Theodor W. Adorno: Auschwitz’ten Sonra Ahlak Sorunsalı

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 1, 102 - 110, 30.04.2024

Selvihan Polat

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.1390918

Öz

Bu çalışmada, Theodor W. Adorno’nun normatif bir ahlak teorisi oluşturmak yerine ahlak teorilerinin eleştirel reddine yönelerek yadsıyıcı bir perspektif geliştirdiği iddia edilmektedir. Bu savı destekleyecek en önemli uğrak ise trajik bir deneyim olan Auschwitz olayıdır. Agamben’in benzettiği şekliyle, kurbanla celladın birbirine benzediği gri bölge olan Auschwitz, insanlığın imhasıdır ve ahlaki yıkımın en ağır göstergesidir. Soykırımın gerçekleştiği bir yer adından daha fazlasını dile getiren “Auschwitz”, nasıl yaşanması gerektiğine ilişkin iyi yaşam öğretilerinin ortaya koyduğu reçetelerin yol açtığı ahlaki bir yıkım olarak değerlendirilmektedir. Bu yıkım ve onu meydana getiren koşulların hâlâ devam ediyor oluşu, mevcut koşullarda ahlaki ve doğru yaşamın kapalı olduğuna dair bir inanca yol açmaktadır. Adorno’yu bu inanca iten unsurlar ise; geç kapitalizm, araçsal akıl nosyonu, kültür endüstrisinin “uyum” dayatan buyruğu, soğukluk ve kayıtsızlıkla karakterize edilen hakim burjuva eğilimidir. Birbiriyle iç içe olan bu unsurlar, sadece ahlaki alandaki çürümeye değil yaşama dair tüm öğelerde tahribatlara yol açmaktadır. Adorno’nun eleştirel felsefesi, yoğun bir bunalımın yaşandığı döneme rağmen, teslimiyete izin vermeyerek Auschwitz benzeri felaketlerin tekrar meydana gelmemesi için “ne yapılmaması” üzerine yoğunlaşan negatif bir kategorik buyruktan söz etmektedir. Rasyonel temellendirmeye izin vermeyen yeni negatif kategorik buyruk, Kant’ın kategorik buyruğunun aksine somut acıdan yola çıkmaktadır. Bu yönüyle Adorno’nun sözünü ettiği yeni kategorik buyruk, etik bir teori oluşturmanın aksine tam olarak evrensel ilkelerin geçerliliğini ve etik sonuçlarını eleştiriye tabi tutmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Theodor W. Adorno, Negatif Ahlak Felsefesi, Auschwitz, Kültür Endüstrisi, Negatif Kategorik Buyruk

Kaynakça

• Adorno, T. W. & Horkheimer, M. (2011). Sosyolojik açılımlar: Sunular ve tartışmalar (M. S. Durgun & A. Gümüş, Çev.). BilgeSu Yayıncılık.
• Adorno, T. W. (2003a). Auschwitz sonrasında eğitim (B. O. Doğan, Çev.). Cogito – Adorno: Kitle, Melankoli ve Felsefe, (36), 236-243.
• Adorno, T. W. (2003b). Proust üzerine (A. Sabuncuoğlu, Çev.). Cogito – Adorno: Kitle, Melankoli ve Felsefe, (36), 276-280.
• Adorno, T. W. (2006). History and freedom: Lectures 1964-1965 (R. Livingstone, Trans.). Polity Press.
• Adorno, T. W. (2009). Minima moralia (O. Koçak & A. Doğukan, Çev.). Metis Yayınları.
• Adorno, T. W. (2011). Otoritaryen kişilik üstüne: Niteliksel ideoloji incelemeleri (D. Şahiner, Çev.). Say Yayınları.
• Adorno, T. W. (2012a). Ahlak felsefesinin sorunları (T. Birkan, Çev.). Metis Yayınları.
• Adorno, T. W. (2012b). Kültür endüstrisi-kültür yönetimi (N. Ünler, M. Tüzel & E. Gen, Çev.). İletişim Yayınları.
• Adorno, T. W. (2016). Negatif diyalektik (Ş. Öztürk, Çev.). Metis Yayınları.
• Adorno, T. W. (2020). Yeni sağ radikalizmin veçheleri ve geçmişin işlenmesi ne demektir? (Ş. Öztürk & T. Onur, Çev.). Metis Yayınları.
• Agamben, G. (1999). Tanık ve arşiv: Auschwitz’den artakalanlar (A. İ. Boşgül, Çev.). Dipnot Yayınları.
• Behrens, R. (2011). Adorno sözlüğü (M. Tüzel, Çev.). Versus Kitap.
• Bernstein, J. M. (2001). Adorno: Disenchantment and ethics. Cambridge University Press.
• Bernstein, J. M. (2003). Görünüşü kurtarmak niye? Metafizik deneyim ve etiğin olabilirliği (K. Atakay, Çev.).
• Cogito – Adorno: Kitle, Melankoli ve Felsefe, (36), 201-235.
• Boucher, G. (2013). Yeni bir bakışla Adorno (Y. Başkavak, Çev.). Kolektif Kitap.
• Claussen, D. (2012). Son deha: Theodor W. Adorno (D. Muradoğlu, Çev.). Yapı Kredi Yayınları.
• Finlayson, J. G. (2002). Adorno on the ethical and the ineffable. European Journal of Philosophy, 10(1), 1-25. https://doi.org/10.1111/1468-0378.00147
• Freyenhagen, F. (2008). Moral philosophy. In D. Cook (Ed.), Theodor Adorno: Key concepts (pp. 99-115). Routledge. https://doi.org/10.4324/9781315711782
• Martinez, M. J. (2013). Mimesis ve mesafe: Adorno düşüncesinde sanatlar ve toplumsal olan (K. Tunca, Çev.). İçinde J. Holloway, F. Matamoros & S. Tischler (Eds.), Olumsuzluk ve devrim (ss 249-261). Otonom Yayıncılık.
• Tassone, G. (2005). Amoral Adorno: Negative dialectics outside ethics. European Journal of Social Theory, 8(3), 251–267. https://doi.org/10.1177/1368431005054793