Denetim Ücreti Üzerinde Etkili Olan Faktörler: Borsa İstanbul İmalat Sektöründe Bir Araştırma

Yıl 2024, Sayı: ICAFR'23 Özel Sayısı, 111 - 127, 14.03.2024

Işık Altunal Zafer Cemre Altay

https://doi.org/10.17218/hititsbd.1391538

Öz

Çalışmanın amacı denetim ücreti üzerinde etkili olan faktörleri tespit etmektir. Denetim ücreti denetim kalite göstergelerinin bir unsuru olup, denetimde harcanan zaman ve emeğin karşılığını ifade etmektedir. Bu nedenle denetim ücreti denetim çabasını temsil eden bir gösterge olarak da dikkate alınmış ve çalışmanın problemi belirlenmiştir. Çalışmada “denetim çabası altında yatan faktörler nelerdir?” sorusundan hareketle 2020, 2021 ve 2022 dönemi için BIST İmalat Sektöründe kesintisiz işlem gören 160 şirkete ait 480 firma-yılı incelenmiş ve denetim çabasını temsilen bağımsız denetim ücreti alınmıştır. Bu sayede çalışmada denetlenen kalemler üzerinde harcanan çaba ve emek hakkında bilgi sahibi olunması amaçlanmaktadır. Ülkemizde denetim ücretlerinin 2021 yılından itibaren açıklanmaya başlanmasından ötürü literatürde az çalışma yapılabilmiştir. Bu nedenle çalışmanın literatüre katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Çalışmada bağımlı değişken olarak bağımsız denetim ücretinin doğal logaritması alınmış, bağımsız değişkenler için literatüre uygun olarak vekil değişkenler belirlenmiştir. Buna göre çalışmada oluşturulan bağımsız değişkenler denetlenen firma büyüklüğü, firma karmaşıklığı, doğal risk, karlılık oranları, finansal başarısızlık değişkenleri, değer artış ve azalışları ve borçluluk oranlarını temsil eden değişkenlerdir. Bağımsız denetim ücretlerine yönelik 2020 yılı verisi 2021 yılı mali tablolarında karşılaştırmalı olarak yer aldığından, araştırma kapsamına alınabilmiştir. 2023 yılı verileri ise çalışmanın yapıldığı dönemde henüz yayınlanmadığından ötürü temin edilememiştir. Yatay kesiti az olan verilerle panel veri analizi yapılmaya çalışılmış ve sonuçlar yorumlanmıştır. Zaman serisinin az olması çalışmanın kısıtını oluşturmaktadır. Çalışmanın bir diğer kısıtı ise denetim dışı gelirlerin çalışmaya dâhil edilmemiş olmasıdır. Çalışmada yer alan değişkenlere ait tanımlayıcı istatistiklere bakıldığında, Altman Z skorunun 2020 yılında 6,88, 2021 yılında 6,38 ve 2022 yılında 6,13 olduğu görülmektedir. Altman Z skoru finansal başarı kriteri 2,99 ve üstü olması gereği dikkate alındığında, işletmelerin finansal açıdan başarılı oldukları sonucuna ulaşılmıştır. Diğer dikkati çeken husus ise firma karmaşıklığını temsilen alınan ihracat oranıdır. İhracat oranı 2020 yılında ortalama 5,16 iken, 2021 ve 2022 yılında ortalama 0,28 olduğu görülmektedir. Bu nedenle pandemi sırasında ve sonrasında ihracat oranında çok ciddi kayıp olduğu görülmüş ve firmaların daha çok iç piyasaya yöneldiği sonucuna ulaşılmıştır. Son olarak faaliyetlerden sağlanan nakit akışlarında bu oranın 2020 yılında ortalama -0,02 olduğu görülmektedir. İmalat sektöründeki firmaların pandemi sürecinde nakit yetersizliği yaşadığı anlaşılmaktadır. Diğer değişkenlerde olağan dışı bir duruma rastlanmamıştır. Çalışmada tanımlayıcı istatistiki sonuçlar yorumlandıktan sonra panel veri analizine yönelik birim ve sabit etki varsayımları incelenmiş ve varsayımlardan sapma testleri uygulandıktan sonra çalışmanın verilerine en uygun olan analizin Driscoll - Kraay tahmincisi olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Driscoll-Kraay tahmincisi kullanılarak yapılan panel veri analizi sonucunda özetle denetçinin, varlık karlılığı yüksek olan firmalardan daha yüksek ücret talep ettiği, toplam varlıkları (bilançosu) büyük olan işletmelerden daha fazla denetim ücreti talep ettiği ve bu işletmeler için daha fazla denetim çabası gösterdiği sonucuna ulaşılmıştır. Ancak firmanın karmaşıklığını temsilen oluşturulan yabancı ortaklık (iştirak) sayısı ve toplam iştirak sayısı ile anlamlı bir ilişkiye ulaşılamamıştır. Denetim ücreti üzerinde en çok etkili olan unsurun ise dört büyüklerle denetlenme durumunun olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Buna göre en düşük ücreti yerel denetim firmaları alırken, en yüksek ücreti dört büyük denetim firmalarının aldığı sonucuna ulaşılmıştır. Çalışmanın bir diğer sonucu ise değer artışı gibi tutarı daha subjektif belirlenen diğer kapsamlı gelir kaleminin denetim ücretini negatif etkilediğidir. Denetçilerin diğer kapsamlı gelir kalemleri üzerinde fazla bir çaba göstermediği sonucuna ulaşılmıştır. Bunun nedeni olarak denetlenen firmaların değer artış kazançları gibi gerçekleşmemiş gelirleri ifade eden kalemleri muhasebeleştirirken uzman değerleme şirketlerinden yararlanmaları olarak düşünülmektedir. Denetçilerin uzman denetim şirketlerinin yaptığı değerleme işlemi sonucunda muhasebeleştirilen tutarın doğru olduğunu kabul ettiği ve bu nedenle denetimde fazla çaba göstermedikleri öngörülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Bağımsız Denetim, Denetim Kalitesi, Denetim Ücreti, Denetim Çabası

Factors Affecting the Audit Fee: A Research in Borsa Istanbul Manufacturing Sector

Öz

The aim of the study is to determine the factors affecting the audit fee. Audit fee is an element of audit quality indicators and represents the reward for the time and effort spent in the audit. Therefore, the audit fee was also considered as an indicator representing the audit effort and the problem of the study was determined. In the study, with the question "What are the factors underlying the audit effort?", 480 firm-years of 160 companies traded uninterruptedly in the BIST Manufacturing Sector for the 2020, 2021 and 2022 periods were examined and an independent audit fee was take into account to represent the audit effort. Thus, it is aimed to obtain information about the labor and effort spent on the items audited in the study. Since audit fees in our country have started to be announced as of 2021, little work has been done in the literature. Therefore, it is thought that the study will contribute to the literature.
In the study, the natural logarithm of the independent audit fee was taken as the dependent variable, and proxy variables were determined for the independent variables in accordance with the literature. Accordingly, the independent variables created in the study are variables representing the client company size, company complexity, natural risk, profitability rates, financial failure variables, value increases and decreases and debt ratios. Since the 2020 data for independent audit fees was included comparatively in the 2021 financial statements, it could be included in the research. Data for 2023 couldn’t be obtained because it hadn’t yet been published at the time of the study. Panel data analysis was tried to be performed with data small horizontal cross-section and results were interpreted. The short time series constitutes the limitation of the study. Another limitation is that non-audited incomes isn’t included in the study. Looking at the descriptive statistics of the variables included in the study, it is seen that the Altman Z score is 6.88 in 2020, 6.38 in 2021 and 6.13 in 2022. Considering that the Altman Z score financial success criterion should be 2.99 and above, it is concluded that the businesses are financially successful. Another noteworthy issue is the export rate taken to represent the complexity of the company. While the export rate was 5.16 on average in 2020, it is seen to be 0.28 on average in 2021 and 2022. Therefore, it was concluded that there was a serious loss in the export rate during and after the pandemic, and companies turned more to the domestic market. Finally, it is seen that the average cash flows provided by operations are -0.02 in 2020. It is understood that companies in the manufacturing sector experienced cash insufficiency during the pandemic period. No unusual situation was found in other variables. After interpreting the descriptive statistical results in the study, unit and fixed effect assumptions for panel data analysis were examined and after applying deviation tests from the assumptions, it was concluded that the analysis that best suits the data of the study was the Driscoll - Kraay estimator. As a result of the panel data analysis using the Driscoll-Kraay estimator, it was concluded that the auditor demands higher fees from companies with high return on assets, demands more audit fees from businesses with large total assets (balance sheet) and makes more audit efforts for these businesses. However, no significant relationship was found with the number of foreign partnerships (subsidiaries) and the total number of subsidiaries formed to represent the complexity of the company. It has been concluded that the factor that has the most impact on the audit fee is the status of being audited by the big four companies. Accordingly, it was concluded that while local audit firms received the lowest audit fee, the big4 audit firms received the highest audit fee. Another result of the study is that other comprehensive income items whose amount is determined more subjectively, have a negative impact on the audit fee. It was concluded that auditors did not make much effort on other comprehensive income items. The reason for this is thought to be that the audited companies benefit from expert valuation companies when accounting for items that represent unrealized income, such as gains from appreciation. It was envisaged that the auditors accepted that the totals recognized as a result of the valuation process carried out by expert audit companies was correct and therefore they did not make much effort in the audit.

Anahtar Kelimeler

Independent Audit, Audit Quality, Audit Fee, Audit Effort

Kaynakça

• Acar, M. (2021). Bağımsız denetim ücretlerini etkileyen faktörlere yönelik bir araştırma: şeffaflık raporlarında yer alan denetim gelirleri çerçevesinde BIST 100 Örneği. Sosyoekonomi, 30(51), 365-388. https://doi.org/10.17233/sosyoekonomi.2022.01.18
• Bentley, K.A., Omer, T.C., & Sharp, N.Y. (2013). Business strategy, financial reporting ırregularities, and audit effort. Contemporary Accounting Research, 30(2), 780-817. https://doi.org/10.1111/j.1911-3846.2012.01174.x
• Chan, P., Ezzamel, M., & Gwilliam, D. (1993). Determinants of audit fees for quoted UK companies. Journal of Business Finance & Accounting, 20(6), 765-786. https://doi.org/10.1111/j.1468-5957.1993.tb00292.x
• DeAngelo, L.E. (1981). Auditor size and audit quality. Journal of Accounting and Economics, 3(3), 183-199. https://doi.org/10.1016/0165-4101(81)90002-1
• Erdoğan, S., & Kutay, N. (2016). Türkiye’de bağımsız denetim şirketlerinin karakteristiklerinin bağımsız denetim gelirleri üzerindeki etkisi. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 12(27), 105-122. https://doi.org/10.17130/10.17130/ijmeb.2016.12.27.1053
• Eroğlu, N. Z. (2017). Bağımsız Denetim İşlerinde Kalite Kontrolünün Sağlanması, Proceedings of INTCESS 4th International Conference on Education and Social Sciences, 6-8 February, İstanbul, 895-905. Erişim adresi: https://epale.ec.europa.eu/en/content/intcess-2017-4th-international-conference-education-and-social-sciences
• Fanning, K. M., & Cogger, K. O. (1998). Neural network detection of management fraud using published financial data. Intelligent Systems in Accounting, Finance & Management, 7(1), 21-41. https://doi.org/10.1002/(SICI)1099-1174(199803)7:1<21::AID-ISAF138>3.0.CO;2-K
• Hay, D.C., Knechel, W.R., & Wong, N. (2006). Audit Fees: A Meta-analysis of the Effect of Supply and Demand Attributes. Contemporary Accounting Research, 23, 141-191. https://doi.org/10.1506/4XR4-KT5V-E8CN-91GX
• Hogan, C. E. & Wilkins, M. S. (2008). Evidence on the audit risk model: Do auditors increase audit fees in the presence of internal control deficiencies?, Contemporary Accounting Research, (1), 219–242. https://doi.org/https://doi.org/10.1506/car.25.1.9
• Huang, T. C., Chang, H. & Chiou, J. R. (2016). Audit Market Concentration, Audit Fees, and Audit Quality: Evidence from China, A Journal of Practice ve Theory, (2), 121–145. https://doi.org/https://doi.org/10.2308/ajpt-51299
• Köpri, M., Civan, M., & Kara, E. (2016). Hileli Finansal Raporlama Riskini Ortaya Çıkaran Faktörler: BIST’da Bir Uygulama. Journal of Accounting, Finance and Auditing Studies, 2(3), 271-291. Erişim adresi: https://jafas.org/articles/2016-2-3/15_Hile_FULL_TEXT.pdf
• Kulalı, İ. (2016). Altman Z-Scoru Modelinin BIST Şirketlerinin Finansal Başarısızlık Riskinin Tahmin Edilmesinde Uygulanması. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 12(27), 283-292. https://doi.org/ 10.17130/10.17130/ijmeb.2016.12.27.1076
• Küçükkocaoğlu, G., & Küçüksözen, C. (2005). Gerçeğe Aykırı Finansal Tabloların Ortaya Çıkarılması: İMKB Şirketleri Üzerine Amprik Bir Çalışma. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (28), 160-171. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/mufad/issue/35597/395359
• Naser, K. & Nuseibeh, R. (2007). Determinants of audit fees: empirical evidence from an emerging economy. International Journal of Commerce and Management, 17(3), 239-254. https://doi.org/10.1108/10569210710833635
• Persons, O.S. (1995). Using Financial Statement Data to Identify Factors Associated With Fraudulent Financial Reporting. Journal of Applied Business Research, 11(3), 38-46. https://doi.org/10.19030/jabr.v11i3.5858
• Ramzy, W. M. (1988). The Determinants of Audit Fees An Analytical Study. (Degree of Doctor of Philosiphy), Heriot - Watt University, Edinburgh. 1-217
• Sakin, İ., & Türk, Z. (2019). Bağımsız Denetim Kalitesi Açısından Bağımsız Denetim Kuruluşlarının Özellikleri ve Denetim Gelirleri: Bağımsız Denetim Kuruluşları Üzerine Bir Araştırma. Business & Management Studies: An International Journal, 7(3), 200-220. https://doi.org/10.15295/bmij.v7i3.1239
• Selimoğlu, S. (2008). Muhasebe Denetimi, Ankara: Özkan Matbaacılık
• Spathis, C.T. (2002). Detecting False Financial Statements Using Published Data: Some Evidence From Greece. Managerial Auditing Journal, 17(4), 179-191. https://doi.org/10.1108/02686900210424321
• Simunic, D. A. (1980). The pricing of audit services: Theory and evidence. Journal of accounting research, 161-190. https://doi.org/ 10.2307/2490397
• Summers, S.L., & Sweeney, J.T. (1998). Fraudulently Misstated Financial Statements and Insider Trading: An Empirical Analysis. The Accounting Review, 73(1), 131-146. Erişim adresi: https://www.jstor.org/stable/248345
• Süzan, B. (2023). Denetim ücretinin belirleyicileri: Borsa İstanbul'da bir araştırma. (Yüksek Lisans Tezi). Trakya Üniversitesi, Edirne. Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Tatoğlu, F.Y. (2016). Panel Veri Ekonometrisi. (3. Baskı). İstanbul: Beta Yayıncılık
• Varıcı, İ. (2011). Hile Riski ve Denetçinin Sorumluluğu: Hile Riskinin Ölçülmesine Yönelik Bir Uygulama. (Doktora Tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon. Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Terzi, S., & Kıymetli Şen, İ. (2022). Gerçeğe Uygun Değer Ölçümüne İlişkin Açıklamaların Denetim Ücretine Etkisi: Borsa İstanbul Örneği. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(45), 1389-1404. https://doi.org/ 10.46928/iticusbe.1170118
• Terzi, S., & Kıymetli Şen, İ. (2023). Denetim Ücreti ile Denetim Komitesinin Karakteristikleri Arasındaki İlişki: Borsa İstanbul Örneği. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 16(2). https://doi.org/ 10.25287/ohuiibf.1152369
• Wu, Q. (2020). Determinants of audit fees: Evidence from companies listed on Shenzhen Stock Exchange, (Degree of Bachelor Thesis). Wenzhou-Kean University, China
• Yakar, S. (2015). Denetim Kalitesinde Denetim Komitesinin Etkinliği. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 14 (54), 251-263. https://doi.org/ 10.17755/esosder.71902
• Zhang, M. W., & Myrteza, S. (1996). The determinants of audit fees: Australian perspective. Asian Review of Accounting, 4(1), 81-97. https://doi.org/10.1108/eb060667