İngiliz John Newberie’nin Doğu Seyahatleri ve Seyahat Notları (1578-1585)

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 2, 362 - 376, 27.10.2023

Mehmet Ali Bozkuş

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.1360126

Öz

Londralı bir tüccar, seyyah ve yazar olan John Newbery, Türkiye Şirketini (Levant Şirketi) kurmaya öncülük edecek olan Edward Osborne ve Richard Staper’dan destek alarak 1578-1579 yıllarında doğuya ilk seyahatini düzenlemiştir. Onun bu ilk seferi daha çok keşif mahiyetindedir. 1580 ve 1583’te olmak üzere iki yolculuk daha düzenleyecektir. Edward Osborne ve Richard Staper ise bir taraftan da Lehistan üzerinden İstanbul’a temsilciler göndererek III. Murad’dan, İngiliz William Harborne adına Türk sınırlarından geçiş serbestisini sağlayan bir mürur tezkiresi almayı başarmışlardır. Bu geçiş izni daha da genişleyerek 1580 yılında Osmanlılar tarafından İngiliz vatandaşlarına tanınan hakları kapsayan 22 maddelik bir ahidnameye dönüşmüştür. Fakat ertesinde, özellikle İstanbul’daki Fransız elçi Germigny’nin İngilizlere karşı diplomatik girişimleri, İngilizlerin daha rahat hareket edebilmek için, Eylül 1581’de Türkiye Şirketi’ni kurmasına sebebiyet vermiştir. Şirket 1591 yılında Venedik Şirketi ile birleşerek Levant Şirketi (Kumpanyası) ismini almıştır. Türk-İngiliz ilişkilerinin geliştiği böyle bir dönemde İngilizler bir taraftan İstanbul’da faaliyette bulunurken John Newbery ise farklı bir yol takip ederek, Suriye üzerinden Basra Körfezi’ne oradan da Hindistan’a gitmenin yollarını aramıştır. Bu yönüyle Newbery İngilizler için öncü bir kâşiftir. Her ne kadar yolculukları esnasında çeşitli zorluklar yaşasa da bu zorluklar onun kararlılığını arttırmıştır. İkinci seyahatinde Basra ve Bağdat’tan sonra altı hafta da Hürmüz’de kalmış ve burada Arapçasını yetkin bir hale getirmiştir. Son seyahatini yapmadan evvel, Londra’da bulunduğu Kasım 1582 ile Şubat 1583 arasında yakından tanıdığı anlaşılan John Dee ve Richard Hakluyt’a ziyaretler yaparak onlardan Hindistan ile ilgili bilgiler öğrenmiştir. Nihayet Mart 1583’te başladığı son yolculukta Hindistan’a kadar ulaşmayı başarmış ancak bu gerçekten de onun son yolculuğu olmuş, dönüş yolunda nasıl ve nerede olduğu bilmeyen bir şekilde ölmüştür. Onun tüm seyahatleri hakkında bilgiler mevcuttur. İlk iki seyahati kendi tuttuğu seyahatnamede, üçüncü seyahati ise Ralph Fitch ve Linschoten gibi dönemin diğer seyyahların eserlerinde kayıtlıdır. Bu makale, John Newbery’nin seyahatlerini İngiltere’de yaşanan gelişmeler ışığında ele almakta olup, seyahatnamenin kısmi bir çevirisini de içermektedir.

Anahtar Kelimeler

Levant, Anadolu, İran, Hindistan, Tüccar

Kaynakça

• Aboulfeda. (1840). Geographie D’Aboulfeda (M. Reinaud, & M. D. Slane, Eds.). Texte Arabe Publié D’après mes Manuscrits de Paris et de Leyde aux Frais de la Societe Asiatique.
• Afyoncu, E. (2009). Sokulluzâde Hasan Paşa. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 37, ss. 366-368). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Aydoğmuşoğlu, C. (2011). Şah Abbas ve zamanı (Tez No. 302301) [Doktora tezi, Ankara Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Baktır, H. (2020). Osmanlı İngiliz ilişkileri ticaret-siyaset-keşifler (1578-1632). Kopernik.
• Britannica, the Editors of Encyclopaedia. (2014). Ralph Fitch. In Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/biography/Ralph-Fitch
• Brotton, J. (2022). Sultan ve Kraliçe Elizabeth’in İslam dünyasıyla ilişkilerinin anlatılmamış hikâyesi (A. Karatay, Çev.). Koç Üniversitesi Yayınları.
• Bulut, Y. (2003). Hindistan'da İngiliz sömürgeciliği, oryantalizm ve William Jones. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 3(6), 71-106.
• Haider, N. (1999). Mughals and Mahmudis: The incorporation of Gujarat into the imperial monetary system. Proceedings of the Indian history congress, (60), 270-286. http://www.jstor.org/stable/44144094
• Hakluyt, R. (1904). The principal navigations voyages traffiques and discoveries of the English Nations. (Vol. V). Press By Robert Maclehose.
• Kerr, R. & Edin, S. (1824). A general history and collection voyages and travels (Vol. III, Part II, Book III). Printed by James Ballantyne.
• Maclean, G. & Matar, N. (2021). İngiltere ve İslam dünyası 1558-1713 (B. Genç, Çev.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• McDermott, J. (2004). John Newbery. In Oxford dictionary of national biography. https://doi.org/10.1093/ref:odnb/47045
• Purchas. S. (1905). Hakluytus posthumus or purchas his pilgrimes. New York University The Macmillan Company.
• Reyhanlı, T. (1983). İngiliz gezginlerine göre XVI. yüzyılda İstanbul’da hayat (1582-1599). Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Ryley, J. H. (1899). Ralph Fitch England’s pionneer to India and Burma. T. Fisher Unwin.
• Sahillioğlu, H. (1993). Darphâne. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 8, ss. 501-505). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Shakespeare, W. (1999). Macbeth (O. Burian, Çev.). Cumhuriyet.
• Sinclair, T. (2020). Eastern trade and the Mediterranean in the Middle Ages Pegolotti’s Ayas-Tabriz itinerary and its commercial context. Routledge.
• Taşkın, Ü. (2005). Osmanlı Devleti’nde kullanılan ölçü ve tartı birimleri (Tez No. 188311) [Yüksek lisans tezi, Fırat Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Tavernier, J. B. (2010). Tavernier seyahatnamesi, (T. Tunçdoğan, Çev.). KitapYayınevi.
• Türkhan, M. S. (2014). 18. Yüzyılda Doğu Akdeniz’de ticaret ve Haleb (Tez No. 416199) [Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Wood, A. C. (2013). Levant kumpanyası tarihi (Ç. Erkal İpek, Çev.). Doğubatı Yayınları.
• Yerasimos, S. (1991). Les voyageurs dans l’Empire Ottoman (XIV-XVI siecles). Türk Tarih Kurumu.