TASAVVUF EDEBİYATI, İSİMLER, KAVRAMLAR VE İLİŞKİLER AĞINA METODİK BİR YAKLAŞIM (9-13. YÜZYIL)

Yıl 2024, Sayı: 20 [BAHAR 2024], 371 - 375, 30.04.2024

Dilara Can

https://doi.org/10.28981/hikmet.1465644

Öz

Tasavvuf edebiyatı, ekseriyetle Anadolu sahasında olmak üzere çeşitli tarikatlare, meşrep ve zümrelere mensup sufi şairlerin ana teması tasavvuf olan ve manzum, mensur, karışık şekilde telif ettiği eserlerin oluşturduğu bir saha olarak tanımlanmakla birlikte esasında sufinin yaratıcısıyla olan ilişki biçimlerini söze döktüğü, bunu yaparken çeşitli ifade yollarını seçtiği, kendine has üsluplar geliştirdiği ve hatta sözün sınırlarını zorladığı bir alandır. Tasavvuf edebiyatının klasikleri yazılana dek süregelen dönem içinde bu edebiyatın ilk nüveleri doğal olarak yavaş yavaş biriken bir yapıya sahiptir. Hem şifahi hem yazınsal müktesebat zamanla artıp belli bir yeküne ulaştığında kurucu tabir edilen şahıslar ve telifler yoluyla tasavvuf edebiyatı sistematik bir tarzda düzenlenmiştir. Tasavvuf edebiyatının ele alındığı çalışmalar mevcutsa da son on yılda kayda değer yeni bir telif yapılmamıştır. Kenan Mermer ise Tasavvuf Edebiyatı-İsimler, Kavramlar ve İlişkiler Ağına Metodik Bir Yaklaşım (9-13. yüzyıl) isimli kitabında konuyu kronolojik açıdan derleyen ve birbirini malumat bakımından tekrarlayan çalışmaların ötesine geçerek tabiri caizse bir mana kazısı yapmak gayreti göstermiştir. Böylece isimlerin ve dolayısıyla eserlerin birbirleri arasındaki ilişkiler ağının izi sürülerek dikkate değer bir çalışma ortaya konulmuştur. Mermer, tasavvuf edebiyatının 9-13. yüzyılları ihtiva eden bölümünü ele almış, tasavvuf kaynaklarına başvururken muteber çeviri eserlerin yanısıra orijinal metinlerini de kullanmıştır. Yazarın eserdeki konuları ele alış tarzı esasında metodolojik açıdan da mühim bir örnektir zira bu bakışla edebiyat denildiğinde karşımıza çıkan büyük ve soyut tarihi alanda birtakım izahlar yapabilmek için kelime ve kavramlara şahısların ilişkiler ağı merceğinden bakmayı deneyen farklı bir yol takip etmiştir. Mermer’in çalışması, tasavvuf edebiyatını siyak/sibak bağlamı gözeterek bütün sistematik unsurları, kavramları, kurucu şahıs ve eserleri; çeviri tashihleriyle hülasa etmesi bakımından dikkate değerdir.

Anahtar Kelimeler

tasavvuf edebiyatı, tekke edebiyatı, tasavvuf mektepleri, nur-ı Muhammedi, bezm-i elest, hubbullah