ŞANLIURFA KISAS BELDESİ ALEVİLİĞİ

Yıl 2019, Sayı: 41, 175 - 208, 15.06.2019

Kadri Önemli

https://doi.org/10.30623/harranilahiyatdergisi.479274

Öz

Türkiye’de tartışılan ve
güncelliğini koruyan konularından birisi de Alevîlik’tir. Anadolu Alevîliğinin
kendine has bir takım adab ve erkânı vardır. Alevîlik nedir? Sorusunun
cevabında ittifak etmek zordur. Bunu Türkiye’de bulunan Alevî toplumlarını temsil
eden vakıf ve derneklerin kendi aralarında tam ittifak etmediklerinden ve
Alevîliği farklı biçimlerde tarif etmelerinden anlamaktayız.

Alevîlik ve Bektâşîlik
inancının bilgi kaynakları, temel eserlerin yanında genelde sözlü kültüre
dayanmaktadır. Biz çalışmamızda konuyu temel kaynaklarından ve yüz yüze
görüşmeler neticesinde, bu fikrin tarihi arka planını, bu güne kadar ki
seyrini, inanç ve ritüellerini kısaca tespit etmeye çalıştık.

Alevî-Bektâşî inancını
özgün bir şekilde devam ettirmekte olan beldelerden birisi de Şanlıurfa ilinin
Kısas Beldesinde mukim, Kısas Türkmen Alevîleridir. Kısas Alevîleri inançlarını
korumada gayret içerisinde olsalar bile, zaman içerisinde belli konularda
değişime uğramışlardır. Bir takım yorum ve anlayış farklılıkları olmakla
beraber Sünnî toplum ile uyum halindedirler. Bu makalede Kısas Beldesi’nde
yaşayan Türkmen Alevî-Bektâşîlerin inanç, gelenek ve görenekleri,
“Hak-Muhammed-Ali” inancı Ehl-i Beyt ve On iki imam kültü, Kadının statüsü gibi
konular, bilimsel açıdan konu edinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Şanlıurfa, Kısas Beldesi, Kısas Alevîliği, Alevîlik, Bektâşîlik, Alevî-Bektâşî İnancı

THE ALAWITES IN SANLIURFA’S DISTRICT OF KISAS

Öz

One of the debated issues
in Turkey is Alawis. Alawism in Turkey have special rituals and rules and conduct.
It is difficult to reach a concensus on the definition of Alawism. There is nounanimous
definition among the Alawi Unions and Foundations in Turkey. They have various definitions
of Alawism.

The sources of knowledge
of Alevîsm and Bektashi are based on oral culture as well as written sources.
In our study, we tried to define the historical background of this idea, its course,
beliefs and rituals as a result of the basic sources and face-to-face interviews.
Turkmen Alevîs in Kisas is one of the towns which are continuing the original way
of Alevî-Bektashi faith. Even if they are in an effort to protect their beliefs,
but they have changed in certain subjects over time. Although there are differences
of interpretation and understanding, they are in harmony with Sunni society. In
this article, the beliefs, customs and traditions of theTurkmen Alevî-Bektashi who
live in Kısas, the beliefs of “Hak-Muhammed-Ali, Ehl-i Beyt and the culture of
the twelve imams, the status of women, were taken into consideration from the scientific
point of view. We believe that this study will contribute to the discussion of
the subject.

Anahtar Kelimeler

Sanliurfa, Region of Kisas, Kisas Alawis, Alewis Bektashi faith in Kisas, Bektashis, Alawi-Bektashis

Kaynakça

• Algar, Hamid. “Çâredeh Ma‘sûm-i Pâk”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 8/227-228. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
• Yaman, Ali. Orta Asya’dan Anadolu’ya Yesevilik, Alevilik, Bektaşilik. Ankara: Elips Kitap, 2006.
• Atılgan, Halil - Acet Mehmet. Harran’da Bir Türkmen Köyü Kısas. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. 2001.
• Özkırımlı, Atilla. Alevilik-Bektâşîlik ve Edebiyatı. İstanbul: Cem Yayınevi, 1985.
• Azamat, Nihat. “Kalenderiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24: 253-256. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
• Bozan, Metin. “Şii Literatürde Hz. Ali”, Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 7 (Nisan 2001), 4 – 18.
• Bozkurt, Fuat. Aleviliğin Toplumsal Boyutları. İstanbul: Kapı Yayınları, 2005.
• Doğan, Kaplan. Buyruklara Göre Kızılbaşlık. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, Yayınları, 2010.
• Ekinci, Mustafa. “Aleviliğin Temel Kaynaklarından Biri Olan Buyruk’un İman ve İslam Esasları Açısından Değerlendirilmesi”. Harran Üniveritesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 10/13, (Ocak-Haziran 2004).
• Ekinci, Mustafa. Anadolu Aleviliğinin Tarihsel Arka Planı. İstanbul: Beyan Yayınları, 2002.
• Eyyüpoğlu, İsmet Zeki. Bütün Yönleriyle Bektâşîlik. İstanbul: Dev Yayınları, 1993.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “Tahtacılar”, İslam Ansiklopedisi, 30: 352. İstanbul: MEB Yayınları, 1981.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. Türkiye de Alevilik ve Bektâşîlik. Ankara: Selçuk Yayınları, 2006.
• Fığlalı, Ruhi, Ethem. Çağımızda İtikadi İslam Mezhepleri. İzmir: İlvak Yayıncılık, 2014.
• Gölpınarlı, Abdulbaki. Alevi-Bektâşî Nefesleri. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1963.
• Grgory Ebu’l-Farac Bar Hebraeus. Ebû’l-Farac Tarihi. Süryanice’den İngilizce’ye tercüme eden: Ernest A. Wallis Budge. çev: Ömer Rıza Doğrul. Ankara: Türk Tarihi Kurumu Yayınları, 1945.
• Güner, Ahmet. Büveyhîler’in Şiî-Sünnî Siyaseti. İstanbul: Tibyan Yayınları, 1996.
• Hacı Bektaş-ı Veli. Makalat, nşr. Esad Coşan. Ankara: y.y. trs.
• Haydar, Teberoğlu. “İnsan Olarak Kadın, Kadının Toplumdaki Yeri ve Osmanlıdan Kalma Önemli Bir Belge”, Ankara Hacı Bektaş-ı Veli Dergisi. (Kış 2004)
• Kılavuz, Ahmet Saim. “Zeynel Abidin”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44: 365-366. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
• Muhammed, Hudari. Mahadaratü’t-Tarihi’l-Ümemi’l-İslamiyye. Beyrut: y.y., 1986.
• Mütercim Asım Efendi. Burhân-ı Kâtı, haz. Mürsel Öztürk-Derya Örs. İstanbul: Türk Dil Kurumu, 2009.
• Ocak, Ahmet Yaşar. “Bektâşîlik” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5: 373. Ankara: TDV Yayınları 1992.
• Özbek, Mehmet. Urfa’da Gözden Uzak Bir Alevi Köyü ve Halk Musikisi, IV. Milletler arası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1992.
• Öztürkmen, Hüseyin. Şanlıurfa Kısas’ta Alevilik üzerine kendisiyle röportaj yapılan kişi. 2018.
• Rençber, Fevzi. “Aleviliğin Geleneğinde Cem Evi’nin Tarihsel Kökeni”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 12/3, (2012): 73-86.
• Şemseddin Samî. Kâmûsi Türkî. Dersaadet: İkdam Matbaası, 1307.
• Temren, Belkıs. “Bektaşi ve Alevi kültüründe Kadın”. 1. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş-ı Veli Sempozyumu Bildirileri. Ankara: 1990.
• Togan, Ahmet Zeki Velidi. Umumi Türk Tarihine Giriş. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1981.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005.
• Uzun, Mustafa. “Gülbank”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14: 232 - 235. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Ümit, Mehmet. “Yemen Zeydî Devlet’nin Kurucusu Hâdî İle’l-Hak ve İtikâdî-Kelâmî Konulara İlişkin Eserleri”, e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi, 10/2, (2017), 389-433.
• Üzüm, İlyas. “Buyruk’ta Üç Sünnet-Yedi Farz Kavramı ve Alevi Yazarların Tutumu”, İsam Araştırmalar Dergisi, (İstanbul 2001): 5/261.
• Üzüm, İlyas. Günümüz Aleviliği, İstanbul: İsam Yayınları, 1997.
• Üzüm, İlyas. Kültürel Kaynaklarına Göre Alevilik. İstanbul: Horasan Yayınları, 2002.
• Üzüm, İlyas. Tarihsel ve Kültürel Boyutlarıyla Alevîlik. İstanbul: İSAM Yayınları, 2007.
• Yaman, Ali. Alevilikte Dedeler Ocaklar. İstanbul: Ufuk Matbaacılık, 1998.
• Yapıcı, Asım. “İçimizdeki Öteki: Kimlik ve Önyargı Kıskacında Sünni-Alevi İlişkileri”. DEM Dergi, 2 / 6, (2008).
• Yücel, Yaşar. Türkiye Tarihi - Fatih ve Selçuklu Beylikleri Dönemi. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1989.
• Zelyut, Rıza. Türk Aleviliği Anadolu Aleviliğinin Kültürel Kökeni. Ankara: Kripto Yayıncılık, 2013.