• B. Czurda-Ruth, Hanghaus 1 in Ephesos. Die Gläser (Forschungen in Ephesos VIII/7), Vienna 2007.
• Ö. Çakmaklı – E. Taştemür, Comperative Investigation of the Glass Materials from Eastern Thrace and Lydia in Light of the Gure and Dugunculu Finds, 20e Congrès de l’Association Internationale pour l’Histoire du Verre, Fribourg-Swiss 2017, 116-123.
• Ö. Çömezoğlu, Akdeniz Çevresi Ortaçağ Camcılığı Işığında Demre Aziz Nikolaos Kilisesi Cam Buluntuları (PhD diss. Istanbul University), Istanbul 2007.
• B. Duman, Laodikeia Hellenistik ve Erken Roma Dönemi Seramiği (PhD diss. Selçuk University, Konya 2010).
• E. Dvorjetski, Leisure, Pleasure, and Healing: Spa Culture and Medicine in Ancient Eastern Mediterranean 116. Journal for the Study of Judaism, Brill 2007.
• E. Erten – E. Akkuş-Koçak, Olba Tiyatro Kazısı Cam Kadeh Buluntuları, Seleucia 7, 2017, 89-112.
• A. Eskikurt – E. Kapluhan, Denizli’nin Termal Kaynakları, Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu, Bildiriler, Denizli 2008, 615-624.
• A. Filges, Blaundos; Berichte zur Erforschung einer Kleinstadt im lydisch-phrygischen Grenzgebiet, Tübingen, 2006.
• D. H. French, Roman Roads and Milestones of Asia Minor Vol. 3: Milestones, Fasc. 3.9, An Album of Maps (BIAA Electronic Monograph 9), London 2015.
• S. Fünfschilling – E. Laflı, Hadrianopolis II: Glasfunde des 6. und 7. Jahrhunderts aus Hadrianupolis, Paphlagonien/TR, Internationale Archaologie 123, Leidorf 2013.
• G. Ç. Gençler, Elaiussa Sebaste Antik Yerleşimi Cam Buluntuları, (PhD diss. Ankara University, Ankara 2009).
• G. Ç. Gençler, Hierapolis Camları, in: F. S. D’Andria – F. Silvestrelli (edd.), Ricerche archeologiche turche nella valle del Lykos/Lykos Vadisi Türk Arkeoloji Araştırmaları, Galatina 2000, 210-289.
• Ç. Gençler-Güray, Menderes Magnesiası Theatron Kazısı Cam Buluntuları, in: G. Kökdemir (ed.), Orhan Bingöl’e 67. Yaş Armağanı, Ankara 2013, 171-180.
• S. Giedion, Architecture and the Phenomena of Transition the Three Space Conceptions in Architecture, Cambridge, Massachusetts 1971.
• M. A. V. Gill, Amorium Reports, Finds I: The Glass (1987-1997), Oxford 2002, (BAR International Series 1070).
• D. F. Grose, Early Ancient Glass: Core-Formed, Rod-Formed, and Cast Vessels and Objects from the Late Bronze Age to the Early Roman Empire, 1600 B.C. to A.D. 50, New York 1989.
• R. A. Grossmann, Chapter 8: Glass, in: W. Aylward (ed.), Excavations at Zeugma Vol. 2, The Packard Humanities Institute, Los Altos-California 2013, 218-258.
• B. Gürler, Tire Müzesi Cam Eserleri, Ankara 2000.
• D. B. Harden, Tomb-Groups of Glass of Roman Date from Syria and Palestine, Iraq 11, 1949, 151-159.
• D. B. Harden, Glass, in: H. D. Colt (ed.), Excavations at Nessana, Vol. 1, London 1962, 76-91.
• J. W. Hayes, Excavations Saraçhane in İstanbul, Vol. II, Princeton 1992.
• T. Hazinadar-Çoşkun, Kuşadası Kadıkalesi Kazısı’nın 2017-2020 Sezonlarına Ait Bizans Camı Örnekleri/Byzantine Glass Samples Belonging to Seosons of 2017-2020 in Kusadası, Kadikalesi Excavations, Journal of Art History, 30/2, 2021, 1019-1037.
• F. Imhoof-Blumer, Monnaies Grecques, Paris 1883.
• C. Isings, Roman Glass from Dated Finds, Groningen 1957.
• C. Isings, Roman Glass in Limburg, Wolters-Noordhoff 1971.
• R. Jackson, Waters and Spas in the Classical World, in: R. Porter (ed.), Medical History of Waters and Spas, The Wellcome Institute for the History of Medicine, London 1990, 1-12.
• S. Jennings, The Roman and Early Byzantine Glass from the Souks Excavations: An Interim Statement, Berytus 43, 1998, 111-146.
• O. Koçyiğit, Bizans Anadolu’sunda Hamamlar ve Yıkanma Alışkanlıkları, Ankara 2023.
• D. Kurth, Greek and Roman Provincial Coins. Lydia, Istanbul 2020.
• C. S. Lightfoot, A Catalogue of the Glass Vessels in Afyon Museum, Ankara 1989.
• C. Lightfoot, A Catalogue of the Glass Finds: Sagalassos 1990, in: M. Waelkens (ed.), Sagalassos I, First General Report on the Survey (1986-1989) and Excavations (1990-1991) [Acta Archaeologica Lovaniensia Monographiae 5], Leuven 1993, 173-193.
• C. S. Lightfoot – M. Aslan, Anadolu Antik Camları, Yüksel Erimtan Kolleksiyonu /Ancient Glass of Asia Minor: The Yüksel Erimtan Collection, Ankara 1992.
• M. C. McClellan, To Play Properly with a Glass Ball. An Unusual Object in The University Museum, Expedition Magazine 27.2, 1985, 41-43.
• R. Naumann, Eski Anadolu Mimarlığı, Ankara 1985.
• B. Y. Olcay, Antalya’nın Demre (Kale) İlçesindeki Aziz Nikolaos Kilisesi Kazısı 1989-1995 Yılları Cam Buluntuları (PhD. Diss. Hacettepe University), Ankara 1997.
• B. Y. Olcay, Bizans Dönemi Pencere Camları ve Kullanım Biçimleri Üzerine Bazı Bulgular, Anadolu Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Dergisi 2, 2000, 259-275.
• B. Y. Olcay Uçkan – Ö. Demirkaya, Olympos Kazılarında Bulunan Aydınlatma Gereçleri, Seleucia VII, 2017, 11-28.
• A. Oliver, The Glass (appendix), Tomb 12 At Episkopi, R.D.A.C. 1983, 245-256.
• Z. Oral-Çakmakçı, Örnekler Işığında Bizans Asia’sında Cam Sanatı (PhD. Diss. Ege University İzmir 2008).
• Y. Ötüken, 2007 Yılı Aziz Nikolaos Kilisesi Kazısı ve Duvar Resimlerini Koruma-Onarım-Belgeleme Çalışmaları, KST 30/4, 2009, 159-177.
• K. S. Painter, Roman Flasks with Scenes of Baiae and Puteoli, JGS 17, 1975, 54-67.
• J. A. Pott – F. A. Wright (trans.), Martial: The Twelve Books of Epigrams, London 1926.
• S. Rotroff – Jr. A. Oliver, The Hellenistic Pottery from Sardis: The Finds Through 1994, London 2003.
• G. Semeraro, Hierapolis De Phrygie. Les Ceramiques a Relief Hellenisiques et Romaines, in: C. Abadie-Reynal (ed.), Les Ceramiques en Anatolie Aux Epoques Hellenistique et Romaine, Varia Anatolica XV, 2003, 83- 89.
• B. Semerci, Osmanlıdan Cumhuriyete Ulubey Tarihi, Uşak 2013.
• Ş. Sevimli, Anadolu Uygarlıklarında Temizlik Kavramı ve Uygulamalarının Evrimi, (PhD diss. Çukurova University, Adana 2005).
• E. M. Stern, Ancient and Medieval Glass from the Necropolis Church at Anemurium, Annales de l’Association Internationale pour l’ Histoire du Verre, Liège 1985, Vol. 9, 35-63.
• E. M. Stern, Roman, Byzantine and Early Medieval Glass, 10 BCE-700 CE, Ernesto Wolf Collections, Ostfildern-Ruit 2001.
• M. Sternini, Reporti in Vetra Da Un Deposito Tordoantico Sul Colle Palatino, J.G.S. 43, 2001, 21-75.
• E. Şeftalioğlu, Uşak, Ulubey, Aksaz Hamamı Kurtarma Kazısı Raporu, VI. Müze Kurtarma Kazıları Semineri, Ankara 1996, 107-120.
• G. Tali, Hamam Kültürü, International Social Mentality and Researcher Thinkers Journal, 2023, 3338-3347.
• E. Taştemür, Klaros Cam Eserleri (M.A. diss. Trakya University), Edirne 2007.
• E. Taştemür, Antik Cam Fırınları ve Anadolu Örnekleri, Tüba-Ar, 22, 2018, 203-224.
• E. Taştemür, Akmonia Cam Eserleri Üzerine Bir Ön Değerlendirme, in: M. Dinç – E. Taştemür (edd.), Antik Phrygia’nın Merkezinde Bir Kent Akmonia. 2014-2017 Yılları Arasındaki Arkeolojik Yüzey Araştırmalarının Sonuçları, Ankara 2019, 155-184.
• E. Taştemür, Glass Finds Found During Surveys and Excavations in Sebaste and Its Surroundings, in: E. Taştemür – M. Dinç (ed.), Sebaste (Phrygia). City and Its Surrounding: Results of the Excavations 1966-1978 and The Survey 2016-2020, 2021, 289-314.
• E. Taştemür – M. Dinç, Sebaste Antik Kenti ve Çevresi Yüzey Araştırmalarında Ele Geçen Cam Eserler, TUBA-KED, 2018, 63-82.
• E. Taştemür – M. Dinç, Glass Objects Found in Acmonia City Surface Research, in: O. Sevindik (edd.) 21e Congrès de l’Association Internationale pour l’Histoire du Verre - 3-7 Eylül İstanbul 2018, Istanbul 2021, 417-431.
• A. Temür, Sinop Müzesi Erken Bizans Dönemi Cam Kandilleri, Tarih Okulu Dergisi 11/33, 2018, 227-267.
• O. Vessberg – A. Westholm, The Swedish Cyprus Expedition Vol. IV. Part 3: The Hellenistic and Roman Periods in Cyprus, Stockholm 1956.
• A. von Saldern, Glass from Sardis, AJA 66/1, 1962, 5-12.
• A. von Saldern, Ancient and Byzantine Glass from Sardis, Cambridge 1980.
• G. D. Weinberg, Evidence for Glass Manufacture in Ancient Thessaly, AJA 66, 1967, 129-133.
• D. G. Weinberg – E. M. Stern, Vessel Glass (Excavations in the Athenian Agora) [American School of Classical Studies, Vol. XXXIV], New Jersey 2009.
• D. Whitehouse, Roman Glass in the Corning Museum of Glass Volume III, New York 2003.
• A. Yaraş, Late Antique Glass from Allianoi (Aiolis), Late Antique / Early Byzantine Glass in the Eastern Mediterranean. Colloqvia Anatolica et Aegaea – Acta congressus communis omnium gentium Smyrnae II, Izmir 2010, 111-112.
• F. Yegül, Baths and Bathing in Classical Antiquity, New York 1992.
• R. Yıldırım, Uşak’ın Güneydoğu Bölgesi’nin (Yukarı B. Menderes Vadisi) Tarihi Coğrafyası, in: A. Diler – S. Özen – U. Çörtük – M. Doyran – B. Özen-Kleine – S. Akerdem - N. Oğuz Özer – Y. Say Özer (edd.), Basileus. 50. Yılında Kaunos / Kbid, Ankara 2016, 128-135.
• S. H. Young, A Preview of Seventh-Century Glass from the Kourion Basilica, Cyprus, Journal of Glass Studies 35, 1993, 39-47.