Din Öğretimi Öğretmen Adaylarının Bilişsel Esneklik Düzeyleri ile Eleştirel Düşünme Eğilimlerinin İncelenmesi

Yıl 2023, Cilt: 22 Sayı: 2, 723 - 744, 30.12.2023

Zeynep Demirtaş Mithat Takunyacı Rüştü Yeşil

https://doi.org/10.14395/hid.1334350

Öz

Din eğitimi, bireylerin din, ahlak ve değerlerle ilgili doğru bilgi, tutum ve davranışları kazanmalarını amaçlar. Ayrıca din eğitiminde öğretmenlerin rehberliğinde bireylerin doğru bilgi üzerinde eleştirel ve esnek bir düşünme tarzı geliştirmeleri beklenir. Çünkü din eğitiminin konusu olan İslam, aklın geliştirilmesine ve kullanılmasına büyük önem verir. İslam'da araştırma, düşünme ve tartışma yoluyla elde edilen bilginin, sadece duyum ve/veya geleneksel aktarım yoluyla elde edilen bilgiden daha değerli olduğu kabul edilir. Din eğitimi, bireylerin kendi varlıklarını, değerlerini, içinde yaşadıkları dünyayı, hayatı, ölümü ve ötesini anlamlandırma sürecinde etkilidir. Aynı zamanda bireyler yaşamlarına yön verecek ahlaki değerler ve erdemler kazanırlar. Bu süreçte din eğitiminde özellikle bireylerin düşünme becerileri geliştirilmeli ve sorgulama yapmaları teşvik edilmelidir. Çünkü bireylerin körü körüne iman sahibi olmalarından ziyade bilgiyle, bilinçle, düşünmeyle ve sorgulamayla kendi tercihleri ile ulaştıkları bir imana sahip olmaları istenmektedir. Din eğitiminin hedeflediği bu özelliklerin öğrencilere kazandırılması sürecinde Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi (DKAB) öğretmenlerinin ve ortaokul-lise düzeyindeki İmam Hatip Okulları meslek dersleri öğretmenlerinin rolü önemlidir. Nitelikli bir din öğretimi öğretmeni, öğrenme-öğretme sürecinde karşılaştığı sorunları çözebilmek ve farklı sorunlara farklı çözümler üretebilmek için bilişsel esnekliğe sahip olmalıdır. Ayrıca din öğretimi öğretmenlerinden, öğrencilerin öğrenme sürecine aktif katılımları için araştırma, keşfetme, problem çözme, farklı çözüm ve yaklaşımları paylaşma ve tartışma fırsatlarının sağlandığı öğrenme ortamları oluşturarak tüm bu becerilerin kazanılmasında öğrencilere rehberlik etmesi beklenmektedir. Öğretmenlerin din eğitimi ve öğretimi ile ilgili bilgi, beceri ve yeterliklerin yanı sıra bilişsel esneklik (BE) ve eleştirel düşünme (ED) becerilerine sahip olmalarının önemli olduğu düşünülmektedir. Bu araştırmada din öğretimi öğretmen adaylarının BE düzeyleri ile ED eğilimleri arasındaki ilişkinin incelenmesi amaçlanmıştır. Ayrıca araştırmada din öğretimi öğretmen adaylarının BE ve ED eğilimlerinin ne düzeyde olduğu belirlenmiş ve bazı demografik özelliklere göre bu düzeylerin farklılık gösterip göstermediği incelenmiştir. Betimsel tarama yöntemi ile gerçekleştirilen araştırmanın örneklem grubunda İlahiyat Fakültesi’nde ve Pedagojik Formasyon Eğitimi Sertifika Programının İlahiyat Alanında öğrenim gören 373 öğretmen adayı yer almıştır. Araştırmada din öğretimi öğretmen adaylarına Bilişsel Esneklik Düzeyleri ve Eleştirel Düşünme Eğilimleri ölçekleri uygulanarak veriler elde edilmiştir. Verilerin analizinde parametrik analizler kullanılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre din öğretimi öğretmen adaylarının BE düzeylerinin orta düzeyde ve ED eğilimlerinin yüksek düzeyde olduğu belirlenmiştir. Bu araştırmanın diğer bir sonucuna göre din öğretimi öğretmen adaylarının BE düzeyleri ile ED eğilimleri arasında pozitif yönde ve yüksek düzeyde anlamlı bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Araştırmada öğretmen adaylarının BE düzeyleri ve ED eğilimlerinin cinsiyet, sosyo-ekonomik durum ve mezun olunan lise türüne göre farklılaşmadığı tespit edilmiştir. Ancak din öğretimi öğretmen adaylarının yaşlarına göre ED eğilimleri, eleştirel katılım boyutu ve BE düzeylerinde anlamlı bir farklılık olduğu tespit edilmiştir. Bu araştırma sonuçlarına göre din öğretimi öğretmen adaylarına, ilahiyat fakültesinde ve pedagojik formasyon eğitimi sertifika programındaki eğitim-öğretim sürecinde hem bilişsel esneklik hem de eleştirel düşünme özelliklerini kapsayan uygulamaların yer aldığı etkinlikler düzenlenebilir. Özellikle DKAB ve ortaokul-lise düzeyindeki İmam Hatip Okulları meslek dersleri öğretmenliğine hazırlanan din öğretimi öğretmen adaylarının bu derslerde öğrencilerine düşünme becerilerini kazandırmada etkin rol almalarını desteklemek için öğretmenlik meslek bilgisi derslerinde problem çözme, tartışma, örnek olay vb. yöntem ve tekniklerinin daha fazla kullanılmasına özen gösterilmesi önerilebilir. Bununla birlikte BE ve ED eğilimleri arasındaki ilişkiler hem ortaokul-lise düzeyindeki İmam Hatip Okulları ve İlahiyat Fakültesi’nde öğrenim gören öğrenciler hem de öğretmen ya da uzman öğretim elemanı örneklem grupları üzerinde benzer içerikli araştırmaların yapılması önerilebilir.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, Din Öğretimi, Düşünme Becerileri, Bilişsel Esneklik, Eleştirel Düşünme.

Investigation of Religious Education Teacher Candidates' Cognitive Flexibility Levels and Critical Thinking Tendencies

Öz

Religious education aims to help individuals acquire the right knowledge, attitudes, and behaviors about religion, morality, and values. In addition, individuals are expected to develop a critical and flexible thinking style on correct knowledge under the guidance of teachers in religious education. Because Islam, which is the subject of religious education, attaches great importance to the development and use of reason. In Islam, knowledge obtained through research, thinking, and discussion is considered to be more valuable than knowledge obtained only through senses and/or traditional transmission. Religious education is effective in the process of individuals making sense of their own existence, values, the world they live in, life, death, and beyond. At the same time, individuals acquire moral values and virtues that will guide their lives. In this process, individuals' thinking skills should be developed, and their questioning should be encouraged in religious education. Because it is desired for individuals to have a faith personally researched and chosen through knowledge, consciousness, thinking, and questioning rather than a blind one. The role of Religious Culture and Moral Knowledge (RCMK) teachers and Imam Hatip schools at the secondary and high school level vocational courses teachers are important in the process of providing students with these characteristics targeted by religious education. A qualified religious education teacher should have the cognitive flexibility to solve the problems encountered in the learning-teaching process and to produce different solutions to different problems. Additionally, religious education teachers are expected to guide students in the acquisition of all these skills by creating learning environments that provide opportunities for research, discovery, problem-solving, sharing, and discussing different solutions and approaches for students' active participation in the learning process. It is thought that it is important for teachers to have cognitive flexibility (CF) and critical thinking (CT) skills as well as knowledge, skills, and competencies related to religious education and teaching. This study aims to examine the relationship between the religious education teacher candidates' CF levels and CT dispositions. In addition, CF and CT dispositions levels of religious education teacher candidates and whether these levels differ according to various demographic characteristics are examined. The sample group of the research, which was conducted with a descriptive survey method, included 373 teacher candidates studying in the Faculty of Theology and in the Theology Field of Pedagogical Formation Education Certificate Program. In the study, data were obtained by applying Cognitive Flexibility Levels and Critical Thinking Dispositions Scales to the prospective teachers in the field of theology. Parametric analyses were used to analyze the data. According to the results of the study, it is determined that the religious education teacher candidates' CF levels are at a medium level, and their CT dispositions are at a high level. It is also seen that there is a positive and highly significant relationship between the religious education teachers candidates' CF levels and CT dispositions. In the study, it is determined that the CF levels and CT dispositions of religious education teacher candidates do not differ according to gender, socioeconomic status, and the type of high school graduated from. However, it is found that there is a significant difference in the levels of CT dispositions, critical engagement dimension, and CF according to the age of the prospective religious education teachers. Activities involving practices that include both cognitive flexibility and critical thinking can be organized for prospective religious education teachers during the education-training process in the Faculty of Theology and The Pedagogical Formation Education Certificate Program. It can be suggested that more attention should be paid to the use of methods and techniques such as problem-solving, discussion, case studies, etc., in teaching vocational knowledge courses in order to support prospective religious education teachers preparing for RCMK and Imam Hatip Schools at secondary and high school level vocational courses to take an active role in providing thinking skills to their students in these courses. In addition, it may be recommended to conduct similar studies on the relationship between CF and CT dispositions on the sample groups of both students studying at Imam Hatip Schools at the secondary and high school level and the Faculty of Theology and teachers or expert lecturers.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Religious Education, Thinking Skills, Cognitive Flexibility, Critical Thinking.

Kaynakça

• Aizikovitsh Udi, Einav. “Developing Critical Thinking through Probability Models”. Critical Thinking. ed. Ch. P. Horvath - J. M. Forte. 69-95. Nova Science Publishers, Inc., 2011.
• Altunkol, Fatma. Üniversite Öğrencilerinin Bilişsel Esneklikleri ile Algılanan Stres Düzeyleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Arslan, Serhat - Demirtaş, Zeynep. “Social Emotional Learning and Critical Thinking Disposition”. Studia Psychologica, 58/4 (2016), 276-285. https://orcid.org/10.21909/sp.2016.04.723
• Asıcı, Esra - İkiz, Fatma Ebru. “Mutluluğa Giden Bir Yol: Bilişsel Esneklik”. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 35 (2015), 191-211.
• Aşık Ev, Hacer. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmen Adayları ve Eleştirel Düşünme (Celal Bayar Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Birinci Sınıf Öğrencileri Örneği)”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 7/32 (2014), 425-456.
• Aydınay Satan, Ayşin. “Dini İnanç ve Bilişsel Esneklik Düzeylerinin Öznel İyi Oluş Düzeyine Olan Etkisi”. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum 3/7 (2014), 56-74.
• Baltacı, Ali. “İmam-Hatip Liselerinde Çalışan Öğretmenlerin Mesleki Sorunlarının Analizi ve Çözüm Önerileri”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 2/52 (2019), 241-264. https://orcid.org/10.29288/ilted.588197
• Bayraktar, Mehmet Faruk. İslam eğitiminde öğretmen-öğrenci münasebetleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1994.
• Baysal Doğruluk, Seda. “Öğretmen Adaylarında Bilişsel Esnekliğin Yordanmasında Üstbilişsel Farkındalık ve Eleştirel Düşünme Eğilimlerinin Rolü”. Uluslararası İnovatif Eğitim Araştırmacısı, 1/2 (2021), 1-14. https://orcid.org/0000-0002-3199-1420
• Buğa, Ahmet - Özkamalı, Eyyüp – Altunkol, Fatma - Çekiç, Ali. “Üniversite Öğrencilerinin Bilişsel Esneklik Düzeylerine Göre Sosyal Problem Çözme Tarzlarının İncelenmesi”. Gaziantep University Journal of Educational Science 2/2 (2018), 48-58.
• Büyüköztürk, Şener. Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı. Ankara: Pegem A Yayıncılık, 2007.
• Camcı Erdoğan, Sezen. “Üstün Zekalılar Öğretmenliği Adaylarının Bilişsel Esneklik Düzeylerinin İncelenmesi”. MCBÜ Sosyal Bilimler Dergisi. 16/3 (2018), 77-96. https://orcid.org/10.18026/cbayarsos.465710
• Coşkun, Mehmet Kâmil. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmen Adaylarının Eleştirel Düşünme Eğilimleri (İlahiyat- Eğitim DKAB Karşılaştırması)”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17/1 (2013), 143-162.
• Çakmak, Fatih. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretmenlerinin Eleştirel Düşünme Becerisine Yönelik Görüşleri”. International Journal of Science and Education 5/2 (2022), 69-89.
• Çanakçı, Ahmet A. “Din Eğitiminde Eleştirel Yaklaşımlar (Eleştirel Düşünme). Din Eğitimi Çalıştayı: Din Eğitimde Teknik ve Yöntemler. Köln: ILM Uluslararası Akademisyenler Birliği, 2017, 38-74.
• Çetin, Mustafa. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersinde Eleştirel Düşünme Öğretimi”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4, (2013), 137-168.
• Çuhadaroğlu, Alper. “Bilişsel Esnekliğin Yordayıcıları”. Cumhuriyet International Journal of Education 2/1 (2013), 86-101.
• Davies, Martin. “A Model of Critical Thinking in Higher Education”. Higher Education: Handbook of Theory and Research. ed. Michael B. Paulsen. 41-92. Switzerland: Springer International Publishing, 2014.
• Demir, Özden - Kaya, Halil İbrahim. “Öğretmen Adaylarının Bilişsel Farkındalık Beceri Düzeylerinin Eleştirel Düşünme Durumları ile İlişkilerinin İncelenmesi”. Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi, 5/1 (2015), 35-68. https://doi.org/10.14527/pegegog.2015.003
• Dennis, P. John - Vander Wal, S. Jillon. “The Cognitive Flexibility Inventory: Instrument Development and Estimates of Reliability and Validity”. Cognitive therapy and research 34/3, (2010), 241-253. https://doi.org/10.1007/s10608-009-9276-4
• Duran, M. Emrullah. “Eleştirel Düşünme ve Dindarlık: Üniversite Öğrencileri Üzerine Nicel Bir Araştırma”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 23/43 (2021), 53-79. https://doi.org/10.17335/sakaifd.905315
• Dwyer, Christopher - Hogan, J. Minhael - Stewart, Ian. “The Promotion of Critical Thinking Skills through Argument Mapping”. Critical Thinking. ed. Ch. P. Horvath - J. M. Forte. 97-121. Nova Science Publishers, Inc., 2011.
• Dziak, Mark. Cognitive Flexibility. Salem Press Encyclopedia, A Division of EBSCO Information Services, Inc., 2022.
• Ennis, Robert. “The Nature of Critical Thinking: Outlines of General Critical Thinking Dispositions and Abilities”. http://criticalthinking.net/wp-content/uploads/2018/01/Long-Definition-%E2%80%93-criticalTHINKING.net_.pdf adresinden 16.11.2022 tarihinde indirilmiştir.
• Ertaş Kılıç, Hülya - Şen, Ali. “UF/EMI Eleştirel Düşünme Eğilimi Ölçeğini Türkçeye Uyarlama Çalışması”. Eğitim ve Bilim 39/176 (2014). http://dx.doi.org/10.15390/EB.2014.3632
• Ev, Hacer. Eleştirel Düşünme ve Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi. İzmir: Tıbyan Yayıncılık, 2012.
• Franklin, Eze Ikenna - Iwu, Chux Gervase - Dubihlela, Jobo. “Students’ Views Regarding the Barriers to Learning Critical Thinking”. Internatıonal Journal of Research in Busıness and Social Science 11/4 (2022), 355-364. https://www.ssbfnet.com/ojs/index.php/ijrbs
• Facione, Noreen Peter. “Critical Thinking for Life: Valuing, Measuring, and Training Critical Thinking in All Its Forms”. Inguiry, 28/1 (2013), 5-25.
• Kaptanbaş Gürbüz, Esin - Sezgin Nartgün, Şenay. “Pedagojik Formasyon Programı Öğrencilerinin Bilişsel Esneklik ve Öz Yeterlik Düzeyleri”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 11/55 (2018), 628-640. http://dx.doi.org/10.17719/jisr.20185537235
• Karasu, Teceli. Din Eğitiminde Eleştirel Düşünme ve Eleştiri. 443-456. İslam Düşüncesinde Eleştiri Kültürü ve Tahammül Ahlakı. Ed. Mahsum Aytepe. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019.
• Kızılabdullah, Yıldız. Din Eğitimi El Kitabı Kavramsal Çerçeve: Eğitim, Öğretim ve Din. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Kim, Hae Young. “Statistical Notes for Clinical Researchers: Assessing Normal Distribution Using Skewness and
• Kurtosis”. Restorative Dentistry & Endodontics 38/1 (2013), 52-54. https://doi.org/10.5395/rde.2013.38.1.52
• Korkmaz, Özgen - Yeşil, Rüştü. “Öğretim Kademelerine Göre Öğrencilerin Eleştirel Düşünme Düzeyleri”. Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 10/2 (2009), 19-28.
• Martin, M. Matthew - Anderson, M. Carolyn. “The Cognitive Flexibility Scale: Three Validity Studies”. Communication Reports 11/1 (1998), 1-9. https://doi.org/10.1080/08934219809367680
• Martins, Julia T. - Gonçalves, Julia. “Cognitive Flexibility and the Work Context: Integrative Literature Review”. Psicologia: Teoria e Prática 24/2 (2022), 1-18.
• Marin, Lavinia – Steinert, Steffen. “Twisted Thinking: Technology, Values and Critical Thinking”. Prometheus, 38/1 (2022), 124-140.
• MEB, Millî Eğitim Bakanlığı. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programı (İlkokul 4 ve Ortaokul 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar). Ankara: MEB, 2018.
• Nardi, M. Peter. Critical Thinking: Tools for Evaluating Research. Oakland, California: University of California Press, 2017.
• Orakcı, Şenol. “Exploring the Relationships Between Cognitive Flexibility, Learner Autonomy, and Reflective Thinking”. Thinking Skills and Creativity, 41 (2021), 1-13. https://doi.org/10.1016/j.tsc.2021.100838
• Öncel, Eyyup Serkan. “İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretim Programının Eleştirel Düşünme Becerileri Açısından İncelenmesi”. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 11/18, (2019), 2797-2829.
• Özbey, Adem - Şahin, Salim. “Öğretmen Adaylarının Eleştirel Düşünce Eğilimleri ve Yürütücü Biliş Düzeylerinin İncelenmesi”. Atlas International Referred Journal On Social Sciences 4/10 (2018), 662-676.
• Özden Demir - Halil İbrahim Kaya, “Öğretmen Adaylarının Bilişsel Farkındalık Beceri Düzeylerinin Eleştirel Düşünme Durumları ile İlişkilerinin İncelenmesi”. Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi 5/1 (01 Mart 2015), 35-68.
• Rybinska, Yuliia - Sarnovska, Nataliia - Antonivska, Maryna - Ponochovna Rysak, Taisiia - Nikolaieva, Tetiana. “Improving Cognitive Flexibility by Means of Associations”. Broad Research in Artificial Intelligence and Neuroscience 12/4 (2021), 189-205. https://doi.org/10.18662/brain/12.4/244
• Schommer Aikins, Marlene. “Spontaneous Cognitive Flexibility and an Encompassing System of Epistemological Beliefs”. Links Between Beliefs and Cognitive Flexibility. ed. Elen, J.- Stahl, E.- Bromme, R.-Clarebout, G. 61-77. Dordrecht: Springer, 2022.
• Söylemez, Yusuf. “İçerik Analizi: Eleştirel Düşünme”. Ekev Akademi Dergisi, 20/66 (2016), 671-696. Tabachnick, G. Barbara - Fidell, S. Linda. Using Multivariate Statistics (6th ed.). Boston: Allyn and Bacon, 2013. TDK (Türk Dil Kurumu). Düşünme. https://sozluk.gov.tr/, Erişim tarihi: 25.11.2023.
• Tezcan, Hilal. Din Öğretiminde Eleştirel Düşünme: DKAB Dersinde Öğrencilerin Eleştirel Düşünme Becerilerini Geliştirmeye Yönelik Bir Eylem Araştırması. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• The Foundation for Critical Thinking. “Defining Critical Thinking.” 2022. Erişim 17.11.2022. https://www.criticalthinking.org/pages/defining-critical-thinking/766
• Wang, Chunyu - Zhang, Zhihao - Wiley, James Allen - Fu, Tingting - Yan, Jin. “Gender Differences in Pleasure: The Mediating Roles of Cognitive Fexibility and Emotional Expressivity”. BMC Psychiatry 22/320 (2022), 1-8.
• Yeler, Mustafa - Ocak, Gürbüz. “Investigation of the Relationship Between Pre-Service Teachers’ Learning Styles and Their Critical Thinking Disposition”. Journal of Education and Educational Development, 8/1 (2021), 27-52. http://dx.doi.org/10.22555/joeed.v8i1.96
• Yılmaz, Adem - Salman, Muhammed. “Investigation of the Relationship Between Pre-Service Teachers' Critical Thinking Dispositions and Attitudes Towards Socioscientific Issues”. International Journal of Educational Research 13/1 (2022), 203-219. https://doi.org/10.19160/e-ijer.1054393
• Yu, Calvin - Beckmann, F. Jens - Birney, P. Damian. “Cognitive Flexibility as a Meta-Competency”. Estudios de Psicología 40/3 (2019), 563-584.
• Yüksel, Ali - Kayacan, Şeyma Nur - Çakmak, Ahmet - Kızılgeçit, Muhammed. “Eleştirel Düşünme Eğiliminin Dindarlık Üzerine Etkisi: İlahiyat Fakültesi Öğrencileri Örneği”. Turkish Academic Research Review 6/3 (2021), 1086-1132.