XX. YÜZYILDA AVRUPA’DAKİ DÖNÜŞÜMLER VE DOĞU AVRUPA’NIN ŞEKİLLENMESİ

Yıl 2023, Cilt: 18 Sayı: 2, 222 - 231, 30.12.2023

Ali Çakırbaş

https://doi.org/10.48145/gopsbad.1372499

Öz

Birinci Dünya Savaşı XX. Yüzyılın ilk yarısında ortaya çıkan kaosun ana sebeplerinden birisi olmuştur. Savaş sonrası Batı emperyalizmi ve yükselen milliyetçilik çok uluslu imparatorlukları parçalayıp ortaya yeni ulus devletlerin kurulmasına semin hazırlamıştır. Ancak bu gelişmeler yaşanırken ardında çok sayıda insanın hayatını kaybetmesine ya da yaralanmasına yol açtığı gibi ekonomik olarak da büyük bir çöküşü beraberinde getirmiştir. Yaşanan bu insani ve yapısal yıkım yüzyılın geri kalanında Avrupa’yı ve dünyayı hemen her alanda büyük değişikliklere zorlamıştır. Bu çerçevede ortaya çıkan Rusya’daki Bolşevizm, İtalya’daki Faşizm ve Almanya’daki Nasyonel Sosyalizm Avrupa’nın siyasal yapısında yeni kırılmalara neden olarak yeni bir dünya savaşına zemin hazırlamıştır.
Birinci Dünya savaşından galip çıkan müttefikler 1919’da Paris Barış Konferansı’nda bir araya gelmişlerdir. Amerikan Başkanı Woodrow Wilson’un ortaya koyduğu 14 noktadan oluşan ilkeler Doğu Avrupa’nın modern siyasi yapılanmasında önemli rol oynamıştır. Özellikle Çekoslovakya ve Yugoslavya gibi ülkeler, Wilson’un savunuculuğunu yaptığı, ulusların kendi kaderini tayin etme hakkını ön plana çıkartan bu ilkeler sayesinde oluşturulmuştur. Wilson’un savaş sonrası yeni barış düzenini sağlamaya yönelik ileri sürdüğü halkların, kendi kaderlerini tayin etme hakkına ve uluslararası siyasi statülerini hiçbir müdahale olmaksızın belirleme özgürlüğüne sahip olmaları anahtar kriter haline gelmiştir.
Doğu Avrupa’da bu günkü sınırlar XX. Yüzyılda meydana gelen ve etkisi hala devam eden değişimin bir neticesi olmuştur. Savaştan sonra Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, Çarlık Rusya’sı ve Almanya İmparatorluğu ve Osmanlı İmparatorluğu’nun sonlanması ve savaş sonrası imzalanan barış antlaşmaları, Doğu Avrupa’nın siyasi haritasını radikal bir şekilde değiştirmiş ve ortaya çok sayıda egemen devlet çıkarmıştır.

Anahtar Kelimeler

Birinci Dünya Savaşı, Avrupa, Doğu Avrupa.

Kaynakça

• Acar, K. (2004), Başlangıçtan 1917 Bolşevik Devrimi’ne Kadar Rusya Tarihi, Nobel Akademik Yayıncılık.
• Akarslan, M. (1992), Bosna Hersek ve Türkiye, Alternatif Üniversite, Ağaç Yayınları.
• Armaoğlu, F. (2018), 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, Alkım Yayınevi.
• Arveds, S. (1949), The Story of Latvia, Stockholm.
• Bartlova, A. (1995), “Political Power-Sharing in the Interwar Period” The End of Czechoslovakia, Edit: Musil, J., Central European University Press, Budapest, 159-179.
• Beydilli, K. (2007), “Polonya–Tarih”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt. 34, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 309-317.
• Bilmanis, A. (1951), History of Latvia, Princeton, New Jersey.
• Boyer, J. W. (2010), “Boundaries and Transitions in Modern Austrian 13 History”, From Empire to Republic: Post-World War I Austria, Edit: Günter Bischof ve Fritz Plasser, New Orleans Press, New Orleans, 24-51.
• Bradley, J. (2000), “Czechoslovakia: External Crisis and Internal Compromise”, Conditions of Democracy in Europe, 1919–39, Edit: Dirk Berg-Schlosser ve Jeremy Mitchell, Macmillian Press, New York, 85-105.
• Calic, M-J. (2019), A History of Yugoslavia, Translete: Dona Geyer, Purdue University Press, New York.
• Carr, E. H. (1998), Sovyet Rusya Tarihi Bolşevik Devrimi 1917-1923, Cilt II, Metis Yayınları.
• Dragnich, A. M. (1992), Serbs and Croats - The Struggle in Yugoslavia.
• Eıdıntas, A., Alfredas B., Antanas K. ve Mindaugas T. (2015), The History of Lithuania, Publishing House. Gerlich, P. and Campbell, D. F. J. 2000. “From Compromise to Authoritarian Collapse: Austria 1918–1938.” In D. Berg Schlosser and J. Mitchell, eds. Crisis, Compromise, and Collapse: Conditions of Democracy in Interwar Europe. Systematic Case Studies. Basingstoke: Palgrave, 40–58
• Henig, R. (1995), Versailles and After: 1919 – 1933, Routledge.
• Hobsbawm, E. (1996) Kısa 20. Yüzyıl, 1914-1991 Aşırılıklar Çağı, Sarmal Yayınevi.
• Holzer, J. (2000), “Poland: From Post-War Crisis to Authoritarianism”, Conditions of Democracy in Europe, 1919–39, Edit: Dirk BergSchlosser ve Jeremy Mitchell, Macmillian Press, 335-353.
• Ilonszki, G. (2000), “Hungary: Crisis and Pseudo-Democratic Compromise”, Conditions of Democracy in Europe, 1919–39, Edit: Dirk Berg-Schlosser ve Jeremy Mitchell, Macmillian Press, 242-262.
• Iwaskiw, W. R. (1996), Estonia, Latvia And Lithuania Country Studies. Washington: Library Of Congress.
• Karvonen, L. (2000), “Finland: From Conflict to Compromise”, Conditions of Democracy in Europe, 1919–39, Edit: Dirk BergSchlosser ve Jeremy Mitchell, Macmillian Press, 129-156.
• Kitchen, M. (1988), Europe Between The Wars, New York: Longman.
• Küntay, B. (2014), “Peace through Institutions: Woodrow Wilson and the Paris Peace Conference”, Akademik Bakış, 8: 15, 73-89.
• Link, A. S. (1972), Woodrow Wilson and the Progressive Era, 1910–1917, Harper & Row. New York.
• Stadler, K. R. (1968), “The Disintegration of The Austrian Empire”, Journal of Contemporary History, 3, 177-190.
• Varrak, Toomas,(2000) “Estonia: Crises and ‘Pre-Emptive’ Authoritarianism”, Conditions of Democracy in Europe, 1919–39, Edit: Dirk Berg-Schlosser ve Jeremy Mitchell, Macmillian Press, New York.
• Villa Gusti Mütarekesi için Bakınız: “Terms of the armistice signed between the Allied and Associated powers and Austria-Hungary.” Catalogue reference: ADM 116/1931, the UK National Archieves, https://discovery.nationalarchives.gov.uk/details/r/C3670541,Erişim Tarihi: 06.12.2023).
• Versay Antlaşması için Bakınız: https://www.census.gov/history/pdf/treaty_of_versailles-112018.pdf, Erişim Tarihi: 06.12.2023.
• Wolff, L. (2020), Woodrowo Wilson and Reimaging of Eastern Europe, Stanford.